دفاع مقدس و عقلانیت

- حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی شیرازی نماینده ولی فقیه در قرارگاه ثارالله تهران - جنگ ۸ ساله یا جنگ ایران و عراق که با نام دفاع مقدس نیز شناخته می‌شود، به صورت رسمی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آغاز شد و در نهایت در مرداد ۱۳۶۷ با قبول قطعنامه ۵۹۸ خاتمه یافت.

ملت ایران در این جنگ تحمیلی، برای دفاع از نظام جمهوری اسلامی، حیثیت، امنیت، ناموس و خاک خود؛ با بهره‌گیری از عقل و عقلانیت، حماسه آفرید و با دفاع آرمانی خود به الگویی در نزد جهانیان تبدیل گشت.

رهبر معظم انقلاب در ۳۱ شهریور ۱۳۹۹ فرمودند: دفاع مقدس از اول تا آخر مدبرانه و عقلایی بود.

مردم خوب کشورمان این عقلانیت و عقلایی عمل کردن را از دین فرا گرفته بودند.

عقل که ممیزه ویژه انسان از دیگر کائنات است، جایگاهی ممتاز و برتر از دیگر ابزار‌های معرفتی؛ یعنی از حواس ظاهری و باطنی و خیال دارد.

رهبر معظم انقلاب در ۲۵ مرداد ۱۳۸۳ می‌فرمایند: عقلانیت، مهم‌ترین ابزار در فهم اندیشه اسلامی است.

معظم‌له در صفحه ۳۱۷ کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن می‌آورند: دین می‌آید برای هدایت عقل؛ برای دستگیری عقل ... دین می‌آید هوس‌ها را، هوا‌ها را، طمع‌ها را، ترس‌ها را، غرض‌ها را از عقل می‌گیرد. عقل سالم کامل را تقویت می‌کند، تایید می‌کند تا او خوب بفهمد.

امام خمینی (رحمة الله علیه) در صفحه ۱۵۵ از جلد دوم صحیفه نور می‌آورند: اسلام می‌خواهد انسان را یک انسانی بسازد جامع؛ یعنی رشد به آنطور که هست بدهد ... حظ عقلانیت دارد، رشد عقلانیت به او بدهد ... ادیان آمده‌اند که این میوه نارس را رسیده‌اش کنند، این میوه ناقص را کامل‌اش کنند.

این ثروت بزرگ را به انسان دادند، و دین آمد که این سرمایه پربرکت را تکمیل نماید، تا انسان با بهره‌گیری از آن راه را بیابد، راه درست را انتخاب کند، راه را درست برود تا به هدف برسد.

حضرت علی علیه السلام در حکمت ۴۲۱ نهج البلاغه می‌فرمایند: کَفَاکَ مِنْ عَقْلِکَ، مَا أَوْضَحَ لَکَ سُبُلَ غَیِّکَ مِنْ رُشْدِکَ؛ از عقلت تو را همین بس که راه و بیراهه را بر تو روشن سازد.

همان امام همام در حدیث ۴۵۸۹ غرر الحکم می‌فرمایند: ثَمَرَةُ اَلْعَقْلِ اَلاِسْتِقَامَة؛ میوه عقل، استقامت و پایداری در راه حق است.

اگر سه بعد اصلی را در مکتب امام خمینی؛ معنویت و عقلانیت و عدالت بدانیم، قطعا عقلانیت جایگاه ممتازی دارد.

رهبر معظم انقلاب در ۱۴ خرداد ۱۳۹۰ می‌فرمایند: عقلانیت امام از اسلام گرفته شده است.

با این بیان باید گفت: عقلانیت، ویژگی تفکیک‌ناپذیر از مکتب امام خمینی (رحمة الله علیه) و انقلاب اسلامی و شاخص جدا ناشدنی از اوصاف یاران خمینی کبیر است.

عقلانیت؛ یعنی کار سنجیده و به کار گرفتن خرد و تدبیر و فکر و محاسبات؛ همچنین توجه به ظرفیت و کار کارشناسی، مطالعه درست و ملاحظه جوانب و آثار و تبعات یک اقدام.

این عقلانیت در دفاع مقدس، نمود پر رنگی دارد.

رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند:
۲۱ مهر ۱۳۹۹: عقلانیت یعنی محاسبه درست؛
۷ دی ۱۳۷۹: عقلانیت را می‌توان به عنوان دوراندیشی و آینده نگری در تصمیم گیری معرفی کرد؛
۲۶ دی ۱۳۷۶: تلاش برای محقق نمودن مصالح واقعی جامعه از معنای اصلی عقلانیت است؛
۲۵ مرداد ۱۳۸۳: توجه به واقعیت‌ها و اقتضائات حقیقی در تصمیم گیری، محقق کننده عقلانیت است؛
۲۶ آذر ۱۳۷۸: حساسیت نسبت به دشمن و حفظ مرز‌های هویتی با آن از معانی عقلانیت است؛
۱۶ تیر ۱۳۹۳: تلاش برای حفظ استقلال و عدم وابستگی را می‌توان عقلانیت نامید؛
۱۶ تیر ۱۳۹۳: پای بندی به فضایل و تکالیف دینی از لوازم عقلانیت به شمار می‌رود؛
۵ اردیبهشت ۱۳۹۶: بهره گیری از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها به عنوان رفتار عاقلانه محسوب می‌شود؛
۶ اردیبهشت ۱۳۸۴: ایستادگی در برابر ظلم از وجوه عقلانیت به شمار می‌رود؛
۳۱ شهریور ۱۳۸۳: قاطعیت و سخت کوشی از لوازم عقلانیت به شمار می‌رود؛
۲۴ مهر ۱۳۹۰: یکسانی شعار و عمل از لوازم عقلانیت به شمار می‌رود؛
۲۱ مهر ۱۳۹۹: در جمهوری اسلامی که این همه اسلام بر روی عقل و تعقل و تفکر تکیه کرده؛ اگر بخواهیم کار‌ها درست پیش برود، بایستی بر مبنای عقلانیت عمل کنیم.
پیامبر بزرگمان می‌فرمایند: إِنَّمَا یُدْرَکُ الْخَیْرُ کُلُّهُ بِالْعَقْلِ؛ خیر و خوبی تماما با خرد و عقل به دست می‌آید.

رزمنده دفاع مقدس، به عنوان یک دیندار پیرو پیامبر و حامی ولایت و به عنوان یک انسان عاقل، عقلانیت از سر و روی زندگی و رزم و دفاعش می‌بارد. همه کارهایش از روی عقل و مطابق با عقلانیت است:

۱. گذشتن از جان، آسایش، زندگی و آینده برای دفاع از اسلام و کشور و انقلاب و عزت ملی و نظام دینی؛
۲. مقابله با دشمنان، از جمله مقابله با نیرنگ‌های آمریکا و صدام؛
۳. تبعیت از فرماندهی کل قوا و امام و تابع دستور فرمانده بودن؛
۴. شناخت حجم واقعی میدان کارزار و دشمن اصلی، یعنی آمریکا و شوروی؛
۵. درک توان و قدرت مردم و بهره‌گیری از آن در راستای نابودی دشمن غاصب و تضعیف استکبار جهانی؛
۶. قاطعیت بی‌نظیر برای شدنی کردن کار‌های به ظاهر نشدنی؛
۷. روحیه دادن به مردم و دلگرم کردن آنان؛
۸. توجه به اراده الهی و قدرت عظیم و شکست ناپذیر پروردگار عالم؛
۹. اندوختن تجربه‌ها برای بهره‌برداری از آن در مسیر تقویت جمهوری اسلامی ایران؛
۱۰. ایستادن در برابر قدرت شرق و غرب و پیروز شدن بر آنان؛
۱۱. جلوگیری از تضعیف و سقوط نظام اسلامی و مانع سلطه دشمن بر کشور؛
۱۲. وحدت و همکاری تاریخی و بی‌نظیر ارتش و سپاه و اتحاد عمیق ملت ایران؛
۱۳. انتخاب تاکتیک‌های نو و ابتکاری و شجاعانه و خالصانه برای غلبه بر دشمن و شکست مفتضحانه آنان؛
۱۴. حضور شگفت‌انگیز و داوطلبانه مردم در میدان‌های گوناگون جنگ و بروز استعداد‌های مردمی در آن عرصه؛
۱۵. جمع آوری کمک‌ها و هدایای مردم و ارسال زیبا و به موقع آن به جبهه‌های جنگ؛
۱۶. شناسایی فرماندهان جوان مجرب، شجاع، توانا و مخلص و سپردن مدیریت بزرگ‌ترین کار‌ها و عملیات‌ها به آنان؛
۱۷. تکریم، احترام و بدرقه با شکوه شهدای بزرگ میدان رزم به وسیله مردم؛
۱۸. شکوفایی و شعله ور شدن عشق به شهادت در جامعه؛ خصوصا در نسل جوان؛
۱۹. ماندن مردم در زیر موشک باران‌ها و گلوله باران شهر‌ها توسط دشمن، برای روحیه دادن به رزمندگان و به نمایش گذاشتن شجاعت و دیانت و غیرت دینی ملت ایران؛
۲۰. بروز عالی‌ترین فضایل اخلاقی و معنوی و تعالی روحی در میدان جنگ و پشت جبهه و عرصه‌های حمایت از رزمندگان؛
۲۱. سحرخیزی‌ها و شب‌زنده‌داری‌ها و دعا و مناجات و گریه‌های نیمه‌شب و شور و عشق معنوی و توحیدی؛
۲۲. برنامه‌ریزی‌های جامع و دقیق نظامی و عملیاتی و تقویت قدرت دفاعی کشور؛
۲۳. صرف روز‌ها و هفته‌ها برنامه‌ریزی در اتاق‌های جنگ، برای طراحی یک عملیات بزرگ و پیچیده و دادن پاسخ کوبنده به متجاوزین و حامیان مستکبر آنان؛
۲۴. ثبت تجربه‌های ارزشمند دفاع هشت‌ساله؛ در طول دوران نبرد؛
۲۵. تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی بر اساس دریافت گزارش‌های دقیق و متعدد علمی و میدانی، با توکل به خدای متعال و اعتماد به وعده‌های الهی؛
۲۶. مشورت جدی فرماندهان ارتش و سپاه در اداره جنگ و دفاع از تمامیت ارضی کشور؛
۲۷. مسلط بودن مدیریت عالی جنگ بر آمار و اطلاعات و میدان نبرد و بر نفس خود و اتخاذ تصمیمات عاقلانه، عالمانه، حکیمانه و به وقت؛
۲۸. پذیرش به موقع قطعنامه ۵۹۸ برای عزت انقلاب و نظام و مردم، بر اساس عقلانیت قدسی که نوع متعالی از عقلانیت شهودی است؛
۲۹. مدیریت و فرماندهی عاقلانه و الهی فرماندهان - در سطوح مختلف - در برخورد با رزمندگان و مردم؛ و حتی در مواجهه با دشمن و اسرای عراقی؛
۳۰. پیشگام بودن فرماندهان ارشد و جلوداری در میدان‌های شناسایی و عملیاتی و عرصه‌های سخت و دشوار؛
۳۱. شایسته گزینی و انتخاب افراد صالح، مخلص، متواضع، شجاع و شهادت‌طلب در تمام برنامه‌ها و همه میدان‌های رزم و جهاد؛
۳۲. تقویت روحیه خودباوری و حرکت به سمت نوآوری‌های فنی و علمی و تجهیزاتی؛
۳۳. حساسیت ویژه نسبت به بیت‌المال مسلمین و جلوگیری از اسراف و حیف و میل مال مردم؛
۳۴. تلاش برای ارتقاء علمی، تجربی و معنوی سرمایه‌های انسانی؛
۳۵. آشکار کردن توانایی‌ها و ظرفیت‌های ملت ایران و مجاهدان جبهه نبرد؛ برای جهانیان؛ حتی دشمنان؛
۳۶. توجه جدی به قدرت پروردگار، نصرت الهی و امداد‌های غیبی در هر زمان و مکان، خصوصا در سختی‌ها و مشکلات؛
۳۷. شناخت ظرفیت جوانان، و استفاده درست از تمامی توان و قدرت آنان در میدان جنگ؛
۳۸. بهره‌گیری کامل از معنویت روحانیت اصیل و عارفان عامل و فن خطابه سخنرانان انقلابی، در راستای جهش معنوی مجاهدان و حامیان آنان؛
۳۹. شناخت دقیق و عمیق دوستان و دشمنان و رزمندگان حقیقی و خداخواه، و تقویت و بارور کردن حس برادری و اسلام‌خواهی و وطن‌دوستی در آنان؛
۴۰. شناخت درست و دقیق و کامل تهدید‌ها به شکل واقعی؛
۴۱. نترسیدن از دشمن و قدرت عملیاتی او و فرار نکردن و خالی ننمودن میدان رزم و مجاهدت؛
۴۲. تبدیل شرایط سخت و دشوار به شرایط آسان و مساعد؛
۴۳. تقویت روح اعتماد به نفس ملی؛
۴۴. آشنایی کامل با ذات و واقعیت بزک شده و چهره زشت تمدن غرب و فرهنگ نازیبای آن؛
۴۵. شناخت چهره واقعی تبلیغات دشمن و خنثی‌سازی عملیات‌های روانی و جنگ نرم استکبار جهانی؛
۴۶. پذیرایی و اسکان جنگ زده‌ها و حمایت و تفقد از آنان؛
۴۷. تحقیر دشمن و نادیده گرفتن قدرت ظاهری او.

همه آنچه نگاشته شد، سهمی از عقلانیت عرصه دفاع هشت ساله است. تبیین تمام مباحث و موضوعات، هزاران خروار کاغذ لازم دارد. عقل سلیم لازم است؛ تا تفکیک ناپذیری عقلانیت از دفاع مقدس را درک و به آن اذعان نماید. در این عرصه هم عقلانیت نظری و هم عقلانیت عملی را می‌بینیم.

عقلانیت نظری ناظر به عقاید و جهان بینی‌هاست. نوع برداشت و طرز تفکری که یک انسان درباره جهان و هستی عرضه می‌کند، زیر ساخت و تکیه‌گاه فکری آن فرد به شمار می‌رود. این زیر ساخت و تکیه‌گاه را جهان بینی می‌نامند. عقلانیت نظری ناظر به این جهان بینی است. جهان بینی یک رزمنده دفاع مقدس، جهان‌بینی توحیدی است. جهان بینی توحیدی، یعنی درک این موضوع که جهان از یک مشیت حکیمانه پدید آمده، و نظام هستی، بر اساس خیر، جود، رحمت و رساندن موجودات به کمالات شایسته آن‌ها استوار است.

عقلانیت عملی ناظر به اعمال و رفتارهاست. فکر و عمل، شعار و رفتار رزمنده دفاع مقدس توامان و هماهنگ است. شعار و شعور بر وجود فرمانده کل قوای جنگ ۸ ساله و مجاهد میدانش از جوان تا پیر حکم‌فرماست.

امام کاظم (علیه السلام) در تبیین: وَلَقَدْ آتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَةَ؛ هر آینه لقمان را حکمت دادیم؛ می‌فرمایند: الفَهمَ و العَقلَ؛ یعنی فهم و خردمندی دادیم.

در آیه ۲۶۹ بقره می‌خوانیم: وَمَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا؛ و به هر که حکمت داده شود، خیر فراوان داده شده است.

امام ششم (علیه السلام) می‌فرمایند: لاغنِیٌّ اَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ؛ هیچ ثروتی پر برکت‌تر از عقل و خردمندی نیست.

رزمنده دفاع مقدس با این باور قدم در جاده عقلانیت می‌گذارد.

اگر این حقیقت را شناختیم، می‌توانیم درباره دفاع مقدس حرف بزنیم و درست حرف بزنیم و حرف درست بزنیم.

اگر از فهم حقیقت وجودی امثال شهیدان سلیمانی، چمران، صیاد شیرازی، خرازی، بابایی، باقری، کاظمی، زین‌الدین، ستاری، میثمی، لشکری، همت، باکری و ردانی‌پور عاجزیم، نمی‌توانیم دفاع مقدس را درست تحلیل کنیم؛ همان بهتر که زبان ببندیم و گوش جان به سخنان حکمای عصر بسپریم، تا نمایی از عقلانیت جنگ ۸ ساله را بفهمیم.