تقویم تاریخ؛ از سقوط رضاخان تا اعدام عمر مختار

_ خبرگزاری صدا و سیما نوشت: مهم‌ترین رویداد‌های تاریخی جهان در چنین روزی (بیست و پنجم شهریور) به شرح زیر است:

سقوط دیکتاتوری رضا میرپنج

۸۰ سال پیش در چنین روزی برابر با بیست و پنجم شهریور ۱۳۲۰ شمسی دیکتاتوری رضاخان میرپنج ساقط و سلطنت پسرش «محمدرضا پهلوی» بر ایران شروع شد.

پس از تهاجم ارتش سرخ شوروی از شمال و ارتش انگلیس از غرب و جنوب به ایران و اشغال نظامی ایران در جریان جنگ جهانی دوم، رضاخان در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰، پس از شانزده سال دیکتاتوری و استبداد مجبور به استعفا و تبعید از ایران گردید و فرزندش محمدرضا پهلوی با همکاری انگلیسی‌ها بر سر کار آمد. رضا خان در ابتدا قصد رفتن به هندوستان را داشت، اما در طی سفر به او اطلاع دادند که دولت انگلیس با رفتن او به هندوستان مخالف است. سرانجام رضاخان را به جزیره "موریس" در اقیانوس هند و پس از مدتی به "ژوهانسبورگ" در آفریقای جنوبی تبعید کردند. رضا خان چند سال بعد در ۴ مرداد ۱۳۲۳ شمسی (۲۶ ژوئیه ۱۹۴۴) میلادی در آفریقای جنوبی درگذشت.

شهادت عمار یاسر

۱۴۰۶ سال پیش، در روز نهم صفر سال ۳۷ هجری قمری «عمار یاسر» (Ammar ibn Yasir) صحابه بزرگ پیامبر اکرم (ص) و یار نزدیک حضرت علی (ع)، در جریان جنگ صفین که بین سپاهیان حضرت علی (ع) و نیرو‌های معاویه رخ داد، به شهادت رسید.

عمار یاسر ۵۷ سال قبل از هجرت پیامبر (ص) به دنیا آمد و یاسر و سمیه، پدر و مادرش، اولین شهدای اسلام بودند. عمار در برابر آزار‌های کفار، ثابت قدم بود و بار‌ها در جنگ‌های پیامبر (ص) در کنار ایشان شرکت کرد و مورد توجه خاص حضرت محمد (ص) بود. شهادت عمار در جنگ صفین اگرچه بسیار جانگداز بود، اما آنچه شهادت وی را مهمتر می‌کرد، این پیشگویی رسول خدا (ص) به وی بود که فرموده بود: «ای عمار، پس از من فتنه‌ای خواهد بود. پس هرگاه چنین شد از علی و گروه او پیروی کن، زیرا حق با علی و علی با حق است.‌ای عمار، تو به همراه علی با دو گروه خواهی جنگید: بیعت شکنان و ستمگران و سپس گروه سرکشی تو را خواهد کشت.» این حدیث، باطل بودن دشمنان علی (ع) را در جنگ، به خوبی روشن می‌کند.

واگذاری امتیاز استخراج نفت ایران به ویلیام ناکس دارسی

۱۲۴ سال پیش در چنین روزی، نهم صفر سال ۱۳۱۹ هجری قمری امتیاز استخراج نفت ایران به مدت ۶۰ سال به «ویلیام ناکس دارسی» (William Knox D'Arcy)، سرمایه دار تبعه انگلیس واگذار شد.

دارسی ابتدا درباره معادن نفت ایران تحقیقات گسترده‌ای انجام داد و پس از اطمینان از غنی بودن معادن نفتی ایران، پیشنهاد استعماری خود را به مظفرالدین شاه قاجار ارائه داد. این شاه بی کفایت بدون در نظر گرفتن عواقب دادن این امتیاز و منافع ملت و کشور ایران، امتیاز استخراج نفت را به دارسی واگذار کرد، اما حدود سه دهه پس از انقلاب مشروطیت در ایران، قرارداد دارسی به خاطر ناعادلانه بودن آن، در سال ۱۳۵۱ هجری قمری لغو شد.

درگذشت ابوعلی مسکویه

۱۰۲۲ سال پیش در چنین روزی، نهم صفر سال ۴۲۱ هجری قمری «ابوعلی مسکویه» (Abu Miskawayh)، دانشمند، مورخ و متفکر بزرگ مسلمان درگذشت.

او در حدود سال ۳۲۰ در شهر ری (در نزدیکی تهران فعلی) متولد شد. ابن مسکویه در همه علوم متداول عصر خویش استاد بود و در دانش پزشکی، کیمیا، تاریخ و فلسفه تحقیقات وسیعی انجام داد. ابن مسکویه با تلفیق این معارف بر مبنای بینش روشن خویش، آثار ارزشمندی را به وجود آورد که هم در زمینه تاریخ و هم در فلسفه و اخلاق بسیار سودمند هستند. ابن مسکویه را پس از ارسطو و فارابی، معلم ثالث لقب داده اند. از آثار برجسته ابن مسکویه که اغلب به زبان عربی تالیف شده است، کتاب «تهذیب الاخلاق» را می‌توان نام برد که این کتاب توسط خواجه نصیرالدین طوسی به فارسی ترجمه شده است. کتاب دیگر او «تجارب الامم» نام دارد که دراین کتاب وقایع مهم را تا سال ۳۷۲ هجری قمری ذکر کرده است و از جمله تحقیقات عمیق و معتبر تاریخی بشمار می‌رود. کتاب «جاویدان خرد» در ادبیات و شعر، از دیگر کار‌های برجسته ابن مسکویه است که منظومه‌های لطیف آن نمونه‌ای کامل از احساس، شور و قدرت بیان این دانشمند و مورخ بزرگ مسلمان است.

جنایت کشتار صبرا و شتیلا

۳۹ سال پیش از چنین روزی، ۱۶ سپتامبر ۱۹۸۲ کشتار صبرا و شتیلا در لبنان آغاز شد، در روز‌های ۱۶ تا ۱۸ سپتامبر ۱۹۸۲ (۲۶ تا ۲۸ شهریور ۶۱) اردوگاه‌های فلسطینی صبرا و شتیلا در جنوب بیروت شاهد به خاک و خون کشیده شدن هزاران زن و کودک و پیر و جوان و آواره فلسطینی توسط صهیونیست‌ها به فرماندهی آریل شارون وزیر جنگ وقت رژیم صهیونیستی و مزدوران وی یعنی نیرو‌های فالانژ لبنانی به رهبری سمیر جعجع و ایلی حبیقه بودند.

اردوگاه صبرا و شتیلا دو اردوگاه از مجموع ۱۲ اردوگاه آوارگان فلسطینی در لبنان به شمار می‌روند که در جنوب این کشور واقع شده‌اند. این دو اردوگاه فلسطینی‌هایی را در بر می‌گرفت که از همان آغاز اشغال فلسطین در سال ۱۹۴۸ در آن پناه گرفته بودند و اغلب آن‌ها از ساکنان منطقه "الجلیل" در شمال فلسطین اشغالی محسوب می‌شدند.

این دو اردوگاه در زمان جنایت صهیونیست‌ها در سال ۱۹۸۲ حدود ۹۰ هزار سکنه داشت.

روز جهانی حفاظت از لایه ازن

۱۶ سپتامبر روز بین ‏المللی حفاظت از لایه اُزن است، روز جهانی حفاظت از لایه ازن شاید در مقایسه با بسیاری از رویداد‌های بین المللی تاریخچه چندان طولانی نداشته باشد.

ماجرا به سال۱۹۹۴ برمی گردد، در آن سال کشور‌های عضو مجمع عمومی سازمان ملل، پذیرفتند تا روزی را برای حفاظت از لایه ازن نام گذاری کنند. از آن به بعد همه کشور‌ها متعهد شدند که به تدریج برای تولید ابزار و وسایل خود از موادی استفاده کنند که به لایه ازن آسیب نرساند. هدف از این برنامه حفظ این لایه حیات بخش برای ما و نسل‌های آینده است.

اعدام عمر مختار

۹۰ سال پیش، در روز شانزدهم سپتامبر سال ۱۹۳۱ میلادی «عمر مختار» رهبر ملت لیبی در مبارزه علیه استعمار ایتالیا، اعدام شد.

وی که در سال ۱۸۵۹ میلادی متولد شد، یک عالم دینی بود. عمر مختار درسال ۱۸۹۵ میلادی به سودان رفت و در قیام مهدی سودانی علیه استعمار انگلیس شرکت کرد، اما چندی پس از شکست این قیام به لیبی بازگشت. درسال ۱۹۱۱ ایتالیا به منظور تصرف لیبی، به جنگ با عثمانی پرداخت و پیروز شد. در این حال، عمر مختار با کمک جنگجویان قبایل لیبی به مقاومت دربرابر اشغالگران ایتالیایی برخاست و تلفات فراوانی بر آن‌ها وارد کرد. سرانجام نظامیان ایتالیایی با استفاده از نیرو‌های فراوان و سلاح‌های مجهز، عمر مختار و یارانش را محاصره و دستگیر کردند و وی را در چنین روزی به دار آویختند.

درگذشت کاشف عامل بیماری مالاریا

۸۹ سال پیش در چنین روزی برابر با شانزدهم سپتامبر ۱۹۳۲ میلادی دکتر"رونالد راس" پزشک انگلیسی و کاشف عامل بیماری مالاریا درگذشت.

سِر رونالْدْ راس، پزشک و محقق انگلیسی در سیزدهم مه ۱۸۵۷ م در منطقه آلمورا در نزدیک کشور نپال و در خانواده‏ای انگلیسی - هندی به دنیا آمد. وی در کودکی راهی انگلستان شد و پس از طی دروس مقدماتی و متوسطه، موفق به اخذ دکترای پزشکی گردید. راس مدتی به خدمت در سازمان بهداری در هند مشغول بود، ولی به دلیل علاقه به تحقیق، درصدد کشف عامل بیماری مالاریا برآمد و به این فکر افتاد تا نقش و دخالت بشر را در هدایت این بیماری کشف نماید. گرچه در سال ۱۸۸۰ دکتر چارلز لاوران عامل بیماری و نیز نقش پشه در انتقال این بیماری را کشف نموده بود، اما تحقیقات راس در این زمینه و نیز درباره نحوه از بین بردن پشه بود تا بتواند بیماری مالاریا را کنترل نماید به همین دلیل راس انواع پشه‏‌ها را جمع‏ آوری می ‏کرد و پس از شناسایى اعضای بدن آن‏ها، سرانجام در سال ۱۸۹۷ م، عامل بیماری مالاریا را در نوعی پشه موسوم به آنوفل یافت. پس از این کشف، مالاریا از صورت یک بیماری مخوف و کشنده خارج شد و امکان جلوگیری از ابتلا و شیوع آن ممکن گردید. خدمت راس در کشف عامل بیماری مالاریا و تلاش در جهت پیشگیری و درمان این بیماری، باعث نجات جان بسیاری از انسان‏‌ها گردید و به جهت تحقیقات ارزنده این محقق انگلیسی، جایزه نوبل پزشکی و فیزیولوژی در سال ۱۹۰۲ م به راس اعطا شد. رونالد راس سرانجام در شانزدهم سپتامبر ۱۹۳۲ م در ۷۵ سالگی درگذشت.

محاصره ورشو در جنگ جهانی دوم

۸۲ سال پیش در چنین روزی، شانزدهم سپتامبر سال ۱۹۳۹ میلادی شهر ورشو پایتخت لهستان، در اولین ماه جنگ جهانی دوم، به محاصره آلمانی‌ها درآمد.

حمله نیرو‌های آلمان نازی به لهستان، از ۱۵ روز پیش از آن شروع شده بود. با آنکه لهستانی‌ها از دو طرف مورد حمله آلمان و شوروی قرار گرفته بودند، از شهر ورشو به سختی دفاع کردند. اما سرانجام در روز ۲۷ سپتامبر و پس از یازده روز مقاومت و کشته شدن عده زیادی از مدافعان ورشو، محاصره این شهر با سقوط و تصرف آن به دست نیرو‌های آلمان نازی پایان یافت. براساس توافقنامه سری آلمان و شوروی که قبل از این حمله امضا شده بود، لهستان بین این دو کشور تقسیم شد.

درگذشت فارنهایت، مخترع دماسنج

۲۸۵ سال پیش در چنین روزی، شانزدهم سپتامبر سال ۱۷۳۶ میلادی «دانیل گابریل فارنهایت» (Daniel Gabriel Fahrenheit)، ریاضیدان و فیزیکدان آلمانی و مخترع دماسنج، پس از ۵۰ سال زندگی درگذشت.

او در اندیشه اختراع وسیله‌ای برای نشان دادن میزان دما بود تا اینکه درسال ۱۷۲۴ میلادی، دماسنج را ساخت. این وسیله هنوز هم معمول است و نوعی از درجه بندی آن به نام خود او، "فارنهایت" نامیده می‌شود. این مخترع آلمانی در سال ۱۶۸۶ درگذشت.