۵ متهم کم آبی خوزستان؛ از ساخت بی رویه سد تا کاشت نیشکر و برنج
- روزنامه خراسان نوشت: گرمای جنوب همیشه زبانزد بوده، گرمایی طاقت فرسا که حتی نفس‌های اهالی خود خوزستان را هم به شماره می‌اندازد. تا همین دو دهه پیش کسی فکرش را هم نمی‌کرد روزی برسد که تنها رودخانه قابل کشتیرانی داخل کشورمان با آن عظمت اش این گونه بی آب بماند و اهالی اطرافش در تشنگی به سر ببرند. حالا کرونا، گرما، بی‌برقی و بی‌آبی عفریته‌هایی شده‌اند که به جان زندگی مردم خوزستان افتاده‌اند و توان مردم برای مقابله با همه این معضلات به شدت تحلیل رفته است.
کارونی که روزی برای مردم منطقه شادابی به ارمغان می‌آورد، حالا روزگارش به عاملی برای گلایه و اعتراض مردم دوست داشتنی، نجیب و خونگرم خوزستان تبدیل شده است. هرچند خشکسالی طی امسال نسبت به سال‌های قبل بیشتر شده و گریبان تمام کشور را گرفته است، اما در استان‌هایی مثل خوزستان و سیستان و بلوچستان این کم آبی حادتر شده است.
البته بر خلاف بی آبی در سیستان و بلوچستان که به دلیل پایبند نبودن کشور افغانستان به تعهدات بین المللی رخ داده ماجرای کم آبی خوزستان بیشتر ریشه در داخل دارد. هرچند رئیس جدید قوه‌قضاییه هم دستور داده است که به مسئله آب خوزستان و مشکلاتی که الان برای مردم به وجود آمده است به طور جدی رسیدگی شود، اما در این گزارش سعی داریم برخی از دلایل خشک شدن کارون را که تا همین چند سال پیش یکی از رود‌های پرآب کشور بود، بررسی کنیم.
خشکسالی بر کسی پوشیده نیست
یکی از مهم‌ترین دلایل خشکسالی در بیشتر نقاط کشور کاهش بارندگی در سال‌های اخیر از جمله امسال بوده است. در همین زمینه معاون امور آب و آبفای وزیر نیرو چند وقت پیش در برنامه گفت و گوی ویژه خبری با اشاره به این که وضع بارندگی کشور نسبت به سال‌های پیش خوب نیست، گفت: «نسبت به سال گذشته، حدود ۵۴ درصد و نسبت به متوسط ۵۲ سال گذشته حدود ۴۰ درصد، کاهش بارندگی داریم.» مدیرعامل آبفای خوزستان هم روز شنبه اعلام کرد که حجم ذخایر پشت سد‌ها نیز ۵۰ درصد کاهش داشته و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد احتمالا تا آبان بارشی نداریم و برای بارش‌های بعد از آبان هم اطلاعات مثبتی در دست نیست و به همین دلیل حجم پشت سد‌ها کنترل شده و با برنامه خارج می‌شود.
لب‌های تشنه در محاصره سد‌ها
یکی دیگر از عوامل خشکسالی، ایجاد ساخت بی رویه و جانمایی غلط سد اعلام شده است. کارشناسان آب نیز این موضوع را تایید می‌کنند و تاثیر سدسازی‌هایی در مکان‌های اشتباه روی رودخانه‌های استان را از عوامل بروز خشکسالی در این استان می‌دانند. مثلا بخش نیسان با ۲۵ روستا، حدود ۱۰ هزار نفر جمعیت دارد و رودخانه‌های کرخه و نیسان در منتها‌الیه مصب هورالعظیم از این بخش می‌گذرند. شمال خوزستان نیز در محاصره سد‌های بزرگ است، بخش دهدز در شهرستان ایذه با ۱۰۰ روستا در فاصله پنج کیلومتری در میان سد‌های کارون ۳ و کارون ۴ قرار دارد؛ این بخش که همیشه با مشکل آب مواجه بوده، با آمدن خشکسالی اکنون در شرایط دشوارتری قرار دارد. پروفسور کردوانی هم در گفت و گویی با آرمان ملی، ایجاد بی‌رویه سد‌ها را یکی از عوامل نابودی آب‌های کشور اعلام کرده است.
انتقال آب کارون
شهروندان خوزستانی معتقدند اجرای طرح‌های انتقال آب سبب کم شدن آب کارون و نرسیدن آن به پایین دست و هورالعظیم می‌شود. دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان چندی پیش به ایسنا گفته بود که در خوزستان چند طرح انتقال آب در جریان است: «هم اکنون طرح کوهرنگ ۳ در حال اجراست. تونل یک و ۲ بهشت آباد نیز سال‌هاست که در حال انتقال آب به رودخانه زاینده‌رود و اصفهان هستند. طرح خراسان به مقصد یزد و کرمان نیز در دستور کار دولت بوده است که امیدواریم اجرا نشود.»
یوسفی نماینده اهواز گفت: «وقتی مجوز‌های انتقال آب از سرشاخه‌های منابع آبی استان را صادر و ۲۵ شرکت فولادی در فلات مرکزی و مناطق کویری کشور افتتاح می‌کنند، رسیدن به وضعیت امروز چندان عجیب نیست.»
کاشت نیشکر و برنج
کشت محصولات پرهزینه و آب‌بری مانند نیشکر و برنج یکی دیگر از مسائلی است که کارون را دچار خطر جدی کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد به طور متوسط برای هر هکتار ۳۵ هزار متر مکعب، آب مصرف می‌شود. استاندار خوزستان هم در تازه‌ترین اظهار نظرش به ایرنا گفته: «متاسفانه شلتوک کاران استان آب‌های تخصیص یافته به بخش شرب استان را مصرف می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که آب به پایین دست برسد.»
ضعف مدیریت داخلی
همان طور که تا کنون خوانده اید مجموعه عواملی در خشکسالی خوزستان نقش داشته اند، اما نباید از ضعف مدیریت در خوزستان هم غافل شد. در بسیاری از استان‌های کشورمان مانند، خراسان جنوبی، یزد، اصفهان، سمنان، کرمان و... میزان بارندگی به مراتب کمتر از خوزستان بوده، اما با وجود این که این استان‌ها از منابع عظیم آب هم به دور بوده اند و دچار وضعیت خشکسالی بدتری هستند، مشکل آب شرب به این میزان ندارند. این استان در مسائل دیگر مانند گاز هم دچار مشکل است که به نظر می‌رسدبه دلیل ضعف مدیریت داخلی درگیر چنین مشکل‌هایی شده است.
وزارت نفت و ماجرای هورالعظیم
در کنار این‌ها باید به مقصران دیگری که در خشک شدن تالاب هور العظیم نقش داشته اند هم اشاره کرد. برخی کارشناسان معتقدند خشک شدن سریع این تالاب به دلیل تقسیم آن به چند حوضچه برای اکتشاف نفت بوده است. در این میان، وزارت نفت مدعی است که بررسی و مقایسه تصاویر ماهواره‌ای مربوط به تالاب هورالعظیم در سال‌های ۱۹۷۰، ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میلادی نشان می‌دهد که بیشترین ضربه بر پیکر این تالاب ناشی از اجرای برنامه‌های سدسازی در دو کشور ترکیه و عراق بوده است.
راه حل‌هایی برای این بحران
در کوتاه مدت راهی به جز تخصیص حقابه به پایین دست وجود ندارد و در کنار رسیدگی به آب تک تک روستا‌های پایین دست باید به کیفیت آب هم رسیدگی شود. به کشاورزان خسارت پرداخت و برای تامین آب دامداران هم برنامه ریزی شود. اما در بلند مدت باید مانند برخی استان ها، آب شیرین کن در این استان قرار داد و همچنین آمایش سرزمینی انجام و صنایع آب بر به استان‌های ساحلی منتقل شود تا نیازی نباشد آب کارون به استان‌های کویری که صنایع آب بر دارند، منتقل شود.
حرف آخر
خوزستان جان ایران است و غیور مردانش مدافعانی هستند که هشت سال جلوی دشمن تا دندان مسلح سینه سپر کردند تا گزندی به ایران نرسد. خوزستان امروز فقط تشنه نیست بلکه به خاطر سوء مدیریت در این سال‌ها با مشکلات دیگری همچون بیکاری و... هم دست و پنجه نرم می‌کند و بهتر است مسئولان به جای وعده‌های دروغین و شعار درمانی همچون گذشته، به فکر درمان ریشه‌ای مشکلات مردمان دوست داشتنی این استان باشند.