تولید گوشی تلفن‌همراه داخلی؛ تخیل یا واقعیت؟/ قابلیت‌ها و کاستی‌ها از منظر ۳ فعال مرتبط

- علی پژوهش - عیسی‌ زارع‌پور اخیراً درباره برنامه وزارت «ارتباطات و فناوری اطلاعات»، برای تولید موبایل ایرانی، به این نکته اشاره کرد که «در حال حاضر سالانه حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیون گوشی همراه وارد ایران می‌شود که این واردات حدود ۳ تا ۵ میلیارد دلار ارزبری دارد. ظرفیت‌های خوبی برای تولید موبایل در کشور وجود دارد اما باید بازار آن در کشور شکل گیرد و مردم به این موبایل‌ها اطمینان کنند». وزیر جوان ارتباطات به این نکته نیز تأکید کرد که شخصاً از موبایل ایرانی استفاده می‌کند.

پیرو طرح این مسئله، اظهارنظرهای مختلفی دربارۀ صحبت‌های زارع‌پور در فضای مجازی مطرح شد، برخی به استقبال از صحبت‌های وی پرداختند و گروهی دیگر با نگرانی از تجربه‌های شکست خوردۀ گذشته صحبت کردند یا از دچار شدن کشور در صنعت تولید تلفن همراه به سرنوشتی مشابه با خودروسازی اظهار نگرانی کردند.

صایران و جی‌ال‌ایکس دو نامی هستند که ایرانی‌ها با شنیدن نام تولید موبایل ایرانی به خاطر می‌آورند و البته برخی از تجربیات تلخ خود در استفاده از آن‌ها می‌گویند اما رسانه‌ها هیچ‌گاه به ریشۀ مشکلات صنعت تلفن همراه در ایران نپرداختند، این که آیا اساساً می‌توان صنعت خودروسازی و تلفن همراه را مقایسه کرد؟

اولی در انحصار کامل دو شرکت معروف کشور قرار دارد اما دربارۀ دومی هیچ انحصاری وجود ندارد، آن‌ها باید با شرکت‌های بزرگ دنیا در شرایطی نابرابر رقابت کنند که البته شیوۀ درست برای مواجهه با بنگاه‌های اقتصادی راه دوم و عدم ایجاد انحصار است؛ چرا که سبب می‌شود آن‌ها دچار ایستایی و روزمرگی نشوند و برای حفظ سهم بازار خود تلاش کنند اما باید مراقب بود تا این عدم انحصار برای تولید کنندۀ خارجی هم وجود داشته باشد به این معنا که تولید کنندۀ خارجی نیز از رانت انحصار بهره‌مند نباشد.

نکتۀ بعدی که باید به آن توجه کرد از بین رفتن نسبی حریم خصوصی برای مصرف کننده به خصوص کسانی است که مسئولیتی در کشور دارند، گزارشی که اخیراً یکی از رسانه‌های آمریکایی دربارۀ جزئیات ترور شهید فخری‌زاده ارائه کرد، مؤید این حقیقت است که امروز اینترنت و تلفن‌همراه حریم خصوصی را کمرنگ می‌کند بنابراین با کدام توجیه باید یک مقام مسئول را بابت این گفته که «شخصاً از موبایل ایرانی استفاده می‌کند» سرزنش کرد، آیا پاسخی برای این موضوع وجود دارد که افراد تأثیرگذار در دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات اغلب خود مشتری این فناوری نیستند؛ چرا که علاقه‌ای به از بین رفتن حریم خصوصی خود ندارند.

تکیه بر بومی‌سازی همواره مورد تاکید خبرگان کشورمان بوده و همین راهبرد منجر به پیشرفت ایران در حوزه‌هایی شده که بجای  تکیه بر «عصای لرزان دیگران» به «زانوی قوی خودی» تکیه کرده‌اند.

 سال‌ها پیش ایران می‌توانست بجای شروع نهضت ساخت رادیو دارو، تجهیزات پزشکی، پهپاد یا موشک به واردات صرف آن روی بیاورد اما با هدایت رهبر معظم انقلاب، توجه ویژه‌ای به تولید داخل شد و امروز در بسیاری از موارد موفق به صادرات هم شده‌ایم.

بنابراین هنگامی که رئیس جمهوری دولت سیزدهم و وزرای آن از اجناس ایرانی استفاده می‌کنند، نباید مورد مذمت قرار بگیرند از دولت که برچسب انقلابی را یدک می‌کشد جز این انتظار نیست، آن‌ها به درستی دریافته‌‎اند که انتشار تصویر کارت واکسن غیر بومی در فضای مجازی، تبرج با اتومبیل و تلفن همراه گران قیمت و امثال آن از ویژگی‌های دولت مردمی نیست و وقتی می‌تواند به طور عملی از تولید ایرانی حمایت کنند که خود نیز مانند مردم از آن استفاده کنند، اتفاقی که سبب می‌شود تا علاوه بر دعوت عملی مردم به استفاده از تکنولوژی ایرانی، مدیران با نقاط قوت و ضعف این کالاها آشنا شوند و امکان اصلاح رویه‌های موجود با درکی درست را داشته باشند.

حمید سعیدی مدیرعامل شرکت جی‌ال‌ایکس در همین زمینه به خبرنگار میزان گفت: امروز بسیاری از  قطعات کلیدی مثل بُرد توسط شرکت طراحی می‌شود و در تلاش هستیم تا تکنولوژی SMT آن‌ها را نیز به ایران منتقل کنیم تا روند بومی‌سازی با سرعت و میزان بیشتری انجام شود اما شرکت تلاش دارد تا در حوزۀ نرم افزار با سرعت بیشتری به سوی طراحی کاملاً ایرانی پیش برود؛ چرا که توانمندی قابل توجهی در این کشور وجود دارد که صرفاً باید به کار گیری شوند، معتقدم اگر مردم و تولید از فناوری‌های ایرانی استفاده کنند امکان رقابت با نمونه‌های خارجی را داریم و با ضرس قاطع می‌گویم که امکان صارات در بازار هدف نیز برای شرکت ما فراهم است.

وی افزود: به زعم بنده سرعت تغییر تکنولوژی سبب می‌شود که شرکت‌های تولید کننده مانند جی‌ال‌ایکس لاجرم به سرعت خود را هماهنگ با تغییرات کنند، همگام‌سازی که اگر اتفاق نیافتد بی‌شک سبب از دست رفتن سهم بازار شرکت خواهد شد.

سعیدی در خاتمه گفت: معتقدم مهمترین نکته جهت رشد صنایع فناوری محور مانند تلفن همراه در ایران، حمایت و خرید مردم از محصولات داخلی و همچنین فرهنگ سازی استفاده از محصولات داخلی توسط حاکمیت است، البته می‌پذیریم که شرکت‌ها نیز باید مزایای رقابتی به مشتری معرفی کنند، یکی از مهم‌ترین مزیت‌های فعلی گوشی‌های ایرانی در قیاس با نمونه‌های خارجی،  قیمت مقرون به صرفه با امکانات و کیفیت مشابه در ردۀ محصولات اقتصادی و برخی از مدل‌های میان رده، در کنار خدمات پس از فروش مناسب و نرم افزار های بومی عاری از تبلیغات درون برنامه‌ای خارجی است. شرکت ما برای افزایش سهم بازار خود دو مدل گوشی اقدام به طراحی دو تلفن هوشمند جدید کرده که امیدواریم امکان معرفی آن‌ها در سال جدید به بازار فراهم شود.

علی مختاری از کارآفرینان فعال در حوزۀ اقتصاد دیجیتال و شرکت‌های نوپا (استارتاپ‌ها) به خبرنگار میزان گفت: فعالان ایرانی در حوزۀ نرم افزار امکان رقابت بیشتری با بازار جهانی دارند؛ چرا که شرکت‌های ایرانی امکان تولید سخت‌افزار را ندارند، البته این مسئله به دلیل ناتوانی آن‌ها نیست، کشور تاکنونی ورود و سرمایه‌گذاری جدی به عرصۀ تولید سخت‌افزارهای مورد نیاز بازار تکنولوژی نداشته است و معتقدم تجربیات گذشته نیز انتظارات را برآورده نکردند.

وی افزود: همانطور که اشاره کردم علت این عدم موفقیت ناتوانی فعال ایرانی یا سختی کار نیست، یکی از مهم‌ترین دلایل عدم رشد این صنعت بی‌رغبتی بسیاری از برنامه‌نویسان برای مشارکت در توسعۀ سیستم‌عامل یا برنامک‌های ایرانی مختص ماژول‌های ایرانی است؛ چرا که آن‌ها معتقدند بازار فروش شرکت‌های ایرانی محدود است بنابراین فعالیت در این بازار برای آن‌ها مقرون به صرفه نیست به همین جهت بسیاری از توسعه‌دهندگان ایرانی با شرکت‌های خارجی ترجیح می‌دهند تا همکار شرکت‌های غیرایرانی باشند و امکان کسب سود بیشتری را برای خود فراهم آورند.

این کارآفرین ادامه داد: البته برخی از شرکت‌های بزرگ جهان نیز بسیاری از قطعات خود را خارج از کشور مادر تولید کرده و بعد آن را مونتاژ می‌کنند؛ چرا که اساساً تولید آن‌ها در کشور مبدأ صرفۀ اقتصادی ندارد، این مسئله برای شرکت‌های بزرگ آمریکایی و چینی نیز صادق است اما نباید فراموش کرد که اگر بهترین سخت‌افزارها نیز در این شرکت‌ها تولید شود ولی نرم‌افزارهای کاربردی و مناسبی برای آن‌ها طراحی نشود، مصرف کننده اقبالی نشان نمی‌دهد، واقعیتی که دربارۀ محصولات ایرانی نیز صادق است به این معنا که حتی اگر تولید کنندۀ ایرانی بهترین سخت‌افزار را بسازد اما توسعه‌دهندگان داخلی رغبتی برای معرفی برنامک‌های ویژۀ این دستگاه نشان ندهند، پروژه با شکست مواجهه می‌شود.

وی افزود: در شرایط فعلی کشور به زعم بنده توسعۀ دهندۀ ایرانی ترجیح می‌دهد که برای دستگاه‌های اندرویدی و IOS کدنویسی کند و حتی بعید می‌دانم که توسعۀ برنامک‌های ایرانی ویژۀ سیستم‌عامل دستگاه‌های هواوی نیز در مدت زمان کوتاهی محقق شود، طبیعی است که برنامه نویس ایرانی ترجیح بدهد برای اندروید کد بنویسد که ۳۰ میلیون کاربر فعال در ایران دارد و به کم‌تر به توسعۀ برنامه‌های ویژه سخت‌افزارهای ایرانی رغبت نشان دهد.

مختاری خاطرنشان کرد: البته معتقدم با توجه به جایگاه شغلی و حساسیت‌های موجود در خصوص مقامات، توسعۀ سخت‌افزارهای ایرانی و تولید تلفن‌همراه بومی همینطور استفادۀ آن‌ها از این امکانات معقولانه و لازم است.

وی افزود: به زعم بنده اعتماد مردم به دولت طی ۸ سال گذشته کاهش پیدا کرده است، باید بپذیریم که فعالیت‌های ۸ سال گذشتۀ دستگاه اجرایی، سرمایۀ اجتماعی کشور را کاهش داده است به همین جهت بخشی از بدنۀ مردم در موضوعاتی از این قبیل به تصور این که دولت مترصد افزایش سطح کنترل‌های اجتماعی خود بر جامعه است با احتیاط برخورد می‌کنند، امری که یگانه راه اصلاح آن مشاهدۀ عملکرد عینی و مثبت دولت جدید است که البته باید اذعان کنم که دولت سیزدهم در همین مدت کوتاه گام‌های مثبتی در جهت افزایش اعتماد عمومی مردم برداشته است.

این کارآفرین تصریح کرد: به ضرس قاطع معتقدم که برای مثال رسانۀ ملی باید آثار بیشتری در حوزۀ نمایش زحمات حافظان امنیت کشور بسازد، جای سریال‌هایی مانند گاندو یا خانۀ امن به شدت در رسانۀ ما خالی است اگر به کشورهای خارجی توجه کنید به این حقیقت خواهید رسید که آن‌ها با استفاده از رسانه و فعالیت‌های فرهنگی برای نظام سیاسی خود اعتبار ایجاد می‌کنند اما دستگاه‌های فرهنگی ایران در نمایش چهرۀ واقعی و زحمات حافظان امنیت خود ضعیف عمل کرده است که همین غفلت سبب شده تا رسانه‌های معاند تصویر غیرواقعی از نظام سیاسی ایران به نمایش بگذارند و اعتماد عمومی را تضعیف کنند، در حالی که رسانه‌ها و اهالی فرهنگ نقش در تمام جهان نقش بی‌بدیلی در تولید قدرت نرم دارند.

مختاری در خاتمه گفت: شرکت‌های ایرانی از رقابت با رقبای خارجی خود عاجز نیستند، برای نمونه بزرگترین خرده فروش دیجیتال ایران در حال حاضر بزرگترین نمونۀ غرب آسیا است، آن‌هم در شرایطی که رقبایی همچون شرکت نور در کشور امارات مقابل استارتاپ ایرانی قرار دارند که یک میلیارد دلار سرمایۀ دولتی در اختیار آن‌ها قرار گرفته است اما شرکت خصوصی ایرانی موفق‌تر عمل کرده است همانطور که اشاره کردم متخصصان ایرانی ناتوان از تولید قطعه یا ماژول نیستند و اگر سرمایه‌گذاری انجام شود به راحتی امکان چنین کاری را خواهند داشت، واقعیتی که در تجربیات گذشته مانند صنایع نظامی، نانو، رادیو دارو و ... قابل مشاهده است اما یک تفاوت مبنایی بین صنایع دیجیتال و این صنایع وجود دارد، در صنایع یاد شده مشتری محدود و البته مشخص است و شکی در فروش محصولات و تاب‌آوری اقتصادی وجود ندارد.

وی تاکید کرد: بنابراین متخصصان با توان بیشتری فعالیت می‌کنند اما در صنایع دیجیتال که سهم بازار و رغبت مردم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، فعالان این عرصه با احتیاط بسیاری حرکت می‌کنند، البته باید اذعان کرد که مردم ایران گاردی برای استفاده از محصولات ایران ندارند اما برای آن‌ها مهم است که نیازهای آن‌ها با استفاده از آن ماژول‌ها برآورده شود اگر مردم مشاهده کنند که خود مسئولین از تکنولوژی ایرانی استفاده می‌کنند و در تلاش برای ارتقاء آن هستند با روی باز از آن استقبال می‌کنند اما نگرانی‌ها از به وجود آمدن انحصاری مشابه با بازار خودرو است که واکنش‌های منفی را به وجود می‌آورد، انحصار در صنعت خودرو کیفیت تولیدات ایرانی را کاهش داد و از طرفی مدیران این صنعت را برای افزایش کیفیت محصولات خود بی‌انگیزه کرد؛ چرا که سهم بازاری تضمین شده داشتند اما استفادۀ مردم از تولیدات آن‌ها به دلیل اجبار است و رضایتی وجود ندارد، نگرانی این است که این انحصار در بازار فناوری هم به وجود بیاید اما اگر چنین نباشد و شرکت‌های خصوصی در فضایی رقابتی کیفیت خود را ارتقا دهند به طور قطع کسی مقابل آن‌ها گاردی ندارد و مردم نیز از محصولات آن‌ها استقبال خواهند کرد همانطور که برنامک‌های زیادی در این سال‌ها به خصوص در حوزۀ خدمات مورد استقبال مردم قرار گرفتند.

محمد آزمون مدیرعامل شرکت توسعه راهکارهای هوشمند امین (نارتب) نیز درخصوص ظرفیت‌های شرکت‌های ایرانی برای پاسخگویی به نیازهای مردم گفت: تلاش ما در شرکت توسعۀ راهکار هوشمند امین این بود که جایگاه خود را در صنعت تولید تبلت کشور با در نظر گرفتن محدودیت‌های تحریمی که متوجۀ کشور است، بین محصولات ایرانی و خارجی پیدا کنیم، بر همین اساس تمرکز خود را بر تولید تجهیزات ظاهری تبلت و بومی‌سازی سرویس محصول خود قرار دادیم که اساسی ترین اجزای تولید یک تبلت هستند.

وی افزود: به طور کل ۲ رویه برای تولید موبایل و تبلت در کشور وجود دارد، برخی از شرکت‌ها طرح و قطعات یک شرکت خارجی را دریافت می‌کنند و بعد از مونتاژ آن در کشور، لوگوی شرکت خود را برای محصول درج می‌کنند و آن را جهت فروش به بازار ارائه می‌دهند، شرکت‌های دیگری نیز در این عرصه فعالیت می‌کنند که تمام فرآیند تولید محصول را خود انجام می‌دهند.

آزمون ادامه داد: در حالت دوم به اجبار باید تمام پروتکل‌های شرکت مبدأ را اجرا کنیم تا محصول ما از کار نیافتد و امکان در نظر گرفتن شرایط و مؤلفه‌های بازار بومی خود را نداریم، امری متداول که در برخی از مدل‌های شرکت‌های بزرگ تولید تلفن همراه نیز وجود دارد اما ما برای تولید تبلت ایران به جای مذاکره طراحان و صاحبان گجت‌ها با قطعه‌سازان به مذاکره پرداختیم از مزایای این روش عدم تأثیرپذیری گسترده از شرایط تحریمی کشور است و با تأمین قطعات از شرکت‌های معتبر، محصولی با طراحی ایرانی متناسب با نیازهای روز کاربر بومی خود طراحی که کردیم، راهکاری که میزان فروش شرکت نشان می‌دهد سهم بازار مناسبی را در اختیار تبلت ایرانی قرار داده است.

مدیرعامل شرکت توسعۀ راهکار هوشمند امین تصریح کرد: در کنار تأمین قطعه و استفاده از آن در طراحی بومی، مجموعۀ ما با توجه به امکان تغییری که در کدنویسی سیستم عامل اندروید وجود دارد دست به تغییرات گسترده در این سیستم‌عامل بر اساس نیزهای بومی کشور خود زد تا جایی که می‌توانیم ادعا کنیم همچون شرکت‌های بزرگ مانند سامسونگ موفق شدیم تا کنترل دستگاه را خود بر عهده بگیریم و تبلت ما براساس پروتکل‌های شرکت گوگل عمل نکند همانطور که می‌دانید سیستم‌عامل به عنوان مغز دستگاه هوشمند شناخته می‌شود و در اختیار گرفتن آن به معنای کنترل کامل دستگاه و استفاده از آن بر اساس نیازهای بازار بومی کشور خود است.

این کارآفرین خاطرنشان کرد: دربارۀ تولید سخت‌افزار مسئلۀ صرفۀ اقتصادی را نیز نباید فراموش کنیم، بسیاری از کشورهای پیشرفتۀ جهان نیز با توجه به هزینۀ گزاف تولید تراشه‌های هوشمند از محصولات شرکت‌های دیگر در محصولات خود استفاده می‌کند، حتی شرکت بزرگی مانند هواوی تا پیش از تحریم‌های آمریکا از محصولات شرکت‌های این کشور استفاده می‌کرد اما با شروع تحریم خود به طور مستقیم روی به تولید تراشه آورد، البته نباید فراموش کنیم که این تولید با حمایت همه جانبۀ مادی و معنوی دولت چین همراه بود و ورود به این عرصه برای استارتاپ‌های ایرانی با توجه به حجم درآمد و توان مالی شرکت ممکن نیست، ضمن این‌که سرعت تغییر تکنولوژی در جهان به حدی است که تأمین زیرساخت‌ها و شروع تولید تراشه امکان دارد، زمانی محقق شود که تکنولوژی جدید به جهان معرفی شده است بنابراین استفاده از قطعات شرکت‌های دیگر راهکار به صرفه‌تری است.

آزمون افزود: با توجه به آن‌چه اشاره کردم،، تولید کنندۀ ایرانی به ناچار برای حفظ سهم بازار خود برای ارتقاء کیفیت محصولات تولیدی شرکت تلاش می‌کند و به طور مداوم طرح‌های جدیدی برای باقی‌ماندن در عرصۀ رقابت توسط آن‌ها ارائه می‌شود.

وی در ادامه گفت: شرکت‌های بزرگ در سه ردۀ اقتصادی، میان‌رده و پرچم‌دار به تولید تلفن هوشمند می‌پردازند به طور قطع با توجه به این که تولید کنندگان ایرانی در ابتدای راه قرار دارند، در حال حاضر امکان رقابت در عرصۀ تولید گوشی‌های پرچم‌دار را ندارند اما برای حضور و رقابت در حوزۀ تولید گوشی‌های اقتصادی و میان رده از توان و امکانات کافی برخوردار هستند. این رده از گوشی‌ها هیچ ویژگی سخت‌افزاری دور از دسترسی برای تولید کنندۀ ایرانی ندارد و فقط بحث برندینگ و قیمت مطرح است که نسبت به مدل‌های پرچمدار مقرون به صرفه‌تر هستند.

مدیرعامل شرکت توسعۀ راهکار هوشمند امین تأکید کرد: تبلت ایرانی مزیت‌های دیگری نیز دارد از جمله این‌که بازار هدف مشخصی برای خود در نظر گرفته است، برای تولید تبلت ایرانی به طور خاص قشر کودک و نوجوان به عنوان جامعۀ هدف محصول مشخص شده‌اند و این تبلت بر اساس نیازهای آن طراحی شده است، محصولی که نیاز جامعۀ هدف را پاسخ بدهد به طور قطع موفق خواهد بود بنابراین تبلت ایرانی در حاضر از اهداف خود عقب نیست و سهم بازار مناسبی در جامعۀ هدف دارد که البته در تلاش هستیم تا افزایش پیدا کند. معرفی محصولات جدید نیز راهبرد این شرکت برای حفظ سهم بازار ارزشمندی است که در اختیار دارد و امیدواریم با حمایت مردم و مسئولین تولیدکنندگان ایرانی ضمن پاسخگویی شایسته به نیازهای جامعه، در فضای کسب و کار و اقتصاد دیجیتال رشد روزافزونی پیدا کنند.