رویکرد بی‌سابقه رئیس قوه قضاییه درخصوص پرونده‌های امنیتی دارای بازداشت موقت ؛ از «بازدید سرزده از بندهای امنیتی» تا «تاکید بر عدم صدور قرار بازداشت موقت تا حد امکان»
- حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه طی مدت بیش از یک ماهی که سکان ریاست دستگاه قضایی را عهده‌دار شده است، بر چند محور و اولویت تاکید داشته که یکی از آنها «کاهش صدور قرارهای تأمین کیفری منتهی به بازداشت مگر در موارد ضروری و جرائم خشن » و «تعیین تکلیف سریع پرونده‌های دارای بازداشت موقت» است.
بازدید سرزده چند ساعته حجتالاسلاموالمسلمین محسنی اژه‌ای از بندهای امنیتی و موقت زندان اوین
رئیس دستگاه قضا در همین راستا، روز جمعه گذشته (پانزدهم مردادماه) در سومین بازدید خود از زندان‌های کشور طی یک ماه اخیر، در بازدید سرزده از زندان اوین از بخش‌های مختلف این زندان به ویژه هر سه بند امنیتی آن (بندهای دو الف - ۲۰۹ - ۲۴۱) بازدید کرد و با برخی از متهمان بازداشت موقت به صورت چهره به چهره به گفتگو پرداخت.
حجتالاسلاموالمسلمین محسنی اژه‌ای به هنگام حضور در بندهای امنیتی زندان اوین، تعداد روز‌های بازداشتی متهمان را از آنها جویا و در همین زمینه خواستار ارائه توضیحات لازم از سوی مقامات قضایی و ضابطین شد.
گفت‌وگوی چهره به چهره رئیس قوه قضاییه با متهمین بازداشت موقت اوین
رئیس قوه قضاییه در گفت‌وگوی چهره به چهره با متهمین از نوع اتهام، مدت بازداشت موقت و شرایط بهداشتی و غذایی زندان سؤال کرد.
در جریان این بازدید تعدادی از متهمین تقاضا کردند به تنهایی با رئیس قوه قضاییه گفتگو کنند که قاضی‌القضات در خلوت با آنها به گفتگو نشست.
بررسی یک پرونده با حضور قاضی و کارشناسان در زندان
رئیس قوه قضاییه در ادامه در مورد یکی از پرونده‌های مهمی که اخیراً تشکیل شده و شش نفر بازداشتی دارد، با قاضی و کارشناسان پرونده که به فوریت به زندان دعوت شده بودند، به صورت تفصیلی به گفتگو پرداخت.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای در پایان حضور در زندان به زندانبانان و نگهبانان توصیه کرد پیوسته خدا را ناظر و حاضر بر اعمال خود ببینند و مواظب باشند که حق کسی ضایع نگردد و به کسی ظلم نشود.
اقدام بی‌سابقه رئیس دستگاه قضا در بازدید از بندهای امنیتی
محمدمهدی حاج محمدی، رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور با انتشار پیامی در صفحه توئیتری خود با اشاره به بازدید سرزده رئیس قوه قضاییه از بندهای امنیتی زندان اوین نوشت: «عالی‌ترین مقام قضائی» در نظام اسلامی، در اقدامی بی‌سابقه، سرزده از بندهای امنیتی ۲الف، ۲۰۹ و ۲۴۱ زندان اوین بازدید و وضعیت متهمین را بررسی کردند. پیامِ بازدید از سومین زندان در سی و پنجمین روزِ خدمت و تاکید بر حقوق بازداشت شدگان و تسریع بر تعیین تکلیف متهمین، بسیار روشن است.
توجه فوری و جدی رئیس دستگاه قضا به موضوع بازداشتی‌های جرائم امنیتی، بیانگر نگاه جامع عدلیه و پرهیز از نگاه صرف امنیتی است
باقر شاملو، وکیل پایه یک دادگستری و دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با میزان در خصوص حضور رئیس قوه قضاییه در بندهای امنیتی زندان اوین و توجه ویژه به زندانیان جرائم امنیتی اظهار داشت: توجه فوری و جدی حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای ریاست دستگاه قضا به موضوع بازداشتی‌های جرائم امنیتی، قابل تقدیر است و جامعه حقوقی و قضایی کشور از این امر که بیانگر نگاه جامع رئیس دستگاه قضا به موضوعات و مقولات مرتبط به این دستگاه می‌باشد، استقبال می‌کند.
این حقوقدان تصریح کرد: بسیاری از موارد ناآرامی‌هایی که حادث می‌شود ترکیبی از احساس و هیجانات عمومی است که شاید بر منطق فکری و سیاسی غلبه دارد؛ لذا این وظیفه قوه قضاییه است که به عنوان مرجع صالح و فوق نهادهای اجتماعی و امنیتی، با دقت و نظارت همه‌جانبه، موضوعات را مورد رسیدگی و پالایش قرار دهد و اگر کسی قصد براندازی و ایجاد ناامنی دارد با آن به یک شکل برخورد شود و کسی که قصد ابراز عقیده، احساسات و اعتراض رسمی و قانونی دارد به گونه دیگری با آن برخورد شود.
شاملو خاطرنشان کرد: علی‌ایحال، رویکرد دستگاه قضایی و ریاست آن، مبنی بر بازدیدهای سرزده از زندان‌های کشور و گفت‌وگوهای چهره به چهره با زندانیان که این مقوله اخیراً شامل زندانیان و بازداشتی‌های امنیتی نیز شده است، قابل تقدیر می‌باشد و بیانگر آن است که دستگاه قضایی نگاه و رویکردی جامع و کلان به موضوعات و مقولات دارد و از اینکه صرفاً با دید و رویکرد امنیتی به پرونده‌ها بنگرد، دوری می‌گزیند.
عدم صدور قرار بازداشت موقت تا حد امکان
اما حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای از زمان تصدی ریاست دستگاه قضا، در چند موضع‌گیری خود بر ضرورت پرهیز قضات و دادسراها از صدور قرارهای منتهی به بازداشت در موارد غیرضرور تاکید کرده است.
۱۹ تیرماه حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای با حضور در دادگستری شهرستان قدس استان تهران از بخش‌های مختلف این واحد قضایی بازدید و با تعدادی از مراجعین به صورت چهره به چهره گفتگو کرد. یکی از گزاره‌های مورد تاکید رئیس قوه قضاییه در جریان این بازدید، عبارت بود از اینکه : «قرار بازداشت موقت تا آنجایی که ضرورت دارد صادر نشود».
حجت‌الاسلام والمسلمین محسنی اژه‌ای در خلال بازدیدش از دادگستری شهرستان قدس، توصیه‌های مهمی را به مسئولان این واحد قضایی انجام داد و در بخش از سخنان خود به موضوع قرار بازداشت موقت نیز اشاره کرد و گفت: قرار بازداشت موقت تا آنجایی که ضرورت دارد صادر نشود و آن‌هایی هم که ضروری است با ملاحظه دقیق قانون باشد.
رئیس قوه قضاییه خطاب به رئیس دادگستری و دادستان شهرستان قدس خاطرنشان کرد: در اینگونه موارد بازداشت موقت هم پرونده‌ها باید زودتر و سریع‌تر رسیدگی شود تا زمان بازداشت کمتر شود.
باید در صورت بازداشت فرد، بستر برای تامین قرار صادره مهیا باشد
حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای در جریان نخستین سفر استانی خود به عنوان رئیس قوه قضاییه که در تاریخ ۲۴ تیر به مقصد ایلام صورت گرفت، در دیداری که با قضات، مسئولان و کارکنان قضایی این استان داشت، بار دیگر مقوله پرهیز از صدور قرارهای منتهی به بازداشت در موارد غیرضروری را در راستای کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها و حبس‌زدایی، مطرح کرد.
رئیس قوه قضاییه در جریان دیدار مورد اشاره در بخشی از سخنانش، با بیان اینکه قرار باید به گونه‌ای باشد تا حتی‌الامکان منجر به بازداشت فرد نشود، اظهار کرد: باید در صورت بازداشت فرد، بستر برای تامین قرار صادره مهیا باشد.
رئیس قوه قضاییه ضمن توصیه به قضات برای صادر نکردن قرار بازداشت موقت تا آنجا که امکان دارد، گفت: اگر در فردای روز صدور قرار بازداشت موضوع حل شد، بلافاصله باید برای آزادی فرد بازداشت شده اقدام کرد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای همچنین با توصیه به قضات استان ایلام برای صدور احکام مجازات جایگزین حبس، عنوان کرد: کسانی که امنیت و آرامش مردم را به هم می‌ریزند، باید به حبس بروند، اما در خصوص مواردی که ضرورتی برای به زندان فرستادن افراد نیست، باید از این کار اجتناب شود.
جداسازی محل نگهداری افراد بازداشت موقت از زندانیان
رئیس قوه قضاییه در بازدیدی که اوایل مردادماه از زندان رجایی شهر کرج داشت نیز بار دیگر مقوله ضرورت عدم صدور قرارهای بازداشت غیرضرور را پیش کشید و در خلال دستورات مهمی که در راستای ارتقاء و بهبود وضعیت نظام زندانبانی کشور صادر کرد، به قضات و دادسراهای سراسر کشور درخصوص پرهیز از صدور قرار بازداشت موقت تا حد امکان، تاکید کرد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای در بخشی از سخنانش در جریان بازدید از زندان رجایی‌شهر به بیان توصیه‌هایی برای کاهش جمعیت کیفری و بهبود وضعیت ندامتگاه‌ها پرداخت و اول از همه از مسئولان دادسراها و قضات خواست که در اجرای دستورالعمل‌های صادره، تا حد امکان از صدور قرار بازداشت موقت پرهیز کنند.
«استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس» دومین توصیه حجت‌الاسلام والمسلمین محسنی اژه‌ای بود که تصریح کرد: هرچه‌قدر امکانات زندان‌ها افزایش یابد، باز هم پاسخگوی افزایش جمعیت کیفری نخواهد بود و برای کاهش جمعیت کیفری باید تا جایی که امکان دارد مجازات حبس ندهیم.
رئیس دستگاه قضا بر جداسازی محل نگهداری افراد بازداشت موقت از زندانیان نیز تأکید کرد و گفت: در برخی زندان‌ها افرادی که برایشان قرار بازداشت موقت صادر می‌شود، از زندانیان جدا نگهداری می‌شوند، اما این رویه باید در همه زندان‌ها اجرا شود.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای همچنین با اشاره به تنوع زندانیان بر اساس نوع جرم و روحیاتی که دارند، «تفکیک زندانیان» را مورد تأکید قرار داد و گفت: باید زندانیان دسته‌بندی و تفکیک‌شده نگهداری شوند تا در ایام حبس نه امکان آموزش خلاف به همدیگر را داشته باشند و نه آن‌که برخی از آنها به‌صورت باندی به دیگران ظلم کنند.
با زورگیر‌ها و مرتکبین جرایم خشن، قاطع برخورد کنید
البته، تاکیدات رئیس قوه قضاییه به قضات و دادسراها مبنی بر پرهیز از صدور قرار بازداشت تا حد امکان، در مورد تهدیدکنندگان امنیت مردم، شمولیت پیدا نمی‌کند و حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای بر برخورد قانونی با برهم زنندگان امنیت مردم تاکید دارد.
در بازدید صبح روز یکشنبه ۳ مرداد رئیس دستگاه قضا از شعب کشیک دادسرای ناحیه ۲۷ تهران (ویژه قتل)، دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه ۳۴ (ویژه سرقت)، دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه ۱۶ (مجتمع قضایی بعثت) و دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه ۳ (مجتمع قضایی شهید محلاتی)، حجتالاسلاموالمسلمین محسنی اژه‌ای با اشاره به برخی گزارش‌ها در خصوص وقوع جرائم خشن و زورگیری‌ها در ایام اخیر، «حفظ امنیت مردم» را موضوعی بسیار مهم دانست و تأکید کرد: با کسانی که امنیت مردم را به خطر می‌اندازند، با قاطعیت برخورد کنید.
تشخیص نوع قرار تامین در هریک از عناوین مجرمانه بر عهده قاضی رسیدگی کننده است
رئیس دستگاه قضا در جریان همان بازدید با اشاره به مسئولیت قاضی در زمینه صدور «قرار»، تصریح کرد: تشخیص نوع قرار تامین در هریک از عناوین مجرمانه بر عهده قاضی رسیدگی کننده است و اوست که باید در این زمینه نظر نهایی را اعلام کند.
تحکیم حاکمیت قانون با پرهیز از صدور قرارهای بازداشت غیرضرور
باقر شاملو، وکیل پایه یک دادگستری و دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در خصوص حضور رئیس قوه قضاییه در بندهای امنیتی زندان اوین و توجه ویژه دستگاه قضائی به زندانیان جرایم امنیتی بیان کرد: اولا؛ من به سهم خود از این دیدار و توجه فوری رئیس قوه قضاییه به این موضوعات هم تعجب کرده‌ام و هم استقبال می‌کنم.
این حقوقدان خاطرنشان کرد: در بسیاری از موارد ناآرامی‌هایی که حادث می‌شود ترکیبی از احساس و هیجانات عمومی است که شاید بر منطق فکری و سیاسی غلبه دارد.
وی تصریح کرد: این وظیفه قوه قضائیه است که با دقت و نظارت بیش از حد به موضوعات رسیدگی و پالایش کند و اگر کسی قصد براندازی و ایجاد ناامنی دارد با آن به یک شکل برخورد شود و کسی که قصد ابراز عقیده، احساسات و اعتراض رسمی و قانونی دارد به گونه دیگری با آن برخورد شود.
شاملو خاطرنشان کرد: این رویکرد قوه قضاییه دلالت بر این دارد که دستگاه قضائی در حال نزدیک شدن به جایگاه واقعی خود است و این را به فال نیک می‌گیرم و از آن استقبال می‌کنم.
این وکیل پایه یک دادگستری با ابراز خرسندی از تاکیدات رئیس قوه قضاییه نسبت به پرهیز از صدور قرارهای بازداشت موقت غیرضرور بیان کرد: در این موضوع تردیدی نیست که یک رویکرد بسیار مثبت و پسندیده است؛ چرا که آثار سوء بازداشت‌ها بر همگان آشکار است.
وی با تاکید بر اینکه اصل، بر برائت است، گفت: این گزاره بدین معناست که جز در مورد محکومیت‌های قطعی این برائت نباید نقض شود و یکی از مواردی که سبب نقض آن می‌شود، بازداشت موقت است؛ در صورتی که این قرار باید به شکل استثناء و در مورد جرایم مهم و ضروری صادر شود.
شاملو در پایان تصریح کرد: رویکرد رئیس قوه قضائیه مبنی بر لزوم پرهیز از صدور قرارهای بازداشت موقت غیرضرور به اصل حاکمیت قانون تحکیم می‌بخشد و تفسیر صحیح قانون را تقویت می‌کند که باید آن را به فال نیک گرفت.