تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها ابزاری برای مدیریت مصرف برق
_ روزنامه وطن امروز نوشت: صنعت برق ایران به عنوان یک صنعت زیرساختی با چالش‌های متعددی روبه‌روست که برخی از آن‌ها صورت مزمن به خود گرفته است. اصلاحات ساختاری مکرر و خصوصی‌سازی ناکارآمد، اتلاف بالا و بهره‌وری پایین در بخش‌های تولید، انتقال و توزیع، تداوم کسری بودجه و انباشت بدهی وزارت نیرو و رشد چشمگیر مصرف خانگی برق بویژه در روز‌های گرم سال از مهم‌ترین مسائل صنعت برق در سالیان اخیر بوده است. استمرار مسائل فوق موجب شده دسترسی به برق به یکی از چالش‌های فضای کسب‌وکار ایران تبدیل شود و جایگاه ایران در رتبه‌بندی محیط کسب‌وکار تغییر یابد یا با کاهش روبه‌رو شود و کمبود برق بویژه در فصل تابستان موجب خاموشی‌های متعدد شود.
در این روز‌های گرم سال خاموشی‌های گاه و بیگاه برق موجب شده برای بسیاری از افراد جامعه روشن شود که مدیریت مصرف حامل‌های انرژی موضوعی بسیار مهم است که فرصت‌ها و تهدیدات قابل توجهی را پیش روی کشور قرار می‌دهد و روند سیاست‌گذاری در حوزه انرژی در کشور‌های مختلف دنیا نیز بر ضرورت آن تاکید می‌کند. از طرفی کاهش شدت مصرف انرژی کشور به عنوان یکی از اصلی‌ترین اهداف اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌هاست که در دولت‌های یازدهم و دوازدهم به طور کامل مورد غفلت واقع شد، در نتیجه این غفلت بزرگ، کشور در این روز‌های سال به مشکل کمبود برق خورده است.
همچنین مشکل آب خوزستان نیز یکی دیگر از نمود‌های غفلت در سیاست‌گذاری کشور است. در ماه‌های آینده نیز مشکل گاز مصرفی خانوار‌ها دوباره به موضوعی بحرانی تبدیل خواهد شد که باز هم نتیجه عدم توجه به مصرف صحیح حامل‌های انرژی است. در حال حاضر افراد پرمصرف علاوه بر اخذ یارانه حداکثری، بیش از چند ده خانواده معمولی نیز مصرف دارند. طبق آمار اعلامی از سوی مدیرعامل توانیر، مصرف یک مشترک پرمصرف به صورت میانگین برابر با ۲۰ مشترک معمولی است؛ بنابراین مصرف بسیار بالا و خارج از عرف، به همراه اخذ یارانه بالا، مهم‌ترین مشکل طرف مصرف و تقاضای حامل‌های انرژی است.
برای راهکار بلندمدت کنترل و اصلاح طرف تقاضا و مصرف، باید «هزینه / فرصت» استفاده اسراف‌گونه و خارج از الگوی حامل‌های انرژی بسیار بالا برود. با راهکار‌های فرهنگی نمی‌توان پرمصرف‌ها را به سمت اصلاح الگوی مصرف برد و باید طرح‌های هزینه‌دار کردن مصرف خارج از الگوی مصرف را پیاده کرد. یکی از بهترین راهکار‌های اجرا شده در کشور‌های پیشرفته دنیا، به‌کارگیری تعرفه‌گذاری پلکانی است که علاوه بر کنترل رفتار مشترکان پرمصرف، باعث کاهش شدید مصرف حامل‌های انرژی می‌شود. با اجرای این طرح هزینه مصارف بی‌رویه و مسرفانه پرمصرف‌ها، با قیمت واقعی و در پله‌های بالاتر با قیمت برق تجدیدپذیر محاسبه می‌شود. به این ترتیب برای مشترکانی که در حد الگو مصرف می‌کنند، هیچ افزایش قیمتی اعمال نمی‌شود، حتی برای ایجاد محرک در مشترکان خوش‌مصرف و کم‌مصرف، ضروری است تخفیفاتی نیز برای پله‌های با مصرف پایین‌تر از حد الگو قرار داد تا مردم عادی نیز به سمت کاهش مصرف خود بروند تا از این امتیازات بهره‌مند شوند.
اجرای این طرح در واقع راهکاری برای ساماندهی یارانه تخصیص‌یافته به بخش انرژی از نظر شناسایی دقیق پتانسیل‌های کشور در زیربخش‌های مختلف مشترکان خانگی، عمومی، کشاورزی، صنعتی و تجاری است که می‌تواند برای دولت نیز منبع درآمدی پایدار ایجاد کند.
در نظام تعرفه‌گذاری به دلیل یارانه‌ای بودن تمام سطوح مصرفی انرژی - از کم‌مصرف تا پرمصرف - و نیز فاصله زیاد تعرفه مربوط به بالاترین پله مصرفی با بهای تمام شده انرژی، بستری برای رقابت و تمایل به کاهش مصرف چه در بخش خانگی و چه در بخش صنعتی وجود ندارد، اما در تعرفه‌گذاری صحیح به روش پلکانی افزایشی یا IBT، تعرفه پرداختی متناسب با مصرف انرژی افزایش می‌یابد که برای اجرای بهتر این موضوع لازم است دولت نیز با بهبود زیرساخت‌های صنعت انرژی بویژه برق این راهبرد را اجرایی کند. در بررسی بیشتر این موضوع با دکتر محمدرضا اکبری، کارشناس انرژی به گفتگو پرداختیم که مشروح این گفتگو در زیر آمده است.
محمدرضا اکبری، کارشناس انرژی مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره تعرفه‌گذاری پلکانی گفت: این یک ضرورت است که باید به سمت نظام پلکانی کردن تعرفه‌ها حرکت کرد و اینکه برای مشترک پرمصرف و مشترک کم‌مصرف با یک شیوه و میزان تعرفه پرداختی انرژی محاسبه شود، شرعاً، اخلاقاً و قانوناً درست نیست و اگر نظام طبقه‌بندی شده یا تعرفه‌گذاری شده در این موضوع نداشته باشیم، نمی‌توانیم بین کسی که صرفه‌جویی می‌کند و کسی که اسراف می‌کند تمایزی قائل شویم.
وی در ادامه افزود: در همه جای دنیا در بخش مصرف انرژی علاوه بر وجود سیاست‌های قیمتی، بعضی سیاست‌های تنبیهی که ابعاد مختلفی از بحث‌های حقوقی و قضایی دارد تا بحث جریمه‌های نقدی و سنگین که این هم به اصلاح نظام تعرفه‌گذاری برمی‌گردد که در قالب راهبرد IBT گنجانده می‌شود.
این کارشناس انرژی درباره اصلاح نظام تعرفه‌گذاری انرژی، عنوان کرد: یکی از چالش‌های حال حاضر در کشور درست طراحی نشدن پلکان‌های مربوط به تعرفه‌گذاری است و همچنان به نفع پرمصرفان است و حداقل اینکه برای پله‌های بالاتر هزینه و فشاری ایجاد نمی‌کند تا انگیزه‌ای برای کاهش مصرف داشته باشد، لذا حتما باید به سمت اصلاح تعرفه و اصلاح پلکان‌های مربوط به آن رفت و حتی می‌توان از پله‌های با مصرف بالا و غیرمتعارف جریمه‌ها و مالیات‌های مصرف مازاد انرژی هم گرفت.
این کارشناس انرژی درباره تلاش دولت در حرکت به سمت بهینه‌سازی زیرساخت‌های مصرفی، تصریح کرد: دولت باید سازوکاری ایجاد کند تا به مصرف‌کننده امکان استفاده از محصولات بهینه با مصرف انرژی پایین‌تر داده شود. یعنی دولت در کنار اصلاح تعرفه‌گذاری‌ها و افزایش قیمت انرژی باید با تعریف سازوکار مناسب از استفاده از تجهیزات پرمصرف جلوگیری کند.
وی افزود: استفاده از لوازم با مصرف بالا، کولر گازی و یخچال با برچسب انرژی پایین و ضعیف و دیگر موارد مشابه در کنار افزایش قیمت انرژی سبب فشار دوجانبه به مصرف‌کنندگان می‌شود، لذا سیاست تشویقی و تنبیهی باید متعادل باشد. از جمله اقدامات می‌تواند حذف تعرفه‌های گمرکی بر کولر‌های گازی با مصرف کم و دادن تسهیلات به مصرف‌کنندگان برای خرید تجهیزات مناسب باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر تنها کولر‌های گازی کشور را بتوان از نظر برچسب انرژی ارتقا داد حدود ۶ هزار مگابایت ظرفیت برق کشور آزاد می‌شود که رقم قابل توجهی است.
وی در ادامه تاکید کرد: به‌رغم تصوری که درباره صرفه‌جویی مردم و مشترکان خانگی وجود دارد، با وجود صحت این تصور، اما اگر دولت صرفه‌جویی کند، این صرفه‌جویی هم متمرکزتر و هم سازمان‌یافته‌تر است که در نتیجه آن انرژی بیشتری از این محل آزاد خواهد شد. اگر به فرض راندمان صنایع و شرکت‌های دولتی ۱۰ درصد افزایش یابد، دولت و کشور می‌تواند حجم قابل توجهی کاهش مصرف داشته باشد. دیگر اینکه برآورد می‌شود گاز‌هایی که سر مشعل می‌سوزد در صورت جمع‌آوری می‌تواند به میزان ۴۰ میلیون مترمکعب گاز آزاد کند.
این کارشناس انرژی مجمع تشخیص مصلحت نظام عنوان کرد: اتلاف شبکه انتقال انرژی نیز بیش از ۱۰ درصد است، اگر این اتلاف زیر ۱۰ درصد شود و بتوان حداقل ۵ درصد ظرفیت شبکه را بهبود داد، ۴ هزار مگاوات از این محل نیز صرفه‌جویی می‌شود.
اکبری با وجود تاکید بر اهمیت فرهنگ مصرف، اظهار داشت: اینکه هنگامی‌که کولر روشن است، باید پنجره را بست و هنگامی‌که بخاری روشن است لباس گرم پوشید یک بخش فرهنگی است و این‌ها یک حدی در دنیا دارد. اما اینکه شما سراغ تعرفه‌گذاری پلکانی برای جلوگیری از مصرف بالای پرمصرف‌ها نمی‌روید، این یعنی مشکل از ساختار است. تنها راه کنترل و مدیریت مصرف بالای مشترکان پرمصرف خانگی، تعرفه‌گذاری پلکانی است. دولت سیزدهم باید این سیاست را به عنوان اصلی‌ترین سیاست در حوزه صنعت انرژی کشور اجرا کند.
وی در خاتمه یادآور شد: اینکه محصول باکیفیت پایین و قیمت پایین در دسترس مردم قرار داده شود و انتظار رعایت الگوی مصرفی از سوی مردم داشتن، امری منطقی نیست. برای مثال ماشین‌های معمول در دنیا هر ۱۰۰ کیلومتر ۴ الی ۵ لیتر مصرف دارد، ولی به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۰ الی ۱۲ لیتر منطقی نیست و پرداخت یارانه‌ها را امری بیهوده می‌کند.
آغاز دوباره قطع پراکنده برق
در چند روز اخیر با گرم شدن هوا دوباره شاهد خاموشی‌های پراکنده در بخش‌های مختلف تهران و برخی شهرستان‌ها هستیم. طبق گفته‌های سرپرست شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ، با افزایش مجدد دمای هوا تمام امکانات این شرکت برای تامین برق پایتخت به کار گرفته شده است.
بالا رفتن دمای هوا طی چند روز گذشته منجر به افزایش مجدد مصرف برق در کلانشهر تهران و وقوع خاموشی‌های پراکنده در بخش‌های مختلف شده است. البته این موضوع در کل کشور آغاز شده و توانیر مجددا برای تامین برق دست به دامن مشترکان شده و در آخرین اطلاعیه خود اعلام کرده است: بررسی نقشه‌های هواشناسی نشانگر افزایش دمای هوا در هفته جاری است، به طوری که در هفته جاری میانگین دمای کشور ۲ درجه نسبت به هفته پیش افزایش خواهد یافت و از آنجا که هر یک درجه افزایش دمای هوا، باعث بالا رفتن حدود ۲۰۰۰ مگاواتی مصرف برق می‌شود، در هفته جاری انتظار افزایش ۴۰۰۰ مگاواتی مصرف برق به دلیل تغییرات دمایی دور از انتظار نیست. همچنین با توجه به همراهی صنایع در روز‌های گرم گذشته، هم اکنون این گروه از مشترکان نیز خواستار رفع محدودیت‌های برقی هستند که این عامل نیز فشار مضاعفی به شبکه برق وارد خواهد کرد. به همین دلیل و با عنایت به اینکه میزان تولید برق نسبت به هفته‌های گذشته تغییری نکرده است، از همه مشترکان بویژه در بخش‌های خانگی و تجاری خواهشمند است به منظور جلوگیری از خاموشی‌های ناخواسته، نسبت به کاهش مصرف خود اقدام کنند تا از قطع برق جلوگیری شود.