آیین عزاداری «امام حسین(ع)» در شهر دزفول/از چلاب زنی تا روضه خوانی خانگی

عبدالرحیم سعیدی در گفت‌وگو با پیرامون آداب و رسوم و آیین‌های مردم دزفول در ماه محرم گفت: شهر دزفول مانند سایر نقاط کشور در دهه اول ماه محرم دارای آداب و رسوم و آیین‌های مختلف است آیین‌هایی که هر یک جذابیت و فلسفه‌ای خاص در پشت سر خود نهادینه دارد برخی از این آداب و رسوم حتی به قدری جذاب است که نظر جهانگردان را به خود جذب کرده البته این مورد مربوط به زمانی است که هنوز بیماری کرونا در سطح دنیا گسترده نشده بود.

وی در همین راستا ادامه داد: یکی از ویژگی‌های دهه اول محرم در شهر دزفول برپا شدن تکیه‌های متعدد و فراوان است دیده می‌شود گاهی در یک کوچه دو تکیه یکی در سر کوچه و دیگری در انتهای کوچه برپا شده است، حتی برخی از مغازه‌ها نیز مکان رزق و روزی خود را تبدیل به تکه‌های کوچک می‌کنند و در راه نشان دادن ارادت خود به «امام حسین (ع)» از آن استفاده می‌کنند.

*** علم گردانی

سعیدی از آیین‌های مرسوم در شهر دزفول آیین «علم گردانی» است بیشتر تکیه‌هایی که برپا می‌شوند دارای یک علم هستند این علم‌ها عموماً به صورت عمودی بوده و گاهی ارتفاع آن‌ها از ۳ تا ۴ متر نیز بیشتر است این علم‌ها با پارچه‌های رنگی پوشیده شده و افراد خاصی می‌توانند آن‌ها را بلند کنند در کنار هر یک از افراد که به حمله علم می‌پردازد تعدادی افراد دیگر حضور دارند تا مواظب باشند علم با جایی و یا مانعی برخورد نکند.

وی به ویژگی خاص علم‌ها اشاره و ابراز کرد: این علم‌ها عموما در جلوی دسته‌ها حرکت می‌کنند و نشانه‌ای از عزاداری و ارادت مردم نسبت به سید و سالار شهیدان «امام حسین (ع)» دارند.

*** چلاب زنی

این پژوهشگر به آیین چلاب زنی اشاره و اظهار کرد: یکی دیگر از آداب و آیین‌های دهه اول محرم در شهر دزفول آیین چلاب زنی است، این آیین در حقیقت به نوعی شیوه متفاوت از سینه زنی است که در جنوب ایران بیشتر مرسوم است افراد به صورت دایره وار در کنار یکدیگر ایستاده و هر یک دست خود را بر شانه نفر بعدی می‌گذارند بدین ترتیب یک حلقه انسانی تشکیل می‌شود که در مرکز آن مداح قرار گرفته و با مداحی آهنگی خاص را مطرح و زمزمه می‌کند و سایر اعضا نیز با شیوه و ریتم خاص سینه‌زنی خود مداح را همراهی می‌کنند.

وی در همین راستا تصریح کرد: این شیوه از عزاداری برای بسیاری از مردم جذاب است در برخی از تکیه‌ها چلاب زنی فقط با یک حلقه از افراد شکل می‌گیرد، اما در تکیه گاه‌های بزرگ شاهد حضور چند هزار نفری در این مراسم هستیم و عموماً تا پاسی از شب نیز ادامه پیدا می‌کند.

*** چوب زنی

سعیدی بیان کرد: یکی از آیین‌ها و آدابی که مدت‌هاست در حال فراموشی است آیین چوب زنی است. این آیین هم اکنون تنها در محله کلانتریان دزفول به اجرا گذاشته می‌شود. شیوه اجرای این آیین به نحوی است که افراد چوب‌هایی را در ابعاد و اندازه‌های خاص در دست می‌گیرند و به یکدیگر می‌کوبند آیینه چوب زنی در دو نوع به اجرا گذاشته می‌شود که از آن با عنوان ۳ چوب و یا ۵ چوب یاد می‌شود، هر یک از این نوع چوب زنی‌ها ریتم خاصی دارد و نیز با اشعار خاصی که شامل آن نوع از ریتم‌آهنگ می‌شود به نوحه‌گری می‌پردازد.

وی پیرامون فلسفه آیین چوب زنی دزفول ابراز کرد: فلسفه‌ای که در آیینه چوب زنی دزفول باز می‌گردد به روز عاشورا زمانی که صدای چکاچک شمشیر‌ها فضای کربلا را در بر گرفته بود باز می‌گردد در حقیقت این آیین زنده کننده صدایی است که در روز عاشورا تا فرسنگ‌ها شنیده می‌شد البته فلسفه دیگری نیز برای این آیین مطرح شده است و آن اینکه در شب عاشورا زمانی که بچه‌ها برای نوشیدن آب بی تاب شده بودند حضرت «ابوالفضل العباس (ع)» چوب‌ها را به دست کودکان دادند تا با به هم زدن آن‌ها تشنگی خود را فراموش کنند.

*** شیدانه یا شهیدانه

این نویسنده کتاب در مورد آیین شیدانه بیان کرد: آیین دیگری در شهر دزفول وجود دارد که به شیدانه یا شهیدانه معروف است این آیین عموماً در مسجد «امام رضا (ع)» در دزفول برپا می‌شود این آیین به نحوی است که حجله‌هایی با جنس چوب ساخته می‌شود که در آن یک نفر جای می‌گیرد و افراد نذر‌های خود را به این فرد می‌سپارند و عموماً نذر‌ها شامل نان و خرما می‌شود با دادن هر نذر؛ شهیدانه به آنان نان و خرمایی که نذر فرد دیگری بوده را می‌دهند به عبارت دیگر نذر‌ها دست به دست می‌شود این یکی از آیین‌هایی است که بسیار مورد استقبال قرار گرفته و حتی اگر فردی دست خالی به شهیدانه مراجعه می‌کند می‌تواند یک نذری دریافت کند.

***روضه خوانی خانگی

سعیدی به آیین روضه خوانی خانگی دزفول اشاره و اظهار کرد: یکی دیگر از آیین‌ها و آداب عزاداری که حدود ۳۰ سال است در شهر دزفول رواج یافته است آیین روضه‌خوانی خانگی است.

وی به شیوه اجرای این آیین اشاره و ابراز کرد: اگر چه بیماری کرونا سبب تعطیلی دو ساله این شیوه عزاداری شده است، اما حدود ۳۰ سال است که افراد در دسته‌های ۲۰ تا ۳۰ نفره در یک خانه دور هم جمع می‌شوند و عزاداری برگزار می‌شود و یک سخنران مطرح که در بین همه مردم دزفول شناخته شده است با عنوان دکتر سنگری روضه خوانی کرده و به نقل وقایع و رویداد‌های رخ داده در کاروان کربلا می‌پردازد، دکتر سنگری به نحوی رویداد‌ها را بیان می‌کند که افراد خود را در آن لحظه حاضر و ناظر می‌بینند این تصویر سازی برای عزارادان بسیار جذاب بوده و مشتاقان بسیاری دارد، در حقیقت تصویرسازی ذهنی برای مردم سبب جذب آنان به روضه‌خوانی می‌شود از سوی دیگر، چون اتفاقات و رویداد‌های بسیار دقیق و در عین حال کاملاً علمی مطرح می‌شود و در کنار آن مطالب با زبان عامه پسند بیان می‌شود تعداد کثیری از مردم در سخنرانی‌های وی حضور پیدا می‌کنند البته اکنون که بیماری کرونا فراگیر شده سخنرانی در مکانی مشخص شکل می‌گیرد که عموماً بتواند پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کرده و در عین حال به عزاداری بپردازند.

*** آیین علم حضرت «ابوالفضل العباس (ع)»

این پژوهشگر به آیین علم حضرت «ابوالفضل العباس (ع)» در شهر دزفول اشاره و بیان کرد: در آیین علم حضرت «ابوالفضل العباس (ع)» معروف‌ترین و بلندترین علم شناخته در شهر دزفول است که شال‌هایی با رنگ مشکی از آن آویخته شده است اعتقاد فراوانی به شفا و رفع گرفتاری به واسطه گرفتن شال و دادن شال دیگری به جای آن در این علم وجود دارد.

وی به ویژگی علم حضرت «ابوالفضل العباس (ع)» پرداخت و افزود: علم حضرت «ابوالفضل العباس (ع)» بزرگترین علم دزفول است که بیش از چهار متر ارتفاع دارد و همه با نگاهی ویژه به آن توجه دارند.

*** مراسم روز تا سوعا

سعیدی به مراسم روز تاسوعا در شهر دزفول اشاره و ابراز کرد: مراسم آیین روز تاسوعا بعد از ظهر روز تاسوعا شروع می‌شود و بدین ترتیب که دسته‌های عزاداری از خیابان «امام خمینی (ره)» که از خیابان‌های اصلی شهر دزفول محسوب می‌شود و تا منزل «آیت الله قاضی» ادامه می‌یابد دسته‌ها در این مسیرب ه سینه زنی و زنجیرزنی می‌پردازند این مراسم تا صبح روز عاشورا ادامه دارد.

***مراسم عاشورا

این نویسنده به مراسم روز عاشورا در شهر دزفول اشاره و بیان کرد: مراسم روز عاشورا از صبح روز عاشورا شروع می‌شود در این مراسم دسته‌های عزاداری از جنوب شهر به سمت شمال شهر حرکت می‌کنند و به منطقه رودبند که یک امامزاده بسیار خاص است حرکت می‌کنند، این حرکت تا ظهر روز عاشورا ادامه دارد هر یک از دسته‌ها در هر کجا که هستند ظهر عاشورا نماز خود را در نزدیک‌ترین مسجد و یا در همان مکان برپا می‌کنند. تمام ساکنان مناطق شمال شهر دزفول از دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی که به این منطقه آمده اند استقبال می‌کنند و با دادن نذری و یا دادن شربت‌های مخصوصی که با عنوان شربت‌زعفران از آن نام برده می‌شود همچنین میوه و خصوصاً خرما از آنان پذیرایی می‌کنند، اما در بعد از ظهر روز عاشورا این دسته‌‌های عزاداری شمال شهر دزفول هستند که به سوی جنوب آمده و مردم منطقه جنوب شهر نیز از آنها که از شمال شهر آمده پذیرایی می‌کنند این مراسم تا اذان مغرب ادامه دارد و پس از آن دسته‌ها به برگزاری نماز به جماعت می‌پردازند در این روز علم‌های به صورت عمودی حرکت کرده و پس از رسیدن به مقصد و بازگشت به سمت هیئت‌ها و علم به صورت افقی بازگردانده می‌شود که این نیز فلسفه ویژه در پس خود دارد در حقیقت این علم‌ها نمادی از خیمه حضرت «عباس (ع)» هستند که پس از شهادت ایشان «امام حسین (ع)» علم خیمه را به صورت افقی به روی زمین گذاشتند تا مشخص شود که ایشان به شهادت رسیدند.

سعیدی  به حضور کاروان اسرا در بعد از ظهر عاشورا به عنوان نمادی از کاروان اسرای کربلا در شهر دزفول اشاره و خاطرنشان کرد: کاروانی وجود دارد که با شیوه‌ای خاص در بین هیئت‌ها در بعد از ظهر روز عاشورا ظاهر می‌شود این کاروان با حضور کودکان و بانوان شکل می‌گیرد عموماً نشان دهنده اسرای کاروان کربلاست و بسیار حزن انگیز و تاثیرگذار است.