توسعه مدارس هئیت امنایی و ابهام در عدالت آموزشی
مدارس هیئت امنایی که به گفته مسئولان آموزشی کشور در راستای اجرای سیاست مدرسه‌محوری، ارتقای کیفیت برنامه‌های آموزشی و تربیتی مدارس، جلب و توسعه مشارکت‌های مردمی، تقویت نظام مدیریتی، مالی و اجرایی مدارس مبتنی بر گسترش عدالت آموزشی ایجاد و راه‌اندازی شده‌اند هنوز با نواقص زیادی روبه‌روست و اجرای آن دردسر بزرگی برای اولیا شده است.
در قالب این طرح، تعدادی از مدارس دولتی به دلیل مهیا شدن بهانه دریافت شهریه، بدون هیچ‌گونه تغییری در ساختار مدرسه، فقط عنوان هیات امنایی را به سردر خود نصب کردند تا بتوانند به درآمد هنگفتی دست یابند؛ زیرا مدارس دولتی فقط در قالب هیات امنایی، (تحت شرایط و ضوابط خاصی که ابهامات فراوانی نیز دارد) مجاز به دریافت شهریه از والدین هستند. همین موضوع باعث شده تا والدینی که توانایی پرداخت شهریه مدارس را ندارند فرزندانشان را از امکانات آموزشی مطلوب و رایگان محروم ببینند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی میزان، شورای عالی آموزش و پرورش در تاریخ اول اردیبهشت سال ۱۳۸۸ آیین‌نامه توسعه مشارکت‌های مردمی به شیوه مدیریت هیئت امنایی در مدارس را تصویب کرد. مصوبه‌ای که به نوعی مدارس دولتی را به سمت خصوصی سازی می‌برد. مدارس هیئت امنایی در حقیقت برگرفته از اصلاح ماده ۱۱ قانون تشکیل شوراهای آموزش و پرورش (مصوب سال ۱۳۸۳) بود که در شورای عالی آموزش و پرورش به تایید رسید. ارائه برنامه‌های آموزشی و پرورشی در کنار برنامه رسمی مدرسه نوید طرحی جدید برای اثربخشی برنامه‌ها و نیز کیفیت‌بخشی این نوع مدارس را مطرح کرد.
شورای عالی آموزش و پرورش هدف از تشکیل مدارس هیئت امنایی را سیاست مدرسه‌محوری و ارتقای کیفیت برنامه‌های آموزشی و تربیتی مدارس، جلب و توسعه مشارکت‌های مردمی و خیّرین در احداث و اداره امور مدارس، تقویت نظام مدیریتی، مالی و اجرایی مدارس مبتنی بر گسترش عدالت آموزشی و پیمان‌سپاری مدیریت مدارس عنوان کرده است.
هیئت امنایی شدن یا پولی شدن مدارس؟
یکی از اهداف کلیدی راه‌اندازی مدارس هیئت امنایی، اداره بهتر مدارس با مشارکت دادن اولیای دانش‌آموزان و استفاده از نظرات کار‌شناسان و صاحب‌نظران تعلیم و تربیت عنوان شده و در هیچ‌یک از بند‌های قانون شوراهای آموزش و پرورش به اخذ شهریه ثابت و از پیش تعیین شده در این مدارس اشاره‌ای نشده، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در طول سال تحصیلی به انحای مختلف مبالغ دیگری از دانش‌آموزان دریافت می‌شود، اما خانواده‌ها در تعیین مدیریت مدرسه و دخالت در امور جاری آموزشگاه کوچک‌ترین نقشی ندارند و مدیر مدرسه فقط مجری سیاستهای ادارات آموزش و پرورش است.
منظور از توسعه مشارکت‌های مردمی در این طرح، استفاده از توان مادی و معنوی خانواده دانش‌آموزان و حتی مردم محله است به طوری که مدارس به کانون محلات تبدیل شود و هزینه کردن برای فرهنگ، در سبد هزینه خانوار قرار بگیرد. در همین رابطه مرضیه گرد رئیس سازمان مدارس غیردولتی با تاکید بر مشارکت هر چه بیشتر مردم در اداره مدارس کشور به خبرنگار میزان گفت: مدارس غیر دولتی، هیئت امنایی و از راه دور یاری گر آموزش و پرورش در امر تعلیم و تربیت هستند و تغییر نگرش به این مدارس در مجموعه آموزش و پرورش یک اصل است.
اما علی رغم در نظر گرفته شدن کار ویژه‌های متعدد آموزشی و مشارکتی برای این گونه مدارس بد عمل کردن برخی از این مدارس سبب شد تا دید مردم به آن‌ها تغییر کند به طوری که شهروندان تنها تفاوت این مدارس با مدارس دولتی غیرامنایی را دریافت «شهریه» از والدین می‌دانند. به همین علت است که هنوز نیز این اعتراضات وجود دارد و مردم هیئت امنایی شدن مدارس را به پولی شدن مدارس تعبیر می‌کنند؛ تعبیری که هیچ اشاره‌ای به ارتقای کیفیت مدارس که جزو اهداف آموزش و پرورش است، ندارد.
بسیاری از اولیای دانش‌آموزان به امید ارائه آموزش کیفی‌تر، فرزندان خود را در این مدارس نام‌نویسی کرده‌اند اما برخی از همین اولیاء می‌گویند این مدارس انتظارات آنان را برآورده نکرده است، زیرا وظایف و کارکردهای این مدارس هنوز برای بسیاری از والدین ناشناخته است و حتی برخی از اولیاء و معلمان از مفاد اساسنامه این مدارس بی‌اطلاع هستند. بی‌ا‌طلاعی والدین از محتوای این اساسنامه و نظارت ضعیف و اجرای ناقص آن بر کیفیت فعالیت در این مدارس اثر سوء گذاشته به طوری که به گفته شماری از والدین در برخی از همین مدارس مدیریت مدرسه در امور آموزشی و غیرآموزشی این مدارس با نگاه تبعیض آمیز با اولیا و دانش آموزان برخورد می‌کنند.
طبق آیین نامه تاسیس مدارس هیئت امنایی، مدیر مدرسه موظف است تابستان هر سال برنامه سال تحصیلی آینده همراه با برآورد اعتبارات را تهیه و جهت تصویب به هیئت امنا ارائه کند. بخشی از این برنامه‌ها فعالیت‌های فوق برنامه هستند که این مدارس برای اجرای آن‌ها از اولیا شهریه دریافت می‌کنند. اما اعتبارات این برنامه‌ها طبق قانون از کجا باید تامین شود؟
پرداخت کمک‌های «داوطلبانه» مردمی؟
هر سال موقع شروع مدارس مسئولان آموزش و پرورش اعلام می‌کنند مدارس حق دریافت شهریه ندارند اما اولیاء موقع ثبت نام مجبور به پول‌های چند صدهزار تومانی و حتی بیشتر می‌شوند. گرچه طبق اصل ۳۰ قانون اساسی تحصیل تا پایان دبیرستان رایگان است اما سال‌ها است این اصل به فراموشی سپرده شده است.
در ماده ۶ آیین‌نامه این مدارس هیئت امنایی آمده است که تامین اعتبار مالی آن‌ها باید از طریق اعتبارات دولتی تحت عنوان سرانه آموزش و پرورش، هدایا و کمک‌های مردمی داوطلبانه که در خارج از فصل ثبت‌نام پرداخت شده باشد، وجوه تشویقی پرداختی از سوی شورای آموزش و پرورش منطقه، هدایای نقدی و غیر نقدی خیرین و وجوهی که از بابت ارائه خدمات آموزش فوق برنامه دریافت می‌شود، تامین شود. اما آنچه امروز در بیشتر مدارس هیات امنایی اتفاق می‌افتد نشان می‌دهد که ظاهرا منبع اصلی برای تهیه مخارج این مدارس جیب اولیا است.
میزان شهریه این مدارس توسط هیئت امنا تعیین می‌شود. بنابراین این شهریه می‌تواند در مدارس مختلف، متفاوت باشد. این مساله منجر به بروز نگرانی‌هایی در بین اولیاء شده است، چراکه احتمال افزایش بی‌رویه شهریه‌ها در این‌گونه مدارس نیز وجود دارد که در آن صورت سرنوشت مدارس غیردولتی در انتظار هیئت امنایی‌ها نیز خواهد بود. دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش در این باره توضیح می‌دهد: عملکرد هیئت امنای مدارس، توسط ادارات آموزش و پرورش شهر و منطقه رصد می‌شود و ارزیابی آنان به شورای آموزش و پرورش شهر و منطقه گزارش می‌شود که اگر گزارش‌ها راضی‌کننده نباشد، شورای آموزش و پرورش می‌تواند آن هیئت امنا را منحل کند که در این صورت شورای مدرسه مسئولیت‌ها را عهده‌دار می‌شود.
که در این راستا حجت الاسلام میثم امرودی معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران در گفتوگو با خبرنگار اجتماعی میزان، با اشاره به اینکه در این مدارس مسئولان، شخصیت‌ها و کسبه حقیقی و حقوقی که توان اداره مدرسه را دارند در اداره مدرسه کمک کنند، اعلام می‌کند: هدف این است که بتوانیم از طریق اردو‌ها، تور‌ها، کلاس و برنامه‌های آموزشی و متون درسی که با موضوع آموزش‌های شهروندی در دست داریم در کنار ارائه دروس عادی نسلی را تربیت کنیم که با رفتار، حقوق و آموزش‌های شهروندی آشنایی دارند.
وی در ادامه مشارکت شهرداری تهران را تسهیل هر چه بیشتر فضای کیفی آموزش و پرورش دانست و در ادامه می‌گوید: سند تحول آموزش و پرورش که توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شده است ماموریت‌های ذاتی نهاد آموزشی برای خدمات ارزنده است.
پیش از این سازمان مدارس غیردولتی نیز برای کاهش نگرانی مردم در مورد نبود نظارت بر تعیین شهریه این‌گونه مدارس اعلام کرده بود که مدارس هیئت امنایی، نوعی مدارس دولتی هستند و منابع و اعتبارات دولتی دریافت می‌کنند، اما می‌توانند از کمک‌های داوطلبانه مردم، کمک شورای آموزش و پرورش شهرستان و کمک خیرین استفاده کنند. چنین مجوزی نشان می‌دهد که مدارس هیئت امنایی به هر حال حق دریافت وجوه نقد از والدین را دارند بنابراین نبود حد و حدود دقیق در این زمینه منجر به اجرای برنامه‌های سلیقه‌ای هیئت امناء در دریافت وجه نقد از خانواده‌ها می‌شود.
براساس قانون مدارس هیئت امنایی، منابع مالی این مدارس شامل اعتبارات دولتی، وجوهی که از ارائه خدمات آموزش و پرورش فوق برنامه دریافت می‌شود و کمک‌های مردمی داوطلبانه و خارج از فصل ثبت‌نام است که گواه صدور مجوز برای دریافت شهریه‌های پنهان و غیررسمی است.
در همین زمینه یکی از والدین دانش‌آموزان در گفتوگو با خبرنگار اجتماعی میزان، در مورد ثبت‌نام فرزندش در یکی از مدارس هیئت امنایی گفت: هنگامی که به منظور ثبت نام فرزندم به مدرسه (ابتدایی با مدیریت با عنوان هئیت امنایی) مراجعه کردم با تقاضای مبلغی از سوی مدیر مدرسه مواجه شدم و بعد از اعتراض به این موضوع، به بنده اعلام شد که این مدرسه هئیت امنایی است و متقاونت از دیگر مدارس اداره می‌شود و درادامه گفته شد که مدارس هیئت امنایی مدارسی با عملکرد ویژه آموزشی هستند و به منظور بهره‌مندی فرزندتان از امکانات آموزشی و پژوهشی مناسب‌تر می‌بایست پول پرداخت کنید.
اخذ وجه شامل «فوق برنامه‌ها» است؟
در حالی با این گونه رفتار‌ها ازسوی مدارس هئیت امنایی مواجه‌ایم که بار‌ها مسئولین آموزش و پرورش از داوطلبانه بودن اعطای وجه به مدارس خبر داده‌اند. درهمین زمینه اسفندیار چهاربند مدیر کل آموزش و پرورش شهر تهران در گفت‌وگویی با خبرنگار اجتماعی میزان دریافت هرگونه وجه به صورت اجباری را غیر قانونی اعلام و می‌گوید: بعد از انجام مراحل ثبت‌نام با تشکیل انجمن اولیاء و مربیان و تصویب فوق برنامه، تنها هزینه فوق برنامه‌ها را دریافت می‌کنند.
همچنین در همین راستا مسعود ثقفی سخنگوی آموزش و پرورش شهر تهران در گفتوگو با خبرنگار اجتماعی میزان، با اذعان به اینکه مدارس هیئت امنایی حق دریافت شهریه را به هیچ عنوان ندارند و حضور در کلاس‌های فوق برنامه اختیاری است، مطرح می‌کند: والدین می‌توانند براساس برنامه اوقات فراغت فرزندانشان همچنین تقویت بنیه علمی برای حضور آن‌ها در این کلاس‌ها طی سال تحصیلی برنامه ریزی کنند.
وی معتقد است که در مدارس هیئت امنایی کلاس‌های فوق برنامه آموزشی و پرورشی پس از آغاز سال تحصیلی و به پیشنهاد هیئت امنا برپا می‌شود که برگزاری آن‌ها با تایید آموزش و پرورش منطقه و به صورت اختیاری و خارج از ساعت درسی مصوبه مدرسه صورت می‌گیرد.
مرضیه گرد، رئیس سازمان مدارس غیردولتی، نیز در همین رابطه اعلام کرده که مدارس هیئت امنایی مانند مدارس غیردولتی حق دریافت هیچ‌گونه شهریه‌ای را ندارند. به گفته وی «مدارس هیات امنایی شهریه ندارند ولی از اولیاء هزینه فوق برنامه اخذ می‌شود.» گرچه خانم گرد تاکید دارد که این مدارس نباید بر پایه کمک مالی خانواده‌ها بچرخند و هیئت امنای مدارس هم باید کمک کند اما معمولا این اتفاق نمی‌افتد و با ابهامی که در چند و چون اخذ وجه در این مدارس وجود دارد در نهایت والدین مجبور به پرداخت وجوهی در غالب شهریه هستند.
مهدی نوید ادهم، دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش، در مورد شهریه این مدارس می‌گوید: شهریه مدارس هیئت امنایی در مناطق مختلف بر اساس اقتضائات هر منطقه در نظر گرفته می‌شود و پرداخت آن برای دانش آموزان اختیاری است.
ابهام در «عدالت آموزشی»!
تمام علامت سوال‌هایی که بعد از میان تیترهای گزارش آمده است حاکی از ابهام مفهومی گزاره‌هایی است که راجع به مدارس هیئت امنایی مطرح است گزاره‌هایی که تفاوت فاحش سیاستهای اعلامی و اعمالی متولیان آموزشی کشور را بیان و فاصله گرفتن می‌دانی از سیاستهای اولیه طراحان مدارس هیئت امنایی را نشان می‌دهد. فاصله‌ای که عدالت آموزشی درجامعه را نشانه گرفته است زیرا ترتیب‌های قانونی تفاوتی نکرده، اما شیوه‌های دولت برای درآمدزایی از مدارس با ورود مدارسی با عنوان «هئیت امنایی» پیچیده‌تر شده و در این بین عدالت آموزشی در در نگاه طبقاتی به آموزش رنگ می‌بازد و روز به روز شکاف غنی و فقیر در در مقوله‌ای که همواره بر عدالت محوری آن تاکید شده است پر رنگ‌تر می‌شود.
گلایه برخی افراد از هیئت امنایی شدن مدارس از بابت این است که اغلب، بهترین و باکیفیت‌ترین مدارس دولتی در زمره هیات امنایی‌ها درمی آید و چون لازمه ورود به این مدارس پرداخت شهریه است در نتیجه افرادی که بضاعت این پرداخت‌ها را ندارند، دستشان از خدمات آموزشی باکیفیت در مدارس با امکانات، کوتاه می‌شود. در این میان برخی معلمان این مدارس نیز در موضعی مشابه مواضع مردم، از بی‌کیفیت بودن مدرسه هیئت امنایی محل تدریس خود گله دارند. تاکنون این دسته از معلمان گلایه‌هایی را بر زبان آورده‌اند و اعلام کرده‌اند، با اینکه شهریه زیادی از دانش‌آموزان گرفته می‌شود، ولی این مدارس از حداقل امکانات آموزشی محروم است و در هزینه کرد شهریه‌ها ابهام وجود دارد.
شاید به همین دلایل است که استقبال مردم از هیئت امنایی شدن مدارس چندان چشمگیر نیست چون مردم با پرداخت هزینه‌هایی که نتیجه‌ای عاید فرزندانشان نمی‌کند، موافق نیستند. با این حال به گفته دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش، هر مدرسه هیئت امنایی که از اهداف و چارچوب‌ها عدول کند، اگر گزارش این انحراف‌ها به شورای آموزش و پرورش شهرستان یا منطقه برسد، مجوز آن‌ها لغو خواهد شد.
همان‌طور که گفته شد، هم‌اکنون مدارس کشورمان بر طبق یک قانون نانوشته به مدارس دارا و ندار تقسیم شده و به نوعی نگرانی‌های خانواده‌ها درباره وضعیت تحصیلی فرزندانشان مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این موضوع البته حساسیت‌هایی را هم ایجاد کرده است، اما به نظر می‌رسد از آنجا که دستگاه عریض و طویل آموزش و پرورش با قریب به ۱۳ میلیون دانش‌آموز و نزدیک به یک میلیون معلم و کادر اداری و... همواره با کمبود اعتبار مواجه است، با موارد اینچنینی با اغماض برخورد شده است.
متولیان آموزش و پرورش کشور، مدارس هیئت امنایی و مدارس غیردولتی را در حالی توسعه می‌دهد که هنوز برخی بر اصل ۳۰ قانون اساسی و آموزش رایگان تا پایان دوره متوسطه پافشاری می‌کنند و توسعه این‌گونه مدارس را چالشی دراجرای این ماده قانونی می‌دانند. و از دگر سو هنوز از کیفیت بخشی به برنامه‌های آموزشی این مدارس خبری به گوش نمی‌رسد، اینکه حضور هیئت امنا در مدارس قرار است چه تحولی در برنامه‌های آموزشی و چند و چون کیفیی آن‌ها ایجاد کند، از نقاط مغفول مانده در مدارس هیئت امنایی است، ضمن اینکه هنوز دستورالعمل دقیقی درباره میزان شهریه یا همان کمک‌های داوطلبانه به هیات امنا ابلاغ نشده و این امر می‌تواند به برداشت‌های سلیقه‌ای و دریافت وجه (تحت عناوین مختلف) از والدین دامن زده و زمینه نارضایتی بیشتر آنان را ایجاد کند. امید است نظام آموزشی کشور در این راستا بر نظارتهای بخشنامه‌ای اکتفا نکرده و بارصد لحظه به لحظه مدارس هیئت امنایی عمکلرد آموزشی، مشورتی و مالی آن‌ها ثبت و را هر گونه سوء استفاده مالی را سد کند.
گزارش- سارا حبیب‌الهی