تغییر سبک بورس در فاز جدید
- روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: بازار سهام در طول چندماه گذشته شاهد بازگشت به‌روند صعودی بوده و‌این روند صعودی در حالی شکل گرفته که ارزش معاملات خرد حتی نتوانسته به‌نیمی از رکورد خود در سال ۹۹ برسد. از سوی دیگر افزایش ارزش خالص دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری چه ثابت و چه در سهام حکایت از آن دارد که در طول ماه‌های اخیر به‌شکل آهسته و پیوسته در درآمد ثابت‌ها و با شیبی تند‌تر در صندوق‌های در سهام ادامه داشته است.
این مساله حکایت از آن دارد که بر‌خلاف تجربه تلخ سال گذشته که به‌افت قابل‌توجه قیمت‌ها در بورس انجامید و سبب شد بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد در انجام معاملات مستقیم زیان کنند، در حال‌حاضر معاملات غیرمستقیم که با کنترل ریسک بیشتر همراه است و از سوی متخصصان در صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌شود، مقبولیت بیشتری یافته است. همین امر به‌خوبی نشان می‌دهد که چرا در برخی از موارد که شاخص بورس افزایش چشمگیری داشته خالص مالکیت حقیقی رشد چندانی نکرده و ارزش معاملات خرد همراه با خالص خرید حقیقی با شیب صعود شاخص‌کل افزایش پیدا نمی‌کند.
تلنگری برای واقع‌بینی بیشتر
بازار سهام در چندماه اخیر یک روند صعودی تقریبا متعادل را طی کرده و اگر از نوسان‌های رخ داده در هفته گذشته بگذریم‌این بازار توانسته‌این روند را به‌شکلی متعادل و به‌دور از التهاب طی کند. در طول‌این مدت افزایش آهسته و پیوسته انتظارات تورمی در کنار رشد اندک قیمت دلار سبب شده تا تصور حاکم بر بازار‌های دارایی درباره لاینحل‌ماندن مذاکرات احیای برجام در کنار کسری بودجه سنگین دولت در سال ۱۴۰۰ رفته‌رفته بر قیمت سهام در بورس و فرابورس اثر بگذارد و به‌همین ترتیب شاهد افزایش‌این شاخص از کانال یک‌میلیون واحدی تا میانه کانال یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار واحدی باشیم.
روز گذشته شاخص بورس تهران تنها به‌میزان ۱۹/۰ درصد رشد کرد و به‌سطح یک‌میلیون و ۵۲۶ هزار واحد رسید. این تغییرات قابل‌توجه که در طول ۳ماه گذشته یعنی از روز‌های ابتدایی خرداد تا پایان هفته جاری رخ داده در شرایطی به‌ثبت می‌رسد که تا قبل از آن در بازار سهام طی حدود ۱۰ ماه، ریزشی تقریبا یک میلیون واحدی رخ داده و اعتماد مردم به‌بازار سرمایه را خدشه‌دار کرده است. این مساله همچنین تصور نابجای کم‌ریسک بودن داد و ستد سهام را هم از بین برده برد. بسیاری از کارشناسان بازار بخش مهمی از‌این اتفاق را ناشی از اجتناب سرمایه‌گذاران خرد به‌سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و استفاده از ظرفیت نهاد‌های مالی نظیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سبدگردانی‌ها یا شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری می‌دانستند.
این مساله چندان بیراه هم نبود. به‌رغم‌اینکه ریزش بزرگ قیمت‌ها در مرداد‌ماه سال۹۹ ناشی از یک صعود تقریبا بی‌وقفه دو ساله بود و همین امر می‌توانست به‌دلیل بیش واکنشی به‌انتظارات تورمی درباره افزایش قیمت دلار روند صعودی موجود در بازار سرمایه را به‌بیراهه ببرد، با‌این حال باید توجه داشت که ناوارد بودن سرمایه‌گذاران تازه‌وارد به‌گردونه معاملات سهام نیز خود امری بود که در طول‌این مدت به هیجانی‌شدن جو حاکم بر بازار سرمایه منتهی شد و در نتیجه هراس‌ایجاد شده برای فروش سهام در نهایت به‌تغییر روند در‌این بازار انجامید.
در آن زمان افزایش شتابان قیمت‌ها در بسیاری از نماد‌های دلاری و حتی کوچک بازار سبب شده بود تا رشد بی‌وقفه شاخص بورس به‌عنوان مهم‌ترین نماد بازار سرمایه‌ایران مردم عادی را به‌سمت‌این بازار روانه کند و هجوم تقریبا بی‌وقفه نقدینگی به‌بازار یادشده یک رالی صعودی قدرتمند را در‌این بازار شکل دهد.
طبیعی است که در چنین شرایطی پول در بازار آنقدر هست که تمامی سهام موجود در آن تقریبا بدون وقت شاهد افزایش قیمت باشند؛ افزایش قیمتی که می‌تواند هر تحلیلگر ناوارد را کم‌کم به‌این مساله مجاب کند که سرمایه‌گذاری خبره است و می‌تواند تحت هر شرایطی در‌این بازار به‌کسب سود ادامه دهد.
این در حالی است که می‌دانیم بازار‌های مالی بیش از آنکه دشتی مسطح و حاصلخیز برای کسب سود باشند، در بسیاری از مواقع دریای متلاطم‌اند که ثابت‌ماندن در مسیر حرکت آن‌ها امری دشوار است که با ریسک بسیاری همراه خواهد بود.
همین امر بود که سبب شد تا در سال‌های گذشته که افزایش قیمت سهام هر روز بیشتر و بیشتر در میان مردم عادی مورد‌توجه قرار می‌گرفت، سرمایه‌گذاران تازه‌وارد به‌طور مستقیم و طبیعتا به‌دور از مدیریت ریسک حرفه‌ای وارد چرخه داد و ستد‌های‌این بازار شوند. تحقق چنین امری به‌جز‌اینکه حکایت از کمبود سواد مالی در بخش قابل‌توجهی از فعالان خرد بازار داشت، این مساله را هم نشان می‌داد که سرمایه‌گذاری مستقیم نظیر ورود دارایی به‌بازار سهام از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد توجه مردم قرار نگرفته است؛ بنابراین طبیعی بود که با برگشت روند صعودی و آغاز یک روند نزولی پرقدرت تقریبا ۱۰ ماهه کمتر کسی بتواند خود را از اشتباه فروش شکل گرفته در بازار رها کند و سرمایه خود را از گزند زیان دور نگه دارد.
نتیجه‌این شد که بسیاری از حقیقی‌ها برای مدتی طولانی در بازار بمانند و حتی در مواقعی سهامی در پرتفو خود داشته باشند که تا همین چند وقت پیش بیش از ۷۰درصد ضرر کرده است.
طبیعتا‌این زیان سنگین هم به‌این سادگی‌ها جبران نمی‌شد و آن‌هایی که به‌شناسایی‌این ضرر هنگفت رضایت می‌دادند یا برای همیشه از بازار می‌رفتند و یا ترجیح می‌دادند تا با تجربه‌ای جدید و داشتن نگاهی واقع‌بینانه‌تر به‌سمت معاملات سهام بیایند؛ بنابراین شرایط یادشده درس عبرتی بود که سبب شد تا در از ابتدای سال‌جاری شاهد رونق گرفتن معاملات در واحد‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله یا دارای صدور و ابطال باشیم و بسیاری از مردم سعی می‌کنند تا برای پیشی گرفتن از تورم، دارایی خود را به‌جای تقبل زیان سرمایه‌گذاری مستقیم به صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسپارند.
تغییر رویه چرا و چگونه؟
تمام این مسائل سبب شده تا ما در سال‌جاری شاهد بروز یک نکته در معاملات بورس تهران باشیم.
در حالی که تا قبل از این بسیاری از روند‌های صعودی و نزولی بازار به‌دلیل حجم بالای سرمایه‌گذاری بدون واسطه از سوی مردم عادی، با رصد ارزش معاملات خرد بورس قابل‌تحلیل بود و همبستگی مستقیم داشت، در حال‌حاضر شاهد آن هستیم که با افتادن بازار در روند صعودی طی چندماه گذشته در عمل ارزش معاملات خرد به‌شکلی آهسته و پیوسته افزایش نیافته و کاهش آن نیز به‌جز در مواردی اندک از همین رویه تبعیت کرده است.
این در حالی است که تا پیش از این مثلا در سال ۹۹ می‌شد ردپای ورود و خروج پول حقیقی را به‌راحتی با تحرکات شاخص اصلی سهام مقایسه کرد. این‌طور که به‌نظر می‌رسد، اما در سال‌جاری به‌لطف افزایش مقبولیت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و بیشتر شدن آشنایی با امکانات مربوط به آن، سرمایه‌گذاران خرد دست از پذیرش ریسک اضافی برداشته‌اند و سعی می‌کنند تا با بردن سرمایه خود به صندوق‌های سرمایه‌گذاری راهی مقبول را برای حضور در بازار سرمایه در پیش بگیرند. گواه صحت این مساله را می‌توان در ارزش دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و همچنین در سهام مشاهده کرد که در طول یک سال گذشته افزایش حجم خالص دارایی‌های آن‌ها روندی صعودی داشته و حتی در ماه‌های اخیر این صعود شیب بیشتری نیز به‌خود گرفته است.
پیش به سوی سهامداری غیرمستقیم
بررسی‌ها حکایت از آن دارد که در صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌های دارای بیشترین ارزش دارایی یعنی گنجینه زرین‌شهر لوتوس‌پارسیان و درآمد‌ثابت کاردان به‌شکل پیوسته شاهد افزایش ارزش دارایی بوده‌اند و این مساله تقریبا در سایر صندوق‌های این گروه نیز تداوم داشته است.
در صندوق‌های سهامی، اما بیشترین ارزش دارایی به سه صندوق مشترک پیشتاز مشترک پیشرو و امید توسعه تعلق دارد و این امر مشهودتر است و در طول سه‌ماه گذشته شاهد رشد قابل‌توجه ورود سرمایه مردم به این صندوق‌ها بوده‌ایم.
بر‌این اساس می‌توان توضیح داد که چرا شاخص بورس در‌ماه‌های گذشته به‌رغم آنکه شاهد افزایش پایدار در خالص خرید حقیقی نبوده یا حتی ارزش معاملات خرد روزانه سهام در آن به‌رغم افزایش حتی نتوانسته چندان به‌رکورد سال ۹۹ یعنی ۲۴هزار میلیارد تومان نزدیک شود، همچنان جا برای افزایش دارد و می‌توان در صورت تداوم ورود پول به‌صندوق‌ها روی آن حساب کرد. در حال‌حاضر شنیده‌ها حکایت از آن دارد که ارزش دارایی صندوق‌ها سرمایه‌گذاری در‌ایران از ۳۵۰ هزار میلیارد تومان فراتر رفته است، بنابراین بیراه نخواهد بود که در صورت تداوم این روند صعودی در‌ماه‌های پیشرو نیز شاهد تداوم نقدشوندگی در بازار سهام یا حتی روند صعودی باشیم.
بررسی روند نسبت ارزش داد و ستد سهام به‌صندوق‌های ETF در ماه‌های اخیر حکایت از آن دارد که به‌رغم افزایش نسبی ارزش معاملات ETF در طول ماه‌های گذشته ارزش معاملات خرد با شیب بیشتری افزایش یافته که این الگو را می‌توان متناسب با روحیه سرمایه‌گذاران قدیمی برای تداوم انجام معاملات‌مستقیم ارزیابی کرد.
آنچه که همچنان اهمیت دارد این است که بخشی از سرمایه‌گذاران در حال‌حاضر با ورود به صندوق‌های بادرآمد ثابت و در سهام نشانه‌هایی از علاقه به‌کنترل ریسک را از خود نشان می‌دهند.
با‌این حال بررسی دقیق‌تر معاملات صندوق‌های معامله‌پذیر یا همان ETF حکایت از وجود نکاتی بیشتر در معاملات این صندوق‌ها و مواجهه سرمایه‌گذاران با فراز و فرود‌های شاخص‌کل دارد.
از کنترل ریسک تا پارکینگ پول
بررسی روند افزایش تعداد و ارزش دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله یا همان ETF در طول ماه‌های اخیر حاکی از آن است که که این روش سرمایه‌گذاری در طول سال‌های گذشته هم از سوی سازمان بورس و هم از سوی سرمایه‌گذاران خرد مورد استقبال قرار گرفته و بنابراین شرایطی فراهم شده تا هم سرمایه‌گذارانی که نیاز به‌کنترل ریسک بیشتر یا وقت کمتری برای سرمایه‌گذاری دارند، بتوانند از از فرصت حضور در بازار سهام استفاده کنند و هم آن‌هایی که نیاز دارند تا با فروش نقد سهام پول خود را همچنان در بازار سرمایه نگاه دارند به‌سمت‌این ابزار‌های کم‌ریسک بیایند.
بر‌این اساس بررسی خالص خرید حقیقی سهام و مقایسه آن با خالص خرید حقیقی در صندوق‌های قابل معامله نشان می‌دهد که در طول بیش از ۶ماه گذشته تقریبا هر بار که خالص خرید حقیقی در این بازار رو به‌افول گذاشته است خالص خرید سرمایه‌گذاران خرد در صندوق‌های یادشده افزایش یافته، در واقع این سرمایه‌گذاران توانسته‌اند به‌جای آنکه پول خود را از بازار سرمایه خارج یا به‌شکل راکد در حساب خود در کارگزاری‌ها نگه دارند، آن را همچنان در چرخه معاملات حفظ کنند و به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم پردازند.
از این‌رو می‌توان گفت که معرفی و توجه بیشتر به‌ظرفیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در ایران می‌تواند مانع از آن شود که به‌هنگام ریزش بازار یا تغییر جهت قیمت‌ها پول به‌کلی از این بازار خارج و به‌سمت بازار‌های موازی برود.
توجه به‌این مساله در کنار گسترش بیشتر صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی بر پایه طلا یا نقره می‌تواند در بلندمدت جذابیت بازار سرمایه را افزایش و جای خالی استفاده گسترده از ابزار‌هایی نظیر اختیار‌معامله یا فروش‌تعهدی را تا حدودی پر کند.
- مردم نباید همه سرمایه‌شان را وارد بورس کنند