چرا در یک ماه اخیر قیمت برنج اوج گرفت؟
- روزنامه همشهری نوشت: بازار برنج با تزریق صد هزار تن برنج تنظیم بازاری هم آرام نگرفت. قیمت‌های عجیب و باورنکردنی، همچنان مصرف‌کنندگان را نگران می‌کند. شهریور، ماه جهش قیمت برنج بود؛ براساس گزارش مرکز آمار از فروردین تا پایان مرداد امسال قیمت برنج ایرانی درمجموع ۱۰.۳ درصد رشد داشته، اما مشاهدات میدانی در بازار و عمده‌فروشی‌ها نشان می‌دهد که تنها در شهریور، برنج ایرانی ۲۰درصد گران شده است.
مرکز آمار میانگین قیمت ۳۸.۶۰۰ تومان را برای هرکیلوگرم برنج ایرانی در مردادماه۱۴۰۰ ارائه کرده که با رصد قیمت‌ها در کل مناطق شهری به‌دست آمده، اما در مغازه‌های مناطق مختلف شهر تهران میانگین قیمت در ماه‌های اخیر بالای ۴۰هزار تومان بوده و بازه قیمت بین ۳۵تا۵۰هزار تومان برای ارقام و کیفیت‌های مختلف برنج متغیر بوده است. در شهریورماه قیمت‌ها از این هم بالاتر رفت. درحالی‌که دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج هم از قیمت ۴۰هزار تومانی برنج در شهر‌های مبدا خبر داده، در مراکز استان‌های مصرف‌کننده، قیمت از مرز ۵۰هزار تومان عبور کرده است. اما چرا قیمت برنج یک‌ماهه اوج گرفت؟
جهش قیمت برنج در شهریور
چندی پیش وزیر جدید جهادکشاورزی در نخستین نشست‌های خبری خود، خبر افت ۱۸درصدی تولید امسال برنج را به‌دلیل خشکسالی تأیید کرد، در پی آن روند آرام رشد قیمت برنج ایرانی در بازار پرشتاب‌تر شد و ظرف یکی‌دو هفته قیمت ارقام مرغوب و درجه یک برنج در خرده‌فروشی‌ها به بیش از ۵۰هزار تومان رسید. با افزایش نگرانی‌ها از ادامه رشد قیمت، دولت چاره کار را دخالت در بازار دید و شرکت بازرگانی دولتی، زیرمجموعه وزارت جهادکشاورزی با توزیع ۱۰۰ هزار تن برنج از محل ذخایر احتیاطی تلاش کرد بازار برنج کشور را «تنظیم» کند.
این اقدام که از یک‌سو به‌دلیل مقطعی‌بودن و از سوی دیگر به‌دلیل همزمانی با فصل ممنوعیت واردات برنج برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی، با واکنش‌های منفی مواجه شد، در بازار نیز تأثیری از جنس کاهش قیمت نداشت و به‌گفته بنکداران «شاید فقط به لحاظ روانی بر بازار تأثیر اندکی گذاشته و هراس کمبود را کاهش داده باشد وگرنه قیمت‌ها همان است که بود.»
در بازار چه خبر است؟
افزایش تدریجی قیمت برنج ایرانی و جهش ۳ برابری بهای وارداتی‌ها در یک‌سال و نیم گذشته تقاضا را در بازار به‌شدت کاهش داد و تغییرات چشمگیری در رفتار مصرف‌کنندگان ایجاد کرد. ارقام پرمحصول و ارزان‌قیمت جای ارقام مرغوب و درجه یک را در سبد خرید خانوار‌ها گرفت و خرید‌های عمده جای خود را به خرید‌های کیلویی داد و بعضی‌ها را حتی ناچار به خرید‌های پیمانه‌ای کرد. گرایش به خرید برنج نیم‌دانه به جای برنج‌های معمولی افزایش یافت و افت تقاضا به قدری شدید بود که در بهار امسال برنج به‌عنوان کالایی اجباری همراه با روغن به بنکداران فروخته می‌شد. رکود در بازار برنج با توجه به رشد سرسام‌آور قیمت‌ها شدیدتر هم شد. به‌گفته دبیر اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران، چیزی به‌نام کمبود، به هیچ عنوان در بازار برنج وجود ندارد، اما قیمت‌ها همچنان بالاست.
قاسمعلی حسنی، قیمت کنونی برنج ایرانی را در عمده‌فروشی‌ها بین ۳۵ تا ۴۷هزار تومان عنوان می‌کند و در واکنش به قیمت‌های نجومی نزدیک به ۶۰هزار تومان برای این محصول گفت: «گران‌ترین و مرغوب‌ترین محصول برنج ایرانی در بنکداری‌ها ۴۷تا۵۶هزار تومان است و خرده‌فروشی‌ها باید با سود مشروع ۱۲درصد این محصول را بفروشند که به ۶۰هزار تومان نمی‌رسد.» البته قیمتی که با سود ۱۲درصد برای برنج ۴۷هزار تومانی به‌دست می‌آید، ۵۶.۴۰۰ تومان است که چندان هم با ۶۰هزار تومان فاصله ندارد. این در حالی است که تولیدکنندگان نیز برداشت امسال خود را کمتر از ۴۰هزار تومان نمی‌فروشند و با توجه به فاصله عمیق قیمت بین شهر‌های مبدا و مقصد، به‌نظر نمی‌رسد بهای برنج در عمده‌فروشی های کلانشهر‌ها بدون تغییر بماند. دبیر اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران، قیمت برنج خارجی را هم بین ۲۱.۵۰۰ تا ۲۶ هزار تومان اعلام می‌کند که قیمت خرده‌فروشی آن با سود ۱۲درصد بین ۲۵.۸۰۰ تا ۳۱.۲۰۰ تومان خواهد بود؛ یعنی ۴هزار تومان بالاتر از میانگین قیمت برنج ایرانی در مردادماه پارسال.
گرانی برنج، روانی است
بازار برنج، یک‌سال گذشته را به‌دلیل افت تقاضا بدون بحران کمبود پشت‌سر گذاشت. کاهش شدید واردات و پهلوزدن قیمت آن با برنج ایرانی دست شمار زیادی از مصرف‌کنندگان را از برنج ارزان قیمت کوتاه کرد و میزان خرید خانوار‌ها را کاهش داد. تعطیلی طولانی‌مدت تالار‌های پذیرایی و محدودیت فعالیت رستوران‌ها نیز مزید بر علت شد تا به‌رغم کاهش ذخایر برنج، کمبودی در بازار ایجاد نشود، اما از این حقیقت نیز نباید به‌راحتی گذشت که پربارش‌بودن سال آبی ۹۹-۹۸ نقش مهمی در آرامش‌خیال بازار داشت؛ چیزی که امسال خلاف آن رخ داد. دبیر اتحادیه بنکداران مواد غذایی، گرانی موجود در بازار برنج را «روانی» توصیف می‌کند و می‌گوید: با اینکه هزینه تولید از کارگر و نهاده‌ها و حمل‌ونقل بسیار بالا رفته، اما داستان افزایش یکباره قیمت برنج ریشه در مسائل روانی دارد.»
به اعتقاد او در شرایطی که بسیاری از واردکنندگان طی یک‌سال گذشته برنج‌شان را مایه به مایه فروختند تا روی دستشان نماند، قیمت برنج تا این حد جای رشد ندارد. او در پیش‌بینی وضع آینده بازار برنج می‌گوید: با توجه به اینکه فصل برداشت را پشت‌سر می‌گذاریم، برنج به‌طور مرتب در حال توزیع در بازار است و اکثر مغازه‌ها هنوز بخشی از برنج پارسال را هم موجود دارند، بنابراین دلیلی برای کمبود و افزایش قیمت وجود ندارد. حسنی درباره توزیع برنج‌های تنظیم بازاری نیز معتقد است که هدف دولت کاهش قیمت است، اما باید دید سرنوشت حواله‌هایی که برای دریافت این برنج صادر می‌شود، چه خواهد شد.
اعتراض واردکنندگان به تصمیم دولت
«چطور عرضه دولتی برنج در دوره ممنوعیت صواب است و به تولید لطمه نمی‌زند، ولی عرضه بخش خصوصی به همان میزان ناصواب می‌شود؟» این بخشی از نامه رئیس انجمن واردکنندگان برنج به وزارت جهادکشاورزی در اعتراض به توزیع برنج از محل ذخایر احتیاطی در بازار است. تنظیم بازار با توزیع برنج خارجی در شرایطی که ۷۰هزار تن برنج واردکنندگان بخش خصوصی به‌دلیل همزمانی با فصل ممنوعیت واردات در گمرک باقی مانده، واکنش واردکنندگان را به همراه داشت. واردکنندگان پیش از آغاز فصل ممنوعیت و با توجه به هشدار گمرک مبنی بر افت ذخیره برنج کشور، از دولت خواستار لغو و یا کاهش دوره ممنوعیت واردات بودند و در مذاکرات خود با دولت قبل به توافقاتی هم رسیده بودند، اما این توافقات با نشستن سیدجواد ساداتی‌نژاد بر کرسی وزارت جهادکشاورزی، نافرجام ماند. دبیر انجمن واردکنندگان برنج درخصوص نتایج عملی نامه به وزیر گفت: «هیچ اقدام عملی صورت نگرفته و همچنان سیاست ممنوعیت واردات در حال پیگیری است.»
مسیح کشاورز افزود: «با این حال تلاشمان را می‌کنیم و از اتاق بازرگانی تهران درخواست کرده‌ایم جلسه‌ای با وزیر جهادکشاورزی ترتیب داده شود تا واردکنندگان بتوانند از نزدیک با ایشان مذاکره و مسائل را مطرح کنند، اما آقای ساداتی‌نژاد نشان داده‌اند که به کاهش دوره ممنوعیت واردات تمایلی ندارند، در نتیجه منتظر دستور و اقدام رئیس‌جمهور و معاون اول ایشان هستیم که با توجه به وضعیت بازار برنج برای رفع این مشکل اقدام کنند.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا قول مساعدی از سوی رئیس‌جمهور یا معاون اول رئیس‌جمهور در این زمینه داده شده یا خیر، گفت: «هیچ‌گونه قول مساعدی داده نشده، اما از آنجا که ناکارآمدی سیاست دخالت دولت در بازار برنج با توزیع ۱۰۰هزار تن به اثبات رسیده امیدواریم تصمیم‌گیری‌ها روند دیگری به خود گیرد.»
از ابتدای امسال هرماه به‌طور میانگین ۱۰۰هزار تن برنج وارد کشور شده که تا پیش از آغاز فصل ممنوعیت کل واردات به ۴۰۰هزار تن رسید. براساس آمار اعلام شده سال گذشته مجموع واردات برنج ۸۰۰هزار تن بود که در مقایسه با آمار سال‌های قبل از آن کاهش داشت.