برق و محصولات کشاورزی بزرگترین قربانیان خشکسالی
_ روزنامه رسالت نوشت: بهار امسال نه خبری از بارش‌های سیل‌آسا بود و نه از بارش‌های بهاری، درحالی‌که زمستان سال گذشته هم میزان بارش‌های جوی به‌شدت کاهش پیداکرده بود. کاهش بارندگی‌ها در زمستان و بهار امسال باعث شد تا کارشناسان خبر از سالی خشک و کم بارش را بدهند.
براساس آمار، متوسط بارش‌ها در سال آبی کنونی، ۱۱۲ میلی‌متر بوده است، درحالی‌که متوسط بارش‌های سالیانه کشور ما باید ۱۹۲ میلی‌متر باشد که به معنای کاهش ۴۲ درصدی نسبت به روند طبیعی هرساله است. بارش‌های بهار امسال حدود ۸۵ درصد کمتر از میزان طبیعی بارش‌های بهاری بوده است. براساس آمار درحالی‌که باید متوسط بارش‌های بلندمدت ۱۲۷ میلی‌متر باشد، این مقدار امسال به ۴ میلی‌متر رسیده که نشان‌دهنده خشکسالی کم‌نظیری است که می‌تواند در کنار کرونا، فاجعه جدیدی را برای کشور رقم بزند.
قطع برق، اولین عارضه خشکسالی
کاهش میزان بارندگی به‌طور مستقیم در کاهش میزان برق تولیدی در کشور اثرگذار بوده است و منجر به بروز خاموشی‌های مکرر در کشور شده و زمینه بروز نارضایتی فراوان بین مردم را پدید آورده است. از ابتدای سال جاری تاکنون با توجه به کاهش میزان بارندگی در ایران تولید برق در نیروگاه‌های برق‌آبی با چالش جدی روبه رو شد و حجم آب ذخیره سد‌ها ۳۴ درصد کاهش یافت و به همین دلیل تولید برق در نیروگاه‌های برق‌آبی به نسبت دوره مشابه سال گذشته سه هزار مگاوات کمتر شد.
علی‌رغم کاهش بارندگی در زمستان سال قبل به علت کمبود گاز، سهمیه گاز نیروگاه‌ها کاهش پیدا کرد و دولت مجبور به استفاده از برق‌آبی در زمستان شد که همین مسئله ظرفیت آبی کشور را قبل از آغاز تابستان تحت تأثیر قرار داد.
از سوی دیگر به علت فرسودگی نیروگاه‌های تولید برق به‌خصوص نیروگاه‌های دولتی با اتلاف انرژی روبه رو بوده‌اند و یا درگیر اورهال شده‌اند که ۳ هزار مگاوات هم به‌این‌علت از میزان تولید برق کاسته شده است. در این میان از مدار خارج شدن هزار مگاوات برق هسته‌ای به دلیل تعمیرات هم در مقطعی یکی از دلایل کاهش تولید بود که با انجام تعمیرات هزار مگاوات برق هسته‌ای وارد مدار شده است. غلامعلی رخشانی مهر معاون شرکت توانیر قبل از آغاز قطعی برق با اعلام کاهش شدید بارندگی و کاهش تولید برق از نیروگاه‌های برق‌آبی خبر از خاموشی داده بود. وی اعلام کرده بود برآورد می‌شود کاهش تولید برق در تابستان به سه هزار مگاوات برسد و عوامل دیگری مانند افزایش دما، بحران کرونا و استفاده غیرمجاز از برق برای استخراج رمزارز هم باعث بر هم خوردن و منفی شدن تراز تولید و مصرف برق شده‌اند.
قطعی برق در کشور از سوی دولت به علت استخراج غیرمجاز رمزارز، خشکسالی شدید و کاهش بارش و خارج شدن برق‌آبی‌ها از مدار تولید عنوان‌شده است.
قطعی برق مشکلات زیادی را برای همه مردم ایجاد کرده است. قطع شدن آب در ساختمان‌ها به علت استفاده از پمپ، خراب شدن وسایل برقی، اختلال در شبکه موبایل و اینترنت، عدم استفاده از دستگاه‌های اکسیژن برای بیماران کرونایی و محبوس ماندن در آسانسور‌ها ازجمله مشکلات پیش‌آمده برای شهروندان عنوان‌شده است.
دولت با تدوین جدول خاموشی برنامه دو نوبت قطع برق در روز تنظیم کرده، اما در برخی از مناطق قطع برق بیش از دو بار در روز و در ساعاتی غیر از جدول‌های اعلام‌شده اتفاق می‌افتد و مشکلاتی را به وجود آورده است.
مصطفی رجبی مشهدی سخنگوی صنعت برق می‌گوید: «خاموشی‌های خارج از برنامه اجتناب‌ناپذیر است و بین میزان مصرف و توان تولید برق در ایران ۱۰ هزار مگاوات فاصله است و همین باعث فشار بر نیروگاه‌ها می‌شود.»
همزمان با قطعی برق در شهر‌های کشور، شرکت آب و فاضلاب هم درباره وضعیت آب هشدار داده و گفته است در حال حاضر ۳۰۴ شهر در معرض تنش آبی هستند و از میان آن‌ها ۱۰۱ شهر در وضعیت قرمز تأمین آب قرار دارند. بر اساس آمار‌های وزارت نیرو، سد‌های آبی کشور با نیمی از ظرفیت فعال هستند و تأمین آب شرب ۴۶۷ شهر وابسته به منابع آب سد‌ها است.
خشکسالی، بهانه‌ای برای کاهش تولید محصولات کشاورزی
خشکسالی و کم‌بارشی بر کاهش سطح زیرکشت و عملکرد محصولات به‌خصوص محصولات دیم، شیوع آفات گیاهی، غیرقابل‌برداشت شدن محصول، بیماری درختان و هجوم حشرات و آتش‌سوزی جنگل‌ها اثر نامطلوبی دارد.
مجتبی پالوچ، معاون موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی درباره تأثیر کاهش بارندگی در تولید محصولات کشاورزی گفت: کاهش بارندگی به کاهش عرضه تولیدات کشاورزی منجر می‌شود و این عرضه و افزایش تقاضا با رشد قیمت‌ها همراه خواهد شد. کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش قیمت دلایل دیگری به‌غیراز بحران خشکسالی دارد که منجر به کاهش قیمت‌ها شد و آن مشکلات مدیریتی بود. وی ادامه داد: ۹۰ درصد تولیدات کشاورزی از اراضی آبی است. اراضی دیم ما هم دارای سطح گسترده‌ای هستند، اما حدود ۱۰ درصد تولیدات کشاورزی را شامل می‌شوند. فروپاشی مدیریت در ۱۸ ماه اخیر عامل کاهش تولیدات محصولات کشاورزی شد. دولت در بخش کلان با تیم مدیریت کشاورزی همکاری نکرد و باعث استعفای وزیر وقت شد. پالوچ یادآور شد: خشکسالی بهانه‌ای برای کاهش تولید محصولات کشاورزی است و عدم هماهنگی و برنامه‌ریزی در میزان تولید مؤثر بود. معضل خشکسالی برای اولین بار در کشور رخ نداده، ولی برای مدیریت آنچه تمهیداتی اندیشیده شده است. این کارشناس کشاورزی میزان مصرف آب برای تولید محصولات کشاورزی در کشور را در حدود ۷۰ درصد عنوان کرد و گفت: به‌طور متوسط در جهان هم همین میزان برای تولیدات کشاورزی آب استفاده می‌شود. در کشور‌های درحال‌توسعه میزان مصرف آب در کشاورزی ۹۰ درصد است و ما نسبت به کشور‌های درحال‌توسعه کمتر آب مصرف می‌کنیم. وی با اشاره به ایجاد آفات گیاهی با بروز خشکسالی در میان محصولات کشاورزی افزود: کاهش بارندگی و ترسالی باعث بروز بعضی از آفت‌ها می‌شوند. امسال هم باید منتظر بروز آفات باشیم که نیازمند انجام برنامه‌ریزی است و سازمان حفظ نباتات باید در شرایط خشکسالی تمهیدات لازم را بیندیشد.
پالوچ درباره بروز آتش‌سوزی در هنگام گرمای هوا و بروز خشکسالی گفت: اغلب بروز آتش‌سوزی در جنگل‌ها به علت بروز بی‌درایتی و سهل‌انگاری‌های عمدی و فردی صورت می‌گیرد. وقتی یک شیشه در جنگل رها می‌شود، تابش خورشید منجر به بروز آتش‌سوزی می‌شود و متأسفانه سیستم دفاع حریق کشور ازاین‌جهت دارای ضعف است. باید از ظرفیت ارتش در زمان صلح برای اطفای حریق و کنترل مناطق مختلف استفاده شود.
معاون موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی کاهش بارندگی را یکی از دلایل کاهش تولید گندم عنوان کرد و افزود: اصلی‌ترین محصول در بخش زراعت گندم است که قوت لایموت مرم را تشکیل می‌دهد و نیمی از پروتئین و انرژی گیاهی از گندم تأمین می‌شود. خشکسالی کاهش تولید گندم را تحت تأثیر قرار داد و برآورد‌ها نشان می‌دهد به دلیل ضعف در مدیریت در صدر کشور‌های واردکننده گندم قرار خواهیم گرفت. وی اضافه کرد: گندم استراتژیک‌ترین محصول غذایی کشور است و به نظر می‌رسد بیش از ۵ میلیون تن گندم نتوانیم خریداری کنیم. ما مجبور به واردات هستیم تا جمعیت ۸۰ میلیونی را پاسخ دهیم، اما برای حفظ امنیت غذایی باید ۷ و نیم میلیون تن واردات داشته باشیم. پالوچ عدم‌حمایت‌های لازم در تولید گندم را باعث از دست رفتن خودکفایی گندم در کشور عنوان کرد و افزود: ما به خودکفایی در تولید رسیدیم، اما وقتی استمرار نداشته باشد و حمایت‌های لازم انجام نگیرد مجبور به واردات می‌شویم و سیستم تصمیم‌گیرنده کشور این مشکلات را ایجاد کرده است. وی در پایان بابیان اینکه وقتی با توجه به شرایط اقتصاد کلان قیمت تضمینی با تورم درنظر گرفته نمی‌شود و قیمت‌ها در چند سال اخیر ثابت می‌مانند، خودکفایی در تولید گندم به وابستگی تبدیل می‌شود، افزود: انحصار تولید گندم در دست دولت است و زمانی که قیمت تضمینی باعث می‌شود گندم از جو ارزان‌تر شود، کشاورز گندم را در غذای دام استفاده می‌کند و تعادل به هم می‌خورد. این مشکل ناشی از عدم شناخت کارگزاران تصمیم گیر است و نه تصمیم‌ساز.
کاهش نزولات جوی منجر به بروز خشکسالی کم‌سابقه در کشور شده که به گواه برخی از کارشناسان در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. اگرچه برای جلوگیری از قطعی‌های مکرر برق و عدم مدیریت بحران خشکسالی در تولید محصولات کشاورزی اهتمام جدی از سوی دولت صورت نگرفته است، اما نباید از کنار مدیریت مصرف توسط شهروندان در استفاده از آب و برق عبور کرد تا با خاموشی‌های کمتر از این دوران گذر کنیم.