افزایش ۳۵ درصدی قیمت گاز در اروپا؛ عصر یخبندان در راه است؟
_ روزنامه وطن امروز نوشت: قیمت گاز طبیعی ماه گذشته میلادی بیش از ۳۵ درصد افزایش یافت و نگرانی‌ها از کمبود آن در اروپا پررنگ‌تر شده است، زیرا در صورت سرد شدن هوا در نیمکره شمالی، ذخیره کافی گاز برای زمستان وجود ندارد. این در حالی است که در روز‌های گذشته روسیه از تکمیل پروژه «نورد استریم ۲» خبر داده است و به نظر می‌رسد کشور‌های اروپایی برای عبور از این بحران راهی جز تن دادن به این پروژه و پشت کردن به آمریکا و اوکراین ندارند. بازار انرژی در ۲ هفته گذشته پرتلاطم بوده، چرا که تقاضا در سراسر جهان در حال افزایش است و عرضه انرژی زیر سطح نرمال باقی مانده است. مشکل اصلی، اما در اروپاست؛ جایی که عرضه انرژی در این زمان از سال در کمترین حد خود قرار دارد. بر اساس داده‌های اخیر اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، حتی در آمریکا، میزان گاز ذخیره شده ۶/۷ درصد کمتر از میانگین ۵ ساله است. گاز طبیعی یکی از مهم‌ترین انواع سوخت برای گرم کردن در آمریکاست و حدود ۳۵ درصد از تولید برق این کشور به وسیله گاز انجام می‌شود. ذخایر گاز در اروپا نیز ۱۶ درصد کمتر از میانگین ۵ ساله است و سطح ذخایر این سوخت در ماه سپتامبر به کمترین میزان خود رسیده است. متغیر اصلی تعیین شرایط طی چند ماه آینده، وضعیت آب و هوا در زمستان پیش‌رو است. کارشناسان معتقدند اگر آمریکا و اروپا زمستان سختی را تجربه کنند، قیمت سوخت حتی می‌تواند تا حدود ۱۰۰ درصد افزایش یابد. قیمت گاز طبیعی در معاملات ماه اکتبر تقریبا ۳/۵ درصد افزایش یافت و به ۲۰/۵ دلار رسید. بهای گاز همچنین سال گذشته ۱۰۶ درصد افزایش یافت و به بالاترین میزان در ۷ سال گذشته رسید. کارشناسان معتقدند افزایش قیمت سوخت در اروپا بدون شک بر بازار آمریکا نیز تاثیر خواهد گذاشت، چرا که پیوند فزاینده‌ای بین بازار ایالات متحده و بازار جهانی وجود دارد.
بازگشت اروپا به عصر زغال سنگ
با وجود اهداف بلندپروازانه کشور‌های اروپایی در جهت استفاده از انرژی پاک و کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و آلاینده‌زا، اروپا اگر نتواند به میزان کافی گاز طبیعی ذخیره کند، ممکن است مجبور شود زمستان امسال زغال سنگ بیشتری بسوزاند. «سیموناس ویلیکیس» کارشناس بازار انرژی اتحادیه اروپایی به خبرگزاری تاس روسیه گفته است: اگر ذخایر گاز اکنون پر نشوند و زمستان سردی پیش رو باشد، کشور‌های اتحادیه اروپایی ممکن است ناچار شوند از نیروگاه‌هایی استفاده کنند که به جز گاز با سوخت‌های دیگری از جمله زغال سنگ فعالیت می‌کنند تا برق کافی تولید کنند. این سناریو به بلندپروازی‌های اتحادیه اروپایی برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای لطمه خواهد زد. کل اروپا از جمله انگلیس با نزدیک شدن فصل سرما، به دلیل ذخایر محدود گاز در سراسر این منطقه و تولید نیروی بادی اندک، با افزایش قیمت گاز طبیعی و برق دست و پنجه نرم می‌کنند. در انگلیس که دیگر عضو اتحادیه اروپایی نیست، افزایش قیمت گاز طبیعی و هوای گرم و ساکن، این کشور را وادار کرد یک نیروگاه زغال‌سوز قدیمی را برای تامین تقاضای برق دوباره راه بیندازد. بر اساس گزارش اویل پرایس، افزایش قیمت گاز طبیعی باعث تقویت تقاضای جهانی برای زغال سنگ شده است. بانک آمریکایی گلدمن ساکس هفته جاری پیش‌بینی خود از قیمت زغال سنگ در آسیا را تقریبا ۲ برابر کرد و همچنین پیش‌بینی کرد به دلیل قیمت بالای گاز در آستانه فصل سرما، قیمت زغال سنگ حرارتی نیوکاسل در ۳ ماه چهارم به ۱۹۰ دلار در هر تن می‌رسد. این در حالی است که پیش‌بینی قبلی این بانک ۱۰۰ دلار در هر تن بود.
نورد استریم ۲ راه نجات اروپاست؟
۱۹ شهریور امسال بود که روسیه از اتمام خط لوله بحث‌برانگیز «نورد استریم ۲» برای انتقال مستقیم گاز طبیعی به آلمان خبر داد؛ پروژه‌ای که منتقدانش می‌گویند وابستگی اروپا به مسکو را افزایش می‌دهد. تنش‌ها و اختلافات دیپلماتیک بر سر این پروژه ۱۰ میلیارد یورویی به قدری شدید شده بود که برخی می‌گفتند این پروژه هرگز تکمیل نخواهد شد، اما اکنون اعلام خبر تکمیل این خط لوله به منزله یک پیروزی اقتصادی و دیپلماتیک بزرگ برای روسیه است. کار ساخت پروژه «نورد استریم ۲» در سال ۲۰۱۸ آغاز شد؛ خط لوله‌ای که قرار است سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز را از روسیه از طریق دریای بالتیک به آلمان برساند. آلمان سرمایه‌گذار اصلی این پروژه است که قرار است میزان گاز انتقالی از روسیه به آلمان را به ۲ برابر مقدار فعلی برساند. این لوله با ظرفیت انتقال ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز در سال، در مسیر هزار و ۲۳۰ کیلومتری زیر دریای بالتیک، یعنی در همان مسیری که لوله دوقلوی آن «نورد استریم ۱» در سال ۲۰۱۲ کار گذاشته شد، کار گذاشته شده است. بودجه بیشتر از ۱۰ میلیارد دلاری این پروژه که غول نفت و گاز روسیه یعنی شرکت گازپروم آن را مدیریت می‌کند، به دست ۵ گروه اروپایی شل، انژی، یونیپر، اوام‌و و وینترشال‌دی مشترکا تأمین می‌شود. سال‌ها بود آمریکا با این توجیه که لوله مورد نظر اوکراین را دور زده و این کشور را از سود ناشی از انتقال گاز محروم می‌کند، با این پروژه مخالفت می‌کرد، اما سرانجام دولت واشنگتن با روی کار آمدن جو بایدن با چرخشی کامل در سیاست خود در این زمینه و با هماهنگی و کمک دولت برلین با انجام این پروژه موافقت کرد و به اختلافات پایان داد. تا پیش از احداث «نورد استریم ۲»، مسیر انتقال گاز طبیعی روسیه به اروپا از طریق زمینی از اوکراین می‌گذشت و این کشور سالانه یک‌و‌نیم میلیارد دلار از این بابت عایدی داشت، اما اکنون با این پروژه از آن سود محروم می‌شود. دولت کی‌یف که تاکنون از خط انتقال زمینی گاز روسیه به عنوان اهرمی برای فشار بر مسکو نیز استفاده می‌کرد، اکنون بیم آن را هم دارد که از این پس با محروم شدن از این امتیاز، در برابر مسکو آسیب‌پذیرتر شود. آلمان که در میان کشور‌های اروپایی بیش از همه به انتقال انرژی با خط لوله علاقه‌مند است، می‌گوید این خط لوله بیش از هر چیز اقتصادی است.
ایالات متحده ابتدا در برابر این پروژه ایستادگی کرد، زیرا این کشور همزمان قصد داشت گاز شیل خودش را به اروپا بفروشد. این سیاست با توجه به تقویت منافع روسیه، اوکراین را در موضع ضعف قرار داد. در این میان اروپایی‌ها نیز در برابر این پروژه اقتصادی، سیاست واحدی ندارند و لهستان و کشور‌های بالتیک نگرانند با تکمیل آن، اتحادیه اروپایی در برابر جاه‌طلبی‌های روسیه سر فرود آورد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا سال ۲۰۱۹ قانونی را تصویب کرد که به موجب آن شرکت‌هایی که در ساخت پروژه «نورد استریم ۲» دخیل بودند، مورد تحریم قرار می‌گرفتند. اوکراین که می‌داند با بهره‌برداری از این پروژه درآمد حاصل از انتقال گاز از روسیه به اروپا از طریق این کشور را از دست می‌دهد، بلافاصله پس از اعلام تکمیل پروژه «نورد استریم ۲» اعلام کرد تا پایان علیه این پروژه مبارزه می‌کند. «سرگئی نیکفروف» سخنگوی ریاست‌جمهوری اوکراین روز جمعه به خبرگزاری فرانسه گفت با وجود تکمیل این پروژه جنجالی، با آن مبارزه خواهد کرد.
وی گفت: رئیس‌جمهور (ولودیمیر زلنسکی) همواره تأکید کرده اوکراین با این پروژه سیاسی روسیه تا پایان آن و پس از آن و حتی پس از شروع تحویل گاز مبارزه خواهد کرد. وی گفت با این حال دولت کی‌یف از برلین و واشنگتن ضمانت‌هایی برای تمدید قرارداد ترانزیت زمینی گاز روسیه از طریق خاک اوکراین برای مدت حداقل ۱۰ سال دریافت کرده است. بیش از ۴۰ عضو پارلمان اروپا از همه گروه‌های سیاسی، از کمیسیون اروپا خواسته‌اند تحقیقاتی را درباره شرکت گازپروم درباره دستکاری بازار و افزایش کم‌سابقه قیمت گاز طبیعی در اروپا انجام دهد. در طول تابستان حتی با وجود بهبود تقاضا برای گاز طبیعی در اروپا و افزایش قیمت‌ها گازپروم ظرفیت ترانزیت گاز بیشتری از طریق اوکراین رزرو نکرد. تحلیلگران می‌گویند این اقدام یک حرکت فرصت‌طلبانه از سوی این غول گازی روسی برای بالا بردن بیشتر قیمت‌ها در اروپا و بهره بردن از قیمت‌های بسیار بالا بوده است.
سایر تحلیلگران بر این باورند کاهش عرضه گازپروم، اروپا را ناچار خواهد کرد قبول کند مشتریان گاز این منطقه به خط لوله جنجالی «نورد استریم ۲» که اوکراین را دور زده و گاز روسیه را مستقیما به آلمان منتقل می‌کند، نیاز دارند. البته تا زمانی که آلمان مجوز فعالیت این پروژه را صادر نکند، گاز در آن نمی‌تواند جریان پیدا کند. بر اساس گزارش اویل پرایس، رگولاتور شبکه‌های فدرال آلمان هفته گذشته اعلام کرد تا قبل از هشتم ژانویه سال ۲۰۲۲ درباره تایید «نورد استریم ۲» و صدور مجوز فعالیت برای این خط لوله تصمیم نخواهد گرفت.
همچنین طبق گزارش رویترز، «الکساندر نواک» معاون نخست‌وزیر روسیه در یک پیام ویدئویی به کنفرانس انرژی سازمان ملل متحد اعلام کرد روسیه تامین‌کننده مطمئن انرژی برای بازار‌های جهانی خواهد ماند. وی گفت: لازم است صنعت جهانی انرژی تاثیر خود بر اقلیم را کاهش دهد، اما مهم است که دسترسی به منابع انرژی محدود نشود.
***
واکنش دولت‌های اروپایی به بحران انرژی
بریتانیا: وزیر انرژی بریتانیا روز چهارشنبه گفت: دولت طرح اعطای وام به شرکت‌های انرژی برای پذیرش مشتریان شرکت‌های ورشکسته را در دست بررسی دارد. وزیر اقتصاد بریتانیا نیز روز پنجشنبه گفت تحت تاثیر افزایش ناگهانی بهای گاز تعداد زیادی از شرکت‌های انرژی ورشکست خواهند شد و این صنعت باید خود را برای یک دوران بسیار دشوار آماده کند. نهاد ناظر بر بهای انرژی در بریتانیا بر اساس میانگین بهای گاز در نیمه اول سال جاری سقف افزایش قیمت در ماه‌های آینده را حدود ۱۳ درصد اعلام کرده است.
فرانسه: دولت فرانسه ۲۴ شهریور اعلام کرد به حدود ۸/۵ میلیون خانواده که یارانه انرژی دریافت می‌کنند ۱۰۰ یورو اضافه پرداخت خواهد کرد.
آلمان: داده‌های جدید نشان می‌دهد قبض گاز حداقل ۳۱۰ هزار خانواده در آلمان حدود ۵/۱۱ درصد افزایش خواهد یافت و کارشناسان هشدار می‌دهند به دلیل افزایش بهای گاز تعدادی از شرکت‌های انرژی ورشکسته خواهند شد. سخنگوی وزارت اقتصاد آلمان چهارشنبه ۳۱ شهریور گفت در حال حاضر دخالت دولت در این زمینه ضروری نیست. در آلمان سقفی برای بهای انرژی تعیین نمی‌شود و حدود ۴۱ میلیون خانواده آلمانی انرژی خود را از بازار‌های متنوعی خریداری می‌کنند که با هدف تشویق رقابت و جلوگیری از انحصار سازماندهی شده است.
اسپانیا: دولت اسپانیا دوشنبه ۲۹ شهریور از اتحادیه اروپایی خواست راهنما و دستورالعمل‌های جدیدی برای مهار افزایش قیمت انرژی تنظیم کند و پیشنهاد داد کشور‌های عضو برای کاستن از پیامد‌های این بحران در سال‌های آینده ذخایر بزرگ‌تری برای انبار کردن گاز بسازند. دولت اسپانیا هفته گذشته با تصویب قانون جدیدی اعلام کرد حدود ۶/۲ میلیارد یورو از سود فوق‌العاده شرکت‌هایی انرژی در ماه‌های اخیر را ضبط و این مبلغ را به کاهش قبض مصرف‌کنندگان اختصاص خواهد داد.
یونان: دولت یونان ۲۲ شهریور اعلام کرد به اکثر خانواده‌ها تا پایان سال جاری میلادی یارانه انرژی پرداخت می‌کند. اجزای اصلی این یارانه‌ها پرداخت ۹ یورو برای هر ۳۰۰ کیلووات در ماه، پرداخت یک مورد یارانه بیشتر به خانواده‌های کم‌درآمد و دادن تخفیف بیشتر از سوی شرکت دولتی است که بزرگ‌ترین فروشنده انرژی در کشور است.
ایتالیا: دولت ایتالیا نیز اقدامات موقتی برای مقابله با پیامد‌های افزایش بهای انرژی در ماه‌های آینده را اعلام کرده است. وزیر انرژی این کشور ۲۵ شهریور گفت علاوه بر این اقدامات که حدود ۳ میلیارد یورو بودجه به آن اختصاص داده شده، دولت مشغول بررسی راه‌حل‌های طولانی‌مدت است.