طرح ممنوعیت تردد شبانه؛ از اثربخشی تا میزان درآمد

- روزنامه جام جم نوشت: در کوران موج‌سوم کرونا که آمار قربانیان روزانه بالا می‌رفت و مراکز درمانی به فروپاشی نزدیک شده بود طرحی در ستادملی مقابله با کرونا مصوب شد که تا امروز هم همچنان پابرجاست، طرحی که از همان روز تصویب‌اش یعنی آذر سال‌گذشته تا همین امروز برخی منتقدان از بی‌تاثیری‌اش در مهار چرخه سرایت می‌گویند.

براساس طرح «منع تردد شبانه» که خیلی زود شهروندانی آن را با نام «عوارض خروج از منزل» یاد کردند تردد شهروندان از ساعت۲۱تا ۴ بامداد در خیابان‌های پایتخت مشمول جریمه می‌شد، چندی بعد با تغییری جزئی این بازه زمانی به ۲۲تا ۳بامداد تغییر یافت و تا امروز هم ادامه دارد. نکته جالب در اصرار به ادامه این طرح این است که برخی از اعضای ستادملی مقابله با کرونا و مسوولان و نمایندگان مجلس هم مدام هشدار داده‌اند که این طرح نه‌تن‌ها تاثیری در کنترل بیماری ندارد که باعث افزایش قانون‌گریزی و از بین رفتن اعتماد شهروندان می‌شود.

علیرضا زالی، فرمانده ستادملی مقابله با کرونای استان تهران معتقد است این طرح «اثربخشی در کنترل بیماری ندارد»، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ پابرجابودن این طرح را یکی از عوامل مهم ترافیک پایتخت می‌داند و برای لغو آن به ستادملی مقابله با کرونا درخواست رسمی‌داده و بالاخره علیرضا خضریان، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی معتقد است این طرح «عادلانه نیست و از عقلانیت به دور است.» دیگر این‌که در تمام این یک‌سالی که از اجرای این طرح می‌گذرد، نه‌تن‌ها تردد در این ساعات کاهش پیدا نکرد که به باور برخی کارشناسان و مسوولان این طرح به طبقاتی‌شدن تردد شبانه در شهر و مجوزی برای گشت‌وگذار افراد ثروتمند در ساعات ممنوعیت تبدیل شده است؛ ممنوعیتی برای تفاخر طبقه مرفه! و ره‌آوردی از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا برای این قشر. عجیب‌تر اینکه در حالی که بسیاری از محدودیت‌های موثر در چرخه سرایت لغو شده‌اند این طرح همچنان ادامه دارد، دورکاری کارمندان لغو شده، مراکز آموزشی بازگشایی شده، محدودیت فعالیت اصناف برداشته شده و...، اما منع تردد شبانه همچنان برقرار است.

بی‌عدالتی در ممنوعیت تردد

از همان ابتدای فراگیری کرونا وقتی عنوان می‌شد بیماری کرونا فقیر و غنی نمی‌شناسد عده‌ای با پرداخت هزینه‌های بسیار به آزمایشگاه‌های غیررسمی و دریافت تست کرونا اقدام به برپایی مهمانی‌هایی موسوم به پارتی‌های کرونایی می‌کردند. بعدتر در کمبود دسترسی شهروندان به ماسک ظهور این افراد در شبکه‌های‌مجازی و تفاخر به ماسک‌های عجیب و غریب راهی شد برای نشان‌دادن تفاوت خود با دیگران، این رویه تا امروز هم ادامه دارد و حالا منع تردد‌های شبانه ابزار خودنمایی برخی افراد مرفه شده است. قانون می‌گوید تردد بعد از ساعت‌۲۲ مشمول جریمه‌ای ۲۰۰‌هزار تومانی می‌شود، اما بعد از این ساعت در بسیاری از خیابان‌های شمال پایتخت جای سوزن انداختن نیست و هر چه به خیابان‌های جنوبی قدم بگذارید با خلوتی خیابان و البته خاموشی معابر بیشتر روبه‌رو می‌شوید!

علی خضریان، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «با اعمال محدودیت تردد شبانه، تهران و دیگر شهر‌های بزرگ برای طبقه مرفه و بالانشین قرق می‌شود و عملا اعلام شده که تهرانگردی در شب‌ها برای طبقه مرفه است چرا که مانعی برای تردد افراد جز پرداخت هزینه وجود ندارد.» به این مفهوم که با این طرح افراد با پرداخت پول، مجوز گشت و گذار در شب را پیدا می‌کنند! این بی‌عدالتی حتی در اجرای قانونی این طرح هم نمود‌های آشکار و عجیبی دارد. با توجه به این که تنها دوربین‌های طرح ترافیک و طرح زوج و فرد ـ که در مرکز و جنوب تهران نصب شده ـ پلاک خودرو‌ها را ثبت می‌کنند و دیگر دوربین‌های ترافیکی نمی‌توانند براساس ساعت تردد تنظیم شوند، افرادی که در محدوده طرح‌ترافیک یا طرح زوج و فرد زندگی نمی‌کنند، می‌توانند در منطقه خود تردد کنند! به این ترتیب به نظر می‌رسد اهالی شمال، غرب و شرق تهران که اقشار مرفه‌تر نسبت به مرکز و جنوب تهران به شمار می‌روند، با این طرح از رانت رفاه شهری برخوردار شده‌اند.

منع تردد چقدر موثر بوده است؟

با گذشت نزدیک به یکسال از اجرای طرح منع تردد شبانه از سوی ستادملی مقابله با کرونا هنوز هیچ آمار و ارقام رسمی در کارآمدی این طرح منتشر نشده و جالب اینکه براساس گزارشی که اخیرا مسیریاب «بلد» منتشر کرده این طرح حتی نتوانسته موفق شود شهروندان را در خانه نگه‌دارد! بر مبنای داده‌های منتشرشده توسط این مسیریاب سفر‌های شبانه با آغاز محدودیت‌های شبانه در آذر سال‌گذشته از ۱۴درصد به ۹درصد رسیده، اما در ماه‌های بعد با افزایش تردد شهروندان ۱۲درصد شده است. تا پیش از شروع این طرح، میزان سفر‌های شبانه با تاکسی‌های اینترنتی کمتر از ۴۰درصد کل سفر‌ها بوده است، در حالی که پس از اعلام محدودیت‌ها به بیش از ۶۰درصد رسیده است. درباره اثرگذاری در حوزه سلامت هم هیچ‌گونه آماری از سوی نهاد‌های مربوط منتشر نشده، اما کارشناسان این حوزه همچنان باور دارند این طرح تاثیری در مهار سرایت در جامعه نداشته و ندارد.

علیرضا زالی چند روز پیش اعلام کرد: «شکل تردد شبانه تغییر کرده و ساعت‌های انتهایی شب خلوت‌تر و ساعات ابتدایی شلوغ‌تر شده است و از سوی دیگر محدودیت منع تردد شبانه در کاهش تجمعات خانوادگی تاثیر نداشته است. این محدودیت کاربردی ندارد و اثربخشی در کنترل بیماری ندارد.»

علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم معتقد است از همان ابتدای توجیهی برای اجرای این طرح وجود نداشته است. او می‌گوید: «این طرح عموما در کشور‌هایی می‌توانسته کارآمد باشد که زیست شبانه بسیاری داشته‌اند در صورتی که در ایران چنین زیستی وجود نداشته و ندارد. تنها توجیه این طرح می‌توانسته است پرهیز شهروندان از تجمعات باشد که همه می‌دانیم تمرکز اصلی تجمعات در ساعت‌های ابتدایی شب است که در این طرح برای آن محدودیتی وجود نداشته است.»

علی خضریان، نماینده مجلس شورای اسلامی هم معتقد است ستادملی مقابله کرونا هیچ گونه آمار و ارقامی درباره فواید حاصل از اجرای محدودیت تردد شبانه ارائه نداده و نگفته که با اجرای این طرح چقدر از شیوع بیشتر کرونا جلوگیری شده است. او می‌گوید: «از نظر علمی هنوز کسی نتوانسته اثربخشی محدودیت تردد شبانه را ثابت کند.»

موافقان نامرئی طرح ممنوعیت تردد شبانه

اغراق نیست اگر بگوییم تداوم این طرح موافقان زیادی ندارد. پلیس راهور می‌گوید این طرح گره ترافیک پایتخت را کور کرده است، بیشتر اعضای کمیته علمی ستادملی مقابله با کرونا می‌گویند اجرای این محدودیت تاثیری در کنترل بیماری ندارد، کم نیستند نمایندگان مجلس که می‌گویند این طرح اعتماد عمومی را کاهش داده و باعث افزایش فاصله طبقاتی و ساده‌سازی قانون‌شکنی شده‌است. در حدود یک‌سالی که از اجرای این طرح می‌گذرد نمی‌توان استدلالی درباره تاثیرگذاری طرح منع تردد شبانه یافت.

آن‌طور که علیرضا ناجی، عضو کمیته علمی کووید -۱۹‌به می‌گوید حتما باید داده‌هایی استخراج شده از پایش‌های صورت گرفته توسط کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا وجود داشته‌باشد که به لحاظ بهداشتی تداوم این طرح را تایید کند و در غیر این صورت هیچ توجیه پزشکی برای ادامه این روند وجود ندارد. در مقابل همه این انتقاد‌ها از ادامه این طرح، اما ستاد ملی مقابله با کرونا چه در دولت پیشین و چه در ترکیب فعلی سکوت کرده‌است. اهالی بهارستان می‌گویند ابزار قانونی برای لغو این طرح را در اختیار ندارند و تنها به تذکر در صحن علنی مجلس می‌توانند اکتفا کنند.

اما چه اراده‌ای برای تداوم طرح منع شبانه وجود دارد که با وجود همه این مخالفت‌ها همچنان پابرجاست؟ عموم مردم شاید درآمد‌های میلیاردی جریمه‌ها را با نگاهی بدبینانه در ادامه این طرح موثر بدانند، اما وقتی بسیاری از این جریمه‌ها بخشیده شده و آن‌طور که خود ستاد ملی مقابله با کرونا اعلام کرده فقط ۱۰درصد از کل جرایم مربوط به این طرح وصول شده‌است، چه توجیهی می‌تواند وجود داشته‌باشد؟ شاید برای عده‌ای کاهش تردد و خلوت شدن معابر در بخش‌های مرکزی و جنوبی شهر دستاوردی مناسب است.

منع تردد‌ها چقدر عقلانی است؟

پاسخ به این پرسش را شاید هر شهروندی در شهر‌های بزرگ ایران بداند. وجود تناقض‌های بسیار در ادامه این طرح خود گواه آشکاری بر غیرمنطقی بودن این طرح است. این در حالی است که همین چند روز پیش معاونت حمل‌ونقل شهرداری هم اعلام کرد ساعت طرح ترافیک را از دهم آبان افزایش خواهد داد و این به مفهوم تنگ‍ترشدن حلقه تردد‌های شهری است.

شهروندان می‌پرسند این تصمیم که با توجیه کم شدن بارترافیکی گرفته شده بیشتر موثر است یا لغو طرحی که حتی پلیس راهور معتقد است تاثیر مهم‌تری در بار ترافیکی تهران دارد؟ نکته جالب توجه در این است که چند روز پیش پلیس راهور تهران اعلام کرد برای کاهش وضعیت ترافیکی پایتخت سه پیشنهاد به ستاد ملی مقابله با کرونا ارائه داده است: لغو منع تردد شبانه، اصلاح ساعات کاری و اصلاح ساعت طرح ترافیک سه پیشنهاد پلیس به ستاد کرونای تهران است که پلیس راهور تهران اعلام کرده است، از این سه پیشنهاد بر اساس اخبار رسمی منتشر شده دو پیشنهاد اجرایی می‌شود، اما هنوز خبری از لغو طرح منع تردد شبانه نیست.

مجتبی شفیعی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران هم درباره محدودیت تردد شبانه می‌گوید: «پیشنهاد شورای ترافیک شهر تهران لغو این طرح است چرا که باعث‌شده بخشی از سفر‌هایی که شب‌ها انجام می‌شد، به صبح منتقل شود و این نیز به ازدحام ترافیکی دامن می‌زند.»

تناقض‌های فراوان یک طرح

تناقض‌های این طرح یکی دو تا نیست و در اظهارنظر‌های سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس هم به صورت فهرست‌وار به برخی از آن‌ها اشاره شده است. او گفته «در حالی که اعلام می‌کنیم مدارس حضوری شوند و دورکاری کارمندان را برداشته‌ایم، همچنان نشستن یک خانواده در یک خودرو را منع می‌کنیم! از یک سو مترو باز است، هواپیما‌ها با تمام ظرفیت در حال جا‌به‌جایی مسافر هستند و در این شرایط محدودیت‌های تردد شبانه همچنان ادامه دارد. این موضوع از سوی افکار عمومی قابل‌هضم نیست.»

تناقض‌های گل‌درشت‌تری هم در فاصله یکسال اجرای این طرح وجود داشته است، چالش‌ها درباره طرح منع تردد شبانه زمانی به اوج رسید که مراکز واکسیناسیون شبانه‌روزی در شهر‌های بزرگ راه‌اندازی شد. پس از آن ستادملی مقابله با کرونا سرانجام مصوب کرد طرح محدودیت تردد لغو شود، اما این مصوبه هیچ‌گاه اجرایی نشد چرا که این بار نیروی انتظامی اعلام کرد هیچ ابلاغیه‌ای مبنی بر لغو تردد شبانه به آن‌ها اعلام نشده و پس از دو روز با اعلام این‌که جریمه‌های این دو روز بخشیده خواهد شد، اجرای طرح از سر گرفته شد! به این مفهوم که مراکز شبانه‌روزی واکسیناسیون در حالی به راه افتاده بود که هر کسی قصد داشت اقدام کند باید جریمه این طرح را هم به جان می‌خرید!

مشکلات تردد برای بیماران کرونایی

تداوم این طرح حتی برای بیماران هم مشکلات بسیاری را به همراه داشته است، در شرایطی که کشور موج‌های پی‌درپی کرونا را از سر می‌گذراند، بسیاری از افراد شب‌ها نیازمند مراجعه به بیمارستان هستند آن‌ها ناچار یا از طریق تاکسی‌های اینترنتی خود را به بیمارستان برسانند که خود منجر به گسترش بیماری از طریق راننده وسیله نقلیه عمومی می‌شود، یا برای استفاده از خودروی شخصی جریمه ۲۰۰هزارتومانی را قبول کنند. اغلب داروخانه‌های ارائه‌دهنده دارو‌های کرونا نیز در محدوده میانی شهر قرار دارند و افراد برای تهیه دارو حتما شکار یکی از دوربین‌های معابر می‌شوند. تازه‌ترین آمار وزارت‌بهداشت مربوط به روز گذشته نشان می‌دهد تنها از پنجشنبه تا جمعه گذشته ۱۲۸۵ نفر در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند و نزدیکان این تعداد در شهر‌های بزرگ حالا باید علاوه بر پیگیری وضعیت بیماری عزیزانشان نگران از جریمه‌های ۲۰۰هزارتومان هم باشند!

درآمد این طرح چقدر بوده است؟

علاه بر نبود هیچ گونه آمار و اطلاعاتی از تاثیرگذاری تداوم طرح منع تردد شبانه هنوز آمار دقیقی هم از میزان درآمد از اجرای این طرح مشخص نشده است. هر چند در این میان گمانه‌های بسیاری مستند بر گفته‌های برخی از مسوولان وجود دارد. به عنوان مثال تنها پس از ۲۸روز از آغاز این طرح در آذرماه سال‌گذشته نیروی‌انتظامی اعلام کرد: «در طرح محدودیت شبانه یک میلیون و ۱۸۳ هزار و ۳۶۶ خودرو جریمه شده‌اند.» با قبول این آمار باید گفت تنها در ۲۷روز ابتدایی آغاز این طرح ۲۳۶میلیارد و ۶۷۳ میلیون و ۲۰۰هزار تومان بابت طرح محدودیت شبانه جریمه صورت گرفته است.

پس از این هیچ‌گاه آمار رسمی دیگری دراین‌باره منتشر نشده، اما به نقل از یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی عنوان شد در دو هفته‌ای که به دلیل تعطیلات ایام سوگواری محرم، محدودیت تردد در کشور تشدید شده بود اعلام شد بیش از ۵۴۰هزار نفر در سراسر کشور این طرح را نقض کرده‌اند؛ با احتساب جریمه ۲۰۰هزارتومانی برای نقض محدودیت تردد شبانه به طور میانگین ماهانه حداقل ۲۰۰میلیارد تومان جریمه از محل این طرح اخذ شده است. نکته جالب اینکه جرایم مربوط به کرونا تاکنون چندان از سوی مردم جدی گرفته نشده است. چنان‌که به نقل از ستاد ملی مقابله با کرونا کمتر از ۱۰درصد این جرایم تاکنون وصول شده است. درصد وصول این جرایم چنان اندک بوده که در جلسات اخیر ستاد ملی مقابله با کرونا هم در خصوص اتخاذ تدابیری برای وصول آن‌ها بحث شده است. درحالی که اهالی بهارستان هشدار داده‌اند که اجرای این طرح خصوصا در تهران صرفا باعث شده خیابان‌ها در ساعات پایانی شب برای طبقه مرفه جامعه خالی شود و انتقال بیماران به مراکز درمانی سخت شود و فرمانده ستاد مقابله با کرونای تهران نیز این طرح را در کنترل کرونا بی‌فایده قلمداد کرده است؛ سخنگوی نیروی انتظامی، اما اعلام کرده که این طرح تا زمان ابلاغ رسمی ستاد ملی مقابله با کرونا پابرجاست.