کارنامه ۸ ساله جنگل سـوزی؛ از حریق ۱۶۲ هزار هکتار جنگل تا خسارت‌های هولناک
- روزنامه خراسان نوشت: سوختن جنگل‌های گچساران در روز‌های اخیر، دوباره آتش بر جانمان زد؛ حادثه‌ای که گفته می‌شود بیش از ۴۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع استان کهگیلویه و بویر احمد را نابود ساخته و سهم ما از پوشش‌های جنگلی جهان را کمتر کرده است.
محیط زیست در آتش
آتش‌سوزی جنگل‌ها به یکی از خبر‌های ثابت هفتگی در کشور تبدیل شده و انگار همین تکرارشدنش، آن را عادی و کم‌ارزش کرده است؛ اما اگر خسارت‌های ناشی از سوختن جنگل‌ها در یک دوره بلندمدت را مرور کنیم، در خواهیم یافت نه‌تن‌ها با یک اتفاق عادی و کم‌ارزش مواجه نیستیم، بلکه با بحرانی روبه‌رو هستیم که خطری جدی برای کشور است. ابتدا باید تصویری جامع از سطح پوششی جنگل‌ها در جهان و ایران داشته باشیم و سپس به بررسی خسارات ناشی از آتش‌سوزی جنگل‌ها بپردازیم. ذکر این نکته هم لازم است که اطلاعات این گزارش مستند به آمار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و همچنین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس است.
۱۴ میلیون هکتار جنگل در ایران؛ جایگاه ۵۴ در بین ۱۹۳ کشور
در کل جهان حدود ۴ میلیارد هکتار جنگل وجود دارد که ۳۱ درصد مساحت خشکی‌های زمین را تشکیل می‌دهد. البته پراکندگی این جنگل‌ها متناسب نیست و ۵۴ درصد آن‌ها فقط در پنج‌کشور روسیه (۸۱۵ میلیون هکتار)، برزیل (۴۹۷ میلیون هکتار)، کانادا (۳۴۷ میلیون هکتار)، آمریکا (۳۱۰ میلیون هکتار) و چین (۲۲۰ میلیون هکتار) قرار گرفته و ۴۶ درصد دیگر معادل ۱.۸ میلیارد هکتار نیز در سایر کشورهاست. گزارش سال ۲۰۲۰ فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) نشان می‌دهد ایران با ۱۱ میلیون و ۷۵ هزار هکتار پوشش جنگلی، به لحاظ بهره‌مندی از جنگل‌های جهان، جایگاه ۵۴ در بین ۱۹۳ کشور را داراست. البته سازمان جنگل‌ها، مساحت جنگل‌های کشور را ۱۴.۳ میلیون هکتار اعلام کرده و دلیل اختلاف ۳.۳ میلیون هکتاری آن با آمار فائو، تفاوت در تعریف جنگل از نظر سطح پوشش و ارتفاع درختان است.
۴۲ درصد جنگل‌های کشور در ناحیه رویشی زاگرس
نکته مهم این‌که حدود ۴۲ درصد جنگل‌های کشور در ناحیه رویشی زاگرس قرار دارد که از شمال غربی‌ترین نقطه کشور (استان آذربایجان‌غربی) شروع می‌شود و با امتداد تا غرب و جنوب کشور، مجموعه ۱۲ استان را دربرمی‌گیرد. جنگل‌های سه استان شمالی هم حدود ۱۴ درصد کل جنگل‌های کشور است.
پایین بودن سرانه نسبت به جهان
به هر حال واضح است که سطح جنگل‌های موجود در کشور، چه بر اساس آمار فائو و چه بر اساس گزارش سازمان جنگل‌ها، پایین‌تر از متوسط جهانی است و سرانه جنگل برای هر ایرانی (۰.۲ هکتار)، تقریبا یک‌سوم سرانه جهانی (۰.۵۲ هکتار) است و این یعنی باید در حفظ و حراست از آن‌ها در برابر مخاطراتی نظیر آتش‌سوزی‌ها، تدابیر ویژه‌ای اتخاذ کرد.
هر سال یک درصد از جنگل‌های جهان می‌سوزد
طبق گزارش فائو، هرسال یک درصد از جنگل‌های دنیا آتش می‌گیرد و آن‌طور که سازمان جنگل‌ها اعلام کرده، میزان آتش‌سوزی جنگل‌ها در کشور ما، بسیار کمتر از این میزان است. هرچند همه‌ساله آتش‌سوزی‌های مهیبی در برخی جنگل‌های جهان رخ داده‌است، اما به نظر می‌رسد، این مقایسه جهانی، توجیه خوبی برای چشم‌پوشی روی این فاجعه محیط زیستی نباشد؛ به ویژه آن‌که طبق گزارش‌های رسمی، ۹۰ درصد این آتش‌سوزی‌ها علت انسانی دارد و قابل پیشگیری است.
بیش از ۱۷ هزار آتش سوزی در ۸ سال
همان‌طور که در جدول به تفکیک آمده است، در طول ۸ سال گذشته (از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹) و با احتساب دوماه ابتدایی امسال، بیش از ۱۷ هزار آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور رخ داده که به ۱۶۲ هزار هکتار جنگل و مرتع ایران خسارت زده است. وضعیت استان‌های مختلف از نظر تعداد و میزان خسارت‌ها (طی سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸) هم قابل تامل است:
مناطق بحرانی به لحاظ تعداد آتش‌سوزی: به ترتیب استان‌های گلستان، کردستان، گیلان، فارس و خوزستان
مناطق بحرانی به لحاظ وسعت آتش‌سوزی: به ترتیب استان‌های فارس، خوزستان، لرستان، کرمانشاه و کردستان
۲۴۰۰ میلیارد تومان خسارت نقدی
طبق گزارش‌های رسمی، به ازای هر هکتار عرصه جنگلی سوخته، ۲۱۱ میلیون ریال برای اطفای حریق هزینه می‌شود و احیا و بازسازی جنگل‌های سوخته هم ۲۴۰ میلیون ریال هزینه دربرداشته است. طبق اعلام سازمان جنگل‌ها، این آتش‌سوزی‌ها سالانه بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان خسارت به‌بار می‌آورد و این یعنی در طول ۸ سال گذشته حداقل ۲۴۰۰ میلیارد تومان از اعتبارات کشور برای اطفای آتش‌سوزی‌ها و احیای جنگل‌های سوخته صرف شده است.
و دیگر خسارت‌های هولناک....
اما از خسارت‌های پنهان این حوادث هم نباید چشم‌پوشی کرد، خساراتی که به سادگی قابل جبران نیست:
- تخریب جنگل‌ها و از بین رفتن پوشش گیاهی در مناطق دچار حریق
- در معرض تهدید قرار گرفتن معیشت جنگل‌نشینان، دامداران و حاشیه‌نشینان جنگل
- به خطر افتادن حفظ ذخایر ژنتیک و تنوع زیستی گونه‌های گیاهی و جانوری
- در معرض خطر قرار گرفتن و از دست رفتن جان مردم و ساکنان اطراف جنگل‌ها
- تاثیر از بین رفتن جنگل‌ها در گرم شدن کره زمین
- و ...
چه باید کرد؟
این یعنی آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع، در کنار سوزاندن درخت‌ها و علفزارها، بسیاری دیگر از داشته‌های ما را با خود می‌سوزاند و بدون‌شک تداوم سوءمدیریت‌ها حجم سالانه این خسارات را بیشتر و بیشتر خواهد کرد. در حالی که راهکار‌هایی برای پیشگیری و مدیریت آن وجود دارد: ایجاد مرکز ملی پایش آتش‌سوزی منابع طبیعی، مشارکت مردم در حفاظت از منابع طبیعی با تدوین برنامه جامع آموزشی و ارتقای آگاهی عموم، به رسمیت شناختن حقوق عرفی جنگل‌نشینان، جلوگیری از تجاوز غارتگران به منابع طبیعی، تهیه نقشه پهنه‌بندی ریسک آتش‌سوزی در منابع طبیعی، تدوین طرح جامع مدیریت پیشگیری و اطفای حریق جنگل‌ها، تجهیز و ایجاد پایگاه‌های اطفای حریق به‌ویژه ناوگان اطفای حریق هوایی و ....