نگاهی به قیمت کالا و خدمات در دهه ۶۰

- روزنامه همشهری نوشت: دهه ۶۰ باید میراث‌دار تورم ۲۴۰ درصدی می‌بود که در دهه ۵۰ به‌واسطه افزایش درآمد‌های نفتی و اجرای سیاست‌های نادرست در کشور ایجاد شده بود. اما در این دهه به واسطه آغاز جنگ، اقتصاد کشور به‌شدت تحت‌کنترل دولت قرار گرفت و حتی در سال ۶۴ ایران تورمی تک‌رقمی و ۶.۹ درصدی را تجربه کرد. با طولانی شدن جنگ و کاهش ذخایر ارزی، در سال‌های آخر دهه یعنی سال‌های ۶۵، ۶۶ و ۶۷ نرخ تورم به‌ترتیب به ۲۳.۷ درصد، ۲۷.۷ درصد و ۲۸.۹ درصد رسید. سال ۶۸ سال کاهش نرخ تورم به ۷.۴ درصد بود و در آخرین سال از دهه ۶۰ نرخ تورم بار دیگر تک‌رقمی شد و به ۹ درصد رسید.

افزایش ۳.۵ برابری قیمت طلا

اگر سکه را به‌عنوان معیاری برای سنجش نوسان قیمت طلا در دهه ۶۰ انتخاب کنیم، قیمت این معیار از سال ۱۳۶۰ تا ۶۳ به‌صورت ثابت ۳۵۰۰ تومان بود، اما از سال ۶۴ به بعد روند افزایشی آن تثبیت شد و در پایان دهه، یعنی در سال ۱۳۷۰ به ۱۲۴۴۷ تومان رسید. میانگین قیمت سکه در دهه ۶۰ حدود ۷۸۶۹ تومان بود و نرخ سکه در پایان دهه به نسبت ابتدای آن بیش از ۳.۵ برابر شده بود.

سفر شمال ۷ تومانی

در دهه جنگ، سفر به مناطق شمالی ایران برای فرار از بمباران بسیار رایج بود. مسیر تهران تا شهر‌های مختلف مازندران یکی از پرترددترین مسیر‌هایی بود که معمولا با اتوبوس‌های بین‌شهری طی می‌شد. نرخ بلیت این اتوبوس‌ها به‌گفته قدیمی‌تر‌ها حدود ۷۰ ریال بوده است. برای مسافت‌های طولانی‌تر، اما نرخ بالاتر می‌رفت؛ مثلا بلیت تهران تا مشهد حدود ۱۲۰ ریال قیمت داشت.

نفت کوپنی لیتری ۵ تومان

قیمت جهانی نفت خام در سال ۶۰ رکورد زد و به ۳۷ دلار برای هر بشکه رسید، اما پس از آن طی ۱۰ سال، ۳.۷ برابر کاهش یافت. دهه ۶۰ دهه بخاری نفتی و خاموشی‌های مکرر برق بود. فصل‌های سرد نیاز مردم به نفت برای تامین گرما افزایش پیدا می‌کرد و نارضایتی زیادی نسبت به کمبود نفت کوپنی وجود داشت. کمبود نفت باعث شده بود تا مردم برای تامین گرمای خود قیمتی بالاتر از لیتری ۵ تا ۷.۵ تومان رایج آن سال‌ها را برای خرید نفت آزاد بپردازند. قیمت بنزین هم تا سال ۶۹ روی لیتری ۵ تومان ثابت باقی مانده بود.

بلیت سینما؛ ۵ تا ۳۰ تومان

در سال‌های ابتدایی هزینه این سرگرمی در ایران حدود ۵ تومان بود و در اواخر دهه به ۳۰ تومان رسید. بلیت سینما هم یکی از آن نرخ‌هایی است که هرگز از مسیر صعود بازنگشته است و طی نیمه‌اول دهه ۶۰ سالانه یک تا ۲ تومان و در نیمه‌دوم این دهه سالانه ۲ تا ۵ تومان افزایش قیمت داشته است. میانگین قیمت سینما‌رفتن در این دهه ۱۴.۶ تومان بوده است.

سیر همیشه صعودی دلار

دلار طی ۱۰ سال دهه ۶۰ به‌صورت مستمر، جز یک‌بار در سال ۶۷ که ۳ تومان کاهش قیمت داشت، مسیری افزایشی را در پیش گرفت. قیمت دلار در سال ۶۰ از ۲۷ تومان آغاز شد و تا سال ۷۰ به حدود ۱۴۲ تومان رسید. متوسط قیمت دلار در این دهه ۸۹.۸ تومان بوده است.

نان یک تومانی شد ۵ تومان

در این دهه نان تغییر قیمتی مستمر و کند داشت؛ مثلا قیمت نان سنگک در سال ۶۰ حدود یک تومان بود و تا ابتدای سال ۷۰ به ۵ تومان رسید، یعنی ۵ برابر شد. قیمت نان‌های دیگر هم همین الگو را دنبال کرد: در سال ۶۴ که سنگک ۱.۵ تومان بود، بربری یک‌تومان و لواش ۵ ریال بود. در آخر دهه که سنگک ۵ تومان شد، بربری ۳ تومان و لواش ۲ تومان شده بود.

دهه انرژی‌های مفتی

اطلاعات زیادی از تعرفه‌های انرژی در دهه ۶۰ وجود ندارد. آنچه مسلم است تعرفه‌ها در آن سال‌ها چندان متغیر و گران‌قیمت نبودند. علاوه بر این لوله‌کشی آب و گاز در حد امروز توسعه‌یافته نبود. از این‌رو شکل مصرف در آن دوران متفاوت از امروز بود. گاز در مناطق بدون لوله‌کشی با استفاده از کپسول‌های گاز انجام می‌شد که مدل ۲۰ کیلویی آن‌ها در طول دهه ۶۰ کمابیش ۱۱.۵ تومان قیمت داشتند. نرخ آب و برق هم برای مشترکین پرمصرف شاید به ۲۰ تومان می‌رسید، اما عموما قیمت‌های انرژی از این اعداد و ارقام فراتر نمی‌رفت.

قیمت کتاب؛ زیر ۱۰۰ تومان

کتاب جزو معدود اقلامی بود که روند افزایش قیمت بسیار کندی در این دهه تجربه کرد. هر چند سالی یک‌بار ممکن بود ۵ تا ۱۰ تومان افزایش قیمت پیدا کند. قیمت کتاب در این دهه به ندرت به ۱۰۰ تومان می‌رسید؛ مثلا قیمت کتابی ۱۰۰ صفحه‌ای حدود ۲۱ تومان، ۱۵۰ صفحه‌ای حدود ۳۰ تومان، کتابی ۲۰۰ صفحه‌ای حدود ۷۵ تومان و در اواخر دهه قیمت کتابی ۴۵۰ صفحه‌ای به ۱۷۰ تومان رسیده بود.

۲۵ برابر شدن قیمت خانه

در دهه ۶۰ مانند دهه کنونی مسکن و افسارگسیختگی قیمت‌ها در بازار مسکن یکی از بحران‌های اصلی کشور بود. متوسط قیمت هر مترمربع بنای مسکونی در تهران هزار تا ۲ هزار تومان بود. اما این نرخ تا اوایل دهه ۷۰ به متری ۵۱ هزار تومان رسید؛ این یعنی جهشی تقریبا ۲۵ برابری در طول ۱۰ سال. برای اجاره خانه در محله‌های مناسب تهران هم ودیعه‌ها از ۱۰۰ هزار تومان آغاز و دست‌کم ماهی ۸۰۰ تا هزار تومان کرایه هم باید پرداخت می‌شد.

تاکسی؛ ۲.۵ تومان

نرخ کرایه تاکسی درون شهر تهران هم متناسب با فاصله مبدا تا مقصد متغیر بود؛ مثلا نرخ کرایه مسیر‌های کوتاه در اوایل دهه ۶۰ حدود ۲۵ تا ۳۰ ریال بود و برای مسیر‌های طولانی‌تر قیمت کمی بالاتر می‌رفت. قیمت تاکسی از تهران به شهری دیگر مانند چالوس هم حدود ۳۰۰ تومان بود.

اتوبوس‌های ۱۰ ریالی

بلیت‌های کاغذی ۱۰ ریالی اتوبوس‌های بین‌شهری برای سال‌ها نرخی ثابت داشتند و سفر درون‌شهری با اتوبوس یکی از این بلیت‌ها را لازم داشت. بعد‌ها و در اواخر دهه ۶۰ که نرخ اتوبوس‌ها تغییر کردند، راننده ممکن بود متناسب با مسیر ۲ تا ۳ عدد از بلیت‌ها را از مسافر بگیرد.

خودرو ۱۴ برابر شد

پیکان و رنو خودرو‌های محبوب دهه ۶۰ هستند که پیکان در دهه‌های بعد کم‌کم جای خود را به پراید داد. پیکان در اوایل دهه ۵۰ هزار تومان به بالا قیمت داشت و در اواخر دهه قیمت آن به ۷۰۰ هزار تومان رسید؛ یعنی ۱۴ برابر شد. قیمت دولتی رنو ۵ هم در اوایل این دهه حدود ۷۰ هزار تومان بود.

نگاه کارشناس
ساده‌زیستی دهه ۶۰ عوارض تورم را کاهش داد
هادی حق‌شناس ـ کارشناس اقتصادی

۲ واژه مرتبط با تورم در اقتصاد ما وجود دارد؛ انتظارات تطبیقی و انتظارات عقلایی. این دو مفهوم به ما می‌گویند که مردم بر اساس تورم گذشته، انتظار دارند که چه تورمی در آینده رخ بدهد و اینکه مردم بر اساس سیاست‌ها و متغیر‌های پولی چشم‌انتظار تورم می‌نشینند؛ به‌عنوان مثال در سال ۹۲ که دولت تدبیر و امید به روی کار آمد، انتظار این بود که ایران به توافق برسد و تورم کاهش پیدا کند. هر چند ایران چند سال بعد به توافق دست پیدا کرد، اما همین انتظار موجب شد که تورم در نیمه‌دوم سال ۹۲ با کاهش شدیدی همراه شود.

بر اساس این توضیحات می‌توان گریزی به دهه ۶۰ زد، در زمان جنگ و دهه ۶۰ انتظار عمومی این بود که اوضاع تحت‌کنترل دولت است و در آن مقطع از یک سو کوپن‌هایی برای تأمین کالا‌های اساسی در دسترس مردم قرار‌داشت و از سوی دیگر نیز انضباط پولی و مالی در جامعه حاکم بود. با وجود اینکه در سال ۶۷ کسری بودجه وجود داشت، به‌نظر می‌رسد که تورم نسبت به دهه‌های بعد بیشتر تحت‌کنترل قرار داشت. در دهه ۶۰، ۲ بار تورم تک‌رقمی را تجربه کردیم؛ اتفاقی که در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ تکرار نشد. مبنای چنین اتفاقی را باید انتظارات عقلایی و تطبیقی متکی بر سیاست‌های پولی و مالی دانست.

در طول سال‌هایی که ایران درگیر جنگ بود نرخ تورم در محدوده کنترل شده‌ای گام برمی‌داشت و جریان تامین کالا‌ها با استفاده از سهمیه‌بندی، کوپن و... مدیریت می‌شد و نرخ تورم تا سال ۱۳۶۴ روند نزولی خود را طی می‌کرد و در این سال برای نخستین بار پس از انقلاب با رسیدن به عدد ۶.۹ درصد تک‌رقمی شد، اما با طولانی شدن جنگ تحمیلی و کاهش ذخایر ارزی دولت نرخ تورم افزایش یافت به‌طوری که در سال‌های ۶۵، ۶۶ و ۶۷ نسبت به‌مدت مشابه سال قبل به‌ترتیب به ۲۳.۷ درصد، ۲۷.۷ و ۲۸.۹ درصد رسید. بخش اصلی دلیل افزایش تورم در این سال‌ها، مربوط به بحث کسری بودجه دولت بود؛ به‌عنوان مثال در سال ۶۷ بیش از ۵۰ درصد کسری بودجه داشتیم؛ اتفاقی که اقتصاد ایران قبل و بعد از آن دیگر تجربه نکرد. اگر بخواهیم شرایط را بهتر درک کنیم باید نیم‌نگاهی به کسری بودجه امروز اقتصاد ایران داشته باشیم؛ در سال ۱۴۰۰ شاید کسری بودجه ایران به یک‌سوم بودجه عمومی برسد، اما تورم نقطه به نقطه تیرماه هم‌اکنون بالای ۴۳ درصد است. این قیاس وخامت اوضاع در دهه ۶۰ را به درستی نشان می‌دهد.

دلیل اینکه تورم همراه با کسری بودجه در دهه ۶۰ رشد نکرد به همان بحث انتظارات بازمی‌گردد. این انتظارات نیز متناسب با رفتار سیاستگذار بود. در واقع بخشی از کنترل تورم در آن دوران مربوط به مدیریت دولت بود و بخشی نیز با سبک زندگی مردم در آن زمان ارتباط داشت؛ به‌عبارت دیگر دهه ۶۰ به‌طور عمده متأثر از حال و هوای جنگ و انقلاب اسلامی بود و انتظارات کم مردم ایران موجب شد تا در حوزه اقتصادی تورم تحت‌کنترل قرار بگیرد و ساده‌زیستی مردم عوارض تورم دهه ۶۰ را کم کرد؛ اتفاقی که در دهه‌های بعد تکرار نشد.

در دهه ۶۰ ذائقه مردم متفاوت بود؛ به‌عنوان مثال در دهه ۶۰ مردم حاضر بودند که ۲ خانواده در یک خانه زندگی کنند، اما امروز دیگر فردی حاضر به تحمل چنین سبک زندگی‌ای نیست. در آن دهه سطح توقعات و نوع زندگی متفاوت بود، مردم وارد عصر مصرف‌گرایی نشده‌بودند و به همین دلیل در زندگی روزمره خود، از خودگذشتگی‌های بسیاری نشان می‌دادند و این نگاه باعث شده بود تا گرانی‌ها کمتر زندگی‌ها را تحت‌سلطه خود دربیاورد. در واقع باید بدانیم که نرخ تورم نشان می‌دهد که در دهه ۶۰ گرانی وجود داشت، اما شرایط جنگ و عوارض پس از جنگ مانع از این شد که سطح توقعات مردم بالا برود.