عبور از دروازه شانگهای در دوشنبه/ آلترناتیو پرقدرت مذاکرات برجامی

- «باکمال خرسندی اکنون سند عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه با حضور رییس جمهوری به تأیید سران رسید». این توئیتی دو خطی از حسین امیرعبدالهیان سکان‌دار جدید میدان مشق است که ترجیح داد فعالیت رسانه‌اش را و یا به‌اصطلاح اهل‌فن، کارزار دیپلماسی رسانه‌ای خود را با یک اتفاق مهم آغاز کند یعنی عبور ایران از دروازه شانگهای. حدود ۱۵ سال بود ایران تلاش داشت با خارج شدن از عضویت ناظر بر روی صندلی عضویت دائم بنشیند که سرانجام ۲۰۲۱ خوش‌یمن از آب درآمد و با درخواستش موافقت شد.

 

پیش از پرداختن به این موضوع که عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند چه تاثیر و پیامدی را داشته باشد. لازم است مختصری در خصوص ویژگی‌های این سازمان قلم فرسایی کرد.

 

سازمان همکاری شانگهای با هدف مبارزه با تهدیدهای امنیتی و با حضور سران کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال ۱۹۹۶ در شهر شانگهای تحت عنوان «شانگهای ۵» پا به عرصه ظهور گذاشت سپس در ادامه در سال ۲۰۰۱ با پذیرش عضویت ازبکستان و رسیدن تعداد اعضا به ۶ کشور (سایر کشورهای عضو عبارت‌اند از چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان) نام آن نیز به سازمان همکاری شانگهای تغییر کرد.

 

یک سال بعد در زمستان سخت روسیه محفل شانگهایی‌ها گرم‌تر شد و رهبران کشورهای عضو این سازمان در دیداری در سن‌پترزبورگ روسیه منشور این سازمان را که به‌تفصیل اهداف، اصول، ساختار و نحوه عملکرد آن اختصاص داشت، به امضا رساندند و بدین ترتیب سازمان همکاری شانگهای به‌طور رسمی و بر اساس قوانین و حقوق بین‌الملل تأسیس شد.

 

با توجه به اینکه دیگر کره گرد زمین به سمت غرب متمایل نبود و این سمت یعنی شرق نیز کم‌کم در صدد خودنمایی بود سه سال بعد یعنی در سال ۲۰۰۵ سه کشور ایران، هند و پاکستان به‌عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوستند و بعدها هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ به عضویت دائم آن درآمدند و حالا ایران در یکی از جمعه‌های سال ۲۰۲۱ بر کرسی عضویت دائم تکیه زد.

 

لازم به ذکر است که افغانستان، مغولستان، ارمنستان، آذربایجان، نپال، کامبوج، ترکیه و سریلانکا نیز به‌صف متقاضیان عضویت در این سازمان پیوسته‌اند.

این سازمان در حالی محدوده جغرافیایی حدود ۶۰ میلیون کیلومتر مربع و جمعیتی تقریبا سه میلیارد نفری یعنی حدود یک سوم مساحت و جمعیت جهان را در بر گرفته‌است که شکل گیری هر ائتلاف و یا سازمان منطقه‌ای و جهانی فلسفه‌ی خاص خود را دارد. می‌توان گفت پیدایش این سازمان بخشی از فرایند همگرایی در قاره کهن است؛ فرایندی که آسه‌آن، اکو، سارک و اوپک نیز دیگر تکه‌های این پازل هستند.

 

در مورد سازمان شانگهای همگرایی در مقابله با تهدید‌های امنیتی، از گروه‌های تروریستی در منطقه تا تهدید‌های غرب در قالب ناتو مهمترین عامل تولد آن به شمار می‌رود.

 

در واقع آغاز تلاش برای حل چالش‌های امنیتی کشور‌های تازه استقلال یافته پس از فروپاشی شوروی عامل پیدایش سازمان شانگ‌های بود زیرا در آن زمان کشور‌های یاد شده پس از استقلال به تنهایی قادر نبودند با معضلات امنیتی نظیر گسترش سازمان‌ها و فعالیت‌های تروریستی، افراط‌گرایی و فعالیت گروه‌های جدایی طلب مقابله و مبارزه کنند، از این رو همکاری در چارچوب سازمانی منطقه‌ای برای تحقق اهداف امنیتی را در دستور کار قرار دادند.

 

با این وجود نباید از دو هدف اصلی و مهم دیگر آن یعنی حذف محدودیت‌های تجاری و موانع و فواصل اقتصادی و دیگری مقابله با یکجانبه‌گرایی در عرصه بین‌المللی به آسانی عبور کرد.

با توجه به توصیفاتی که در خصوص سازمان همکاری شانگهای مطرح شد می‌توان گفت دو کلید واژه یعنی امنیت و اقتصاد چسبی است که بلوک کشور‌ها را در این سازمان کنار هم چسبانده و به دروازه پر عظمت شانگ‌های شکل داده‌است. دروازه‌ای که با عبور از آن مزایای ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی زیادی را برای کشورمان به همراه خواهد داشت.

 

لازم است به چند نکته در این زمینه اشاره شود:

 

اولاً عضویت در سازمان همکاری‌های شانگ‌های مزایای اقتصادی بسیاری را می‌تواند به همراه داشته باشد چراکه به یک بازار سه میلیارد نفری یعنی تقریبا نصف جمعیت کره زمین دست پیدا می‌کنیم و در این شرایط می‌توان امید داشت تولید داخلی رونق بگیرد و چرخ‌های تارعنکبوت بسته اقتصاد جانی تازه پیدا کند.

 

ثانیاً عضویت ایران در این سازمان به مستحکم‌تر شدن روابط راهبردی بین تهران، پکن و مسکو می‌انجامد در حقیقت با تغییر توازن ژئوپلتیک به سمت شرق شکل دادن به روابط راهبردی در این منطقه ناگزیر است. این امر به خصوص با خروج آمریکا از افغانستان در تعاملات بین‌المللی بیشتر خودنمایی می‌کند.

 

ثالثاً عضویت ایران در شانگهای یک آلترناتیو پرقدرت در مذاکرات برجامی نیز محسوب می‌شود چرا که هدف از این مذاکره حل مشکلات اقتصادی و گشایش در مسئله تحریم‌ها بود، اما تا کنون نه تنها محقق نشده بلکه اوضاع بدتر نیز شده‌است لذا عبور از دروازه شانگ‌های امکان عبور از هر محدودیتی دیگر را نیز تسهیل می‌کند.

 

بنابراین با توجه به نکاتی که مطرح شد باید گفت اتفاق مهمی که در دوشنبه برایمان رقم خورد اهمیت به سزایی دارد و امید است با پیگیری هر چه بیشتر دیپلماسی اقتصادی، ایران هر چه پرنگ‌تر و کم حاشیه‌تر در عرصه بین‌المللی نقش آفرینی کند.