شرق لزوماً به معنای شرق جغرافیایی نیست/ باید محصولات خود را با برنامه‌ریزی در فهرست پیمان‌های منطقه‌ای قرار بدهیم
رضا توکلی در گفت‌وگو با میزان، با اشاره به رویکرد نگاه به شرق در سیاست خارجی دولت سیزدهم، اظهار داشت: بحث نگاه به شرق بارها توسط مقام معظم رهبری تحت این عنوان و تعبیر مطرح شده است که موضوع رویکرد سیاست خارجی سویه نگاه به شرق پیدا کند و توجه به کشورهای شرقی در دستور کار قرار بگیرد.
پژوهشگر اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) اضافه کرد: برخی از افراد یک سری اشکالاتی به این طرح وارد می‌کنند که با نگاه به شرق، تعامل با کشورهای اروپایی را از دست می‌دهیم و از بابت اینکه ما از ابتدای انقلاب بحث شرقی و غربی را به عنوان پارادایم اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مطرح می‌کردیم؛ بعضی‌ها دچار این خطا می‌شدند که این رویکرد با گفتمان انقلاب اسلامی، تضاد و تناقض دارد.
شرق لزوماً به معنای شرق جغرافیایی نیست
وی با بیان اینکه شرق لزوماً به معنای شرق جغرافیایی نیست، تصریح کرد: شرقی که در ابتدای انقلاب سراغ داریم در دوران جنگ سرد‌ی بود که بلوک شرق و غرب معنی داشت. بلوک شرقی که در سیطره شوروی سابق بود و الان دیگر نه شوروی وجود دارد و نه به آن معنا مفهوم بلوک شرق وجود دارد.
توکلی یادآور شد: ما دوره هشت سالهای را گذراندیم که مشخص بود اولویت نخست سیاست خارجی در دولت یازدهم و دوازدهم حل و فصل مناقشه هسته‌ای و به تبع آن اقناع طرف‌های غربی بود. به دلیل این که عمده چالش ما در موضوع هسته‌ای طرف‌های غربی بودند. برای همین، موضوعات دیگری که ذیل سیاست خارجی می‌تواند تعریف شود، معطوف به مسئله هسته‌ای شد و به تبع آن درگیر شدن با مذاکرات و چانه‌زنی با طرف‌های ۱+۵، که عموماً کشورهای غربی هستند.
وی با تاکید بر اینکه مسئله نگاه به شرق به نوعی از دو جهت اهمیت دارد، بیان داشت: یکی اینکه همانطور که مقام معظم رهبری در اولین دیدار خود با دولت سیزدهم فرمودند که دیپلماسی هسته‌ای به سمت دیپلماسی اقتصادی برگردد. یعنی به لحاظ موضوعی، موضوع دستور کار وزارت خارجه باید از پرونده هسته‌ای به سمت مسائل اقتصادی چرخش پیدا کند. البته نه به آن معنا که مسئله هسته‌ای در وزارت خارجه در دستور کار نباشد؛ اما باید از اولویت خارج شود و اولویت دیپلماسی اقتصادی باشد.
پژوهشگر اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) اضافه کرد: دوم، به لحاظ اینکه طرف حساب ما در دیپلماسی اقتصادی چه کسانی هستند؛ در دیپلماسی هسته‌ای طرف حساب هر دولتی که بود، می‌بایستی با کشورهای غربی مسئله هسته‌ای را حل و فصل می‌کرد. وقتی مسئله از هسته‌ای به دیپلماسی اقتصادی تبدیل می‌شود، بنابراین ایشان طرف همکاری‌ها را با تعبیر نگاه به شرق مطرح کردند.
شرقی بودن کشورها نسبت به درجه دوری از کشورهای غربی تعریف می‌شود
وی افزود: منظور چه شرقی است؟ بله چین هم هست از موقعیت شرق جغرافیایی هم برخوردار است و این شرق تا به ونزوئلا می‌رود که به لحاظ جغرافیایی غرب محسوب می‌شود. اما در این الگویی که مقام معظم رهبری فرمودند، می‌گنجد. نگاه به شرق لزوماً یک شرق جغرافیایی نیست و به تعبیر درست‌تر به درجه دوری از کشورهای غربی تعریف می‌شود. یعنی ممکن است یک کشور اروپایی هم جزو کشورهای غربی محسوب شود، اما به لحاظ دستوری از خط و نشان‌هایی که ایالات متحده می‌کشد استقلال داشته باشد؛ ما آن کشورها را شرقی محسوب می‌کنیم.
پژوهشگر اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) بیان داشت: لزوماً در مناسبات و تعاملات خارجی، هم باید موضوعات و هم طرف‌های همکاری مشخص باشد. پس در نگاه به شرق هم باید موضوع را مشخص کرد که باید موضوع اقتصادی پیدا کند و مناسبات از جنس اقتصادی باشد و هم اینکه طرف حساب ما کشور‌هایی باشند که شرقی‌اند به معنای درجه دوری از غرب که یک نگاه طیفی است.
توکلی با اشاره به عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، بیان داشت: سازمان‌ها، پیمان‌ها و رژیم‌های بین‌المللی و منطقه‌ای به نوعی یک بهانه همکاری هستند که کشورها دور هم جمع می‌شوند و در یک ساختار متفق‌القول با یکدیگر همکاری‌هایی را شروع می‌کنند. به جای اینکه فضا فضای دوجانبه باشد، فضای منطقه‌ای و چند شکل می‌گیرد.
وی در ادامه گفت: پیمان شانگهای یک ساز و کاری است که در ابتدا ماهیت امنیتی داشته و به نوعی در مقابل پیمان امنیتی ناتو که در کشورهای غربی بود ایجاد شد، ولی به تبع اینکه ابتکار این پیمان از طرف کشور چین بوده و کشور چین در سیاست خارجی خودش مسئله اقتصادی را در اولویت قرار داد، این پیمان هم کم‌کم رنگ و بوی همکاری‌های اقتصادی به خودش می‌گیرد و این رویه به احتمال خیلی زیاد همینطور جلو خواهد رفت.
باید بدانیم در پیمان‌های منطقه‌ای چه موضوعی را دنبال کنیم
پژوهشگر اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) اضافه کرد: ایران تا الان عضو ناظر بوده و الان به عضو دائم تبدیل شده است؛ ولی اینکه ما چطور میتوانیم از آن استفاده کنیم، مسئله مهمی است. ما الان در اتحادیه اوراسیا هم عضویت داریم یا خیلی موفقتنامه‌های تجارت ترجیحی و تجارت آزاد دوجانبه داریم.
وی گفت: مسئله از اینجا اهمیت پیدا می‌کند که ما دستور کار منافعی که در آن پیمان منطقه‌ای باید دنبال کنیم را نمی‌دانیم. یعنی الان نمی‌دانیم که اگر موضوع تعرفه در اتحادیه اوراسیا قرار است که حل و فصل شود، مذاکرات شخص رئیس جمهور و شخص وزیر امور خارجه ما دقیقاً روی چه اقلامی باشد. بعد از آن شروع کنیم به چانه‌زنی کردن که آن‌ها هم جزو لیست تعرفه صفر قرار بگیرد.
پژوهشگر اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) اضافه کرد: چیزی که دیگران تصمیم میگیرند ما هم یک عرض اندام می‌کنیم و نهایتاً آن را امضا می‌کنیم، ولی مفاد آن مصوبات و مفاد آن اقلامی که در تعرفه صفر قرار میگیرند یا در تعرفه‌های گمرکی تسهیلاتی قائل می‌شوند، بدون برنامه قبلی است برای همین می‌بینیم که خیلی دست تاجر ما را باز نمی‌کند.
باید محصولات مورد نظر خود را در لیست موافقتنامه‌ها قرار دهیم
توکلی تصریح کرد: باید ببینیم می‌خواهیم از کشورهای منطقه اوراسیا چه محصولاتی را وارد کنیم و در نهایت میان محصولات چانه‌زنی کنیم تا آن‌ها به لحاظ تعرفه‌ای در تسهیلات قرار بگیرند. یا محصولاتی که با کشورهای اوراسیا صادر می‌کنیم لزوماً محصولاتی نیست که به اروپا صادر می‌کنیم؛ ما باید آن محصولات را در دستور کار مذاکرات قرار بدهیم.
وی با بیان اینکه فهرستی که تهیه می‌شود برای همه است، تشریح کرد: یعنی در یک پیمان اینطور نیست که کشورها دو به دو با یکدیگر موافقتنامه مجدد امضا کنند. یک موافقتنامه واحدی برای همه کشورهای عضو تنظیم می‌شود که ضمانت اجرایی دارد. ما باید بتوانیم اقلام خودمان را در آن لیست بگنجانیم و کم کم آن اتحادیه و آن همکاری را به سمت منافع خودمان بکشانیم. مثلاً اگر بحث ایران در مناسبات خارجی خودش بحث لجستیک تجاری است، آن را در جلساتی که چه در سطوح کارشناسی و یا سطوح بالا دستی قرار می‌گیرد، بگنجانیم.
پژوهشگر اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) گفت: تقویت همکاری‌های که کشورها با هم دارند، صرفاً روی موضوع تعرفه‌های گمرکی نباشد و روی موضوع لجستیک هم قرار بگیرد به دلیل اینکه نیاز ما لجستیک است. ما در دی ۸ و اکو تجربه داریم که سالهای قبل دبیرکل ایرانی بودند یا اینکه دبیرخانه دائمی اکو مستقر در تهران است؛ این‌ها همه معنادار است.
اینکه دبیرخانه یک سازمان دائمی در پایتخت کدام کشور عضو باشد یا دبیر کل از کدام کشور باشد اهمیت دارد. دلیل این که دبیرکل گردشی است چیست؟ یعنی اینکه یک فرصتی است بابت اینکه ایجاد اختلاف نکند به صورت گردشی بین کشورها می‌گردد. اگر قرار است تفاوتی بین دبیرکل‌ها وجود نداشته باشد، علت گردشی بودن آن چیست؟
این‌ها همه مسائلی است که عقبه‌هایی را هم دارد که ما بتوانیم کسانی را تربیت کنیم که در سازمان‌های اقتصادی منطقه‌ای و بین‌المللی حضور پیدا کنند و در بدنه کارشناسی قرار بگیرند و رشد کنند تا زمانی که به عنوان یک نیروی زبده تا جایگاه دبیرکلی آن سازمان قرار بگیرند.