استان مازندران و آیین عزاداری ماه محرم/از «نذری علم بند» تا حرکت به سمت روستا‌های هم‌جوار
علی رمضانی پاچی در گفت‌وگو با میزان در خصوص آداب و رسوم عزاداری در استان مازندران گفت: مراسم و آیین عزاداری «امام حسین (ع)» در استان مازندران از جایگاه خاصی در بین سایر آداب و رسوم برخوردار است لذا این مراسم و آیین‌ها را می‌توان به دو بخش کلی و تخصصی مربوط به منطقه ساری دانست.
وی در همین راستا گفت: در استان مازندران ده مراسم خاص وجود دارد که مختص «امام حسین (ع)» است که مردم مازندران آن‌ها را بجا می‌آورند، این آیین‌ها هرساله در ماه محرم به اجرا گذاشته می‌شود که ارزشمند و جذاب است. مردم نیز با بجا آوردن این مراسم ارادت خود را به «ائمه معصومین (ع)» نشان می‌دهند.
رمضانی در خصوص برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم در استان مازندران ابراز کرد: مردم برای برگزاری عزاداری در سوگ «اباعبدالله حسین (ع)» در «تکیه» جمع می‌شوند و در آنجا علاوه بر مدیحه‌سرایی به سینه زنی و زنجیر زنی می‌پردازند.
***سقا نپار، سقا نفار
وی در ادامه به «سقا نپارها» که در حیاط این حسینیه‌ها برگزار می شود اشاره و اظهار کرد: در حیاط حسینیه‌های استان مازندران و یا تکیهها مکان‌هایی وجود دارد که در زبان محلی به آن «سقا نپار یا سقا نفار» می‌گویند که عموماً به نام حضرت «ابوالفضل(ع)» نام‌گذاری شده است، در این مکان آب، شربت و یا چای به عزاداران داده می‌شود. سقانپار‌ها عموماً سقف ندارند و به شکل بادگیر هستند.
***خاک‌روبی و گل‌اندود کردن
رمضانی در خصوص خاک‌روبی از تکیهها در ماه محرم توسط بانوان بیان کرد: در روز قبل از ماه محرم بانوان مازندرانی با گل‌اندود کردن و خاک‌روبی از تکیهها به استقبال این ماه می‌روند. همچنین آیین اطعام دهی از ابتدای ماه محرم که با نوحه‌سرایی و روزه خوانی برای سیدالشهدا (ع) همراه است آغاز می‌شود.
***علم‌گردانی
وی مراسم «علم‌گردانی» یکی از آیین هاب مهم استان مازندارن دانست و بیان کرد: «علم‌گردانی» از جمله مراسم‌های دیگری است که از روز هفتم ماه محرم آغاز می‌شود و به صورت گروهی برگزار می‌شود این روز به نام «حضرت ابوالفضل عباس(ع)» در استان مازندران نام‌گذاری شده که آیین خاصی را به همراه دارد. «علامت چوبی» است که طول آن به سه تا چهار متر می‌رسد که با پارچه سیاهی که نام «پنج تن آل عبا» بر آن نوشته شده پوشانده می‌شود و علاوه بر آن پارچه‌ها و روسری‌های رنگی روی پارچه سیاه گره زده شده و بر این علم چوبی پوشانده می‌شود و در بالای این علم یک نماد و نشانه قرارداد که به شکل پنجه یکدست است.
این نویسنده در همین راستا «علامت» را نمادی از دستان قطع شده حضرت «ابوالفضل عباس(ع)» دانست و ابراز کرد: این علامت چوبی نمادی از دستان قطع‌شده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است که آن را در سراسر شهر و خانه به خانه در روستا می‌گرداندند و عزاداری و نوحه‌سرایی می‌کنند. در روستا‌ها مردم در این مراسم شرکت می‌کنند و زنان به دنبال مردان حرکت کرده و بر ظلمی که در کربلا بر «امام حسین (ع)» و یاران با وفای ایشان شده گریه می‌کنند.
***آب کشی علم
رمضانی آب را که نشانه‌ای که محور اصلی زجر فرزندان «امام حسین (ع)» بوده، عنصری مهم دانست و اظهار کرد: آب‌کشی علم یکی دیگر از رسوم است. در پایان مراسم علم‌گردانی پارچه سیاه که نام پنج‌تن آل عبا در آن ثبت‌شده است را آب می‌کشند و آب آن را به نیت فراخی روز و سلامتی می‌خورند و یا به درختانی که محصول کمی دارند و در بسیاری از موارد به حیوانات خود مانند گاو و گوسفند می‌دهند تا محصول بیشتری را به برکت شهدای کربلا در سال داشته باشند.
وی تأکید کرد: در حین برگزاری این مراسم زنان هر خانه با تقسیم کردن نذوراتی مانند شیربرنج و شربت از عزاداران پذیرایی می‌کنند.
**«نذری علم بند» و «سیوم آقا»
این نویسنده رسم «نذری علم بند» را یک از رسوم مردم مازندران دانست و بیان کرد: رسم «نذری علم بند» در حقیقت قربانی کردن خروس یا گوسفند با نیت واسطه قرار دادن «ائمه معصومین(ع)» در پیشگاه خدا برای برآورده شدن حاجت‌ها است، عموماً خروس‌هایی که به زبان مازنی «تلا میشه» نام دارند را برای نذری دادن در نظر می‌گیرند که بیشتر آن‌ها را پیش پای علامت قربانی می‌کنند، البته هیئت امنا‌ی روستا‌ها این نذریها را جمع‌آوری کرده و روز سوم بعد از عاشورای حسینی که به نام «سیوم آقا» در دوازدهمین روز ماه محرم بوده و نیز روز شهادت «امام سجاد (ع)» است، همه مردم را جمع کرده و پس از عزاداری نذریها را به عزادارن می‌دهند.
**عزاداری بانوان با بیل
رمضانی با اشاره به واقعه کربلا و «امام حسین (ع)» همچنین به جمع‌آوری بدن‌های مبارک شهدای واقعه کربلا بعد از شهادت توسط زنان بنی اسد اشاره و ابراز کرد: قوم بنی اسد از نظر مسافت نزدیک‌ترین قبیله در واقعه عاشورا بود و بعد از حادثه خونین کربلا زنان بنی اسد «با بیل» برای دفن پیکر شهدای واقعه عاشورا حرکت کردند که در این بین همسرانشان نیز به آنان پیوستند این رویداد سبب شده تا در استان مازندران مراسمی را یک روز بعد از عاشورا برگزار کنند که برگرفته از این رویداد شکل بگیرد و در آن زنان مازندرانی با بیل به خیابان‌ها بیایند و به عزاداری می‌بپردازند.
***پیدک اشکندی زنی
وی به مراسم «پیدک اشکندی زنی» اشاره کرد و افزود: رسم دیگر مازندرانی‌ها به نام «پیدک اشکندی زنی» است بدین ترتیب که داخل کوزه را آب می‌ریزند و آن را به درختان آویزان می‌کنند روستاییان با سنگ یا به وسیله تیراندازی آن را می‌شکنند تا مطابق با باور‌های این ناحیه از ایران خجالت آب را نشان دهند و بدین ترتیب ارادت خود را نسبت به «امام حسین (ع)» بیان می‌کنند. این آداب و رسوم عموماً در روستا‌های سوادکوه انجام می‌شود.
***کَرنا زنی
رمضانی در خصوص آیین «کَرنا زنی» که در غرب مازندران بسیار رایج است اظهار کرد: رسم «کَرنا زنی» به گذشته‌های دور باز می‌گردد، در آن زمان‌ها هنگامی که می‌خواستند خبر مهمی را در شهر بیان کنند از «کَرنا» استفاده می‌کردند این آیین از روز اول ماه محرم شروع می‌شود و در بیشتر دسته‌های عزاداری دیده می‌شود، کَرنا زنان پیشاپیش عزاداران حرکت می‌کنند و کَرنا می‌زنند و هم‌زمان فریاد می‌زنند «یا امام» و بقیه دسته عزاداری شعار «یا حسین» را فریاد می‌زنند و شور بزرگی را در دسته‌های عزاداری ایجاد می‌کنند. این سنت در غرب مازندران بیشتر رایج است.
***کرب زنی
این نویسنده به آیین «کرب زنی» به عنوانی یکی دیگر از رسوم استان مازندران اشاره و تصریح کرد: هر منطقه با استفاده از ابزار آلات موسیقی خود اقدام به برگزاری عزاداری می‌کنند. در زبان مازندرانی «کرب» به تکه‌ای از چوب گفته می‌شود که از درخت کنده می‌شود، این تکه‌های چوب را با کِش به کف دست خود می‌بندند و با برهم زدن آن صدای بلندی برمی‌خیزد، این کار شیوه خاصی دارد و همه نمی توانند این کار را انجام دهند، به نوعی این آیین مانند سنج زدن است، البته انجام این کار بسیار سخت است، ولی کسانی که ماهر هستند می‌توانند این کار را به‌خوبی انجام دهند. تعداد «کربزنان» در دسته‌ها مشخص است و چندین نفر هم‌زمان این کار را هماهنگ انجام می‌دهند و ریتم خاصی را تولید می‌کنند.