عواملی که موجب مصرف بیش از حد پلاستیک در ایران شده است
- روزنامه جوان نوشت: «جشن» و «عزا» فرقی نمی‌کند، در هر دورهمی و مراسمی، ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف دیده می‌شود. این ظروف که قیمت زیادی هم ندارد، جای خود را در تمام مراسم‌های ایرانی باز کرده و از آنجایی که نیازی به شست و شو هم ندارد و زحمت میزبانان را کم می‌کند، عضو جدانشدنی مهمانی‌ها و عزاداری‌ها شده‌است. هنگام خرید‌های فروشگاهی‌هم که دیگر گفتن ندارد! هر کس با رفتن به خرده‌فروشی‌ها یا حتی فروشگاه‌های بزرگ و مشهور، از انواع کیسه‌های پلاستیکی موجود در آنجا استفاده می‌کند و بعد از رسیدن به خانه هم آنها را دور می‌ریزد! به همین راحتی، این کیسه‌ها وارد محیط‌زیست می‌شود و یک فاجعه انسانی به بار می‌آید.
نایلون‌های پلاستیکی و دیگر ظروف یکبار مصرف، هر چقدر هم که ارزان‌قیمت و به صرفه باشد، اما عین یک طناب، دور گردن محیط‌زیست پیچیده شده و در حال از بین بردن آن است. شاید این پلاستیکها از نظر قیمت و بهداشت برای مردم، مفید و کارآمد باشد، اما از آنجایی که ۴۰۰ الی ۵۰۰ سال طول می‌کشد تا تجزیه شود، مشکلات بسیار زیادی را برای محیط‌زیست ایجاد کرده‌است. به همین دلیل کشور‌های اروپایی استفاده از هر نوع پلاستیکی را ممنوع کرده‌اند، حتی گوش‌پاک‌کن. در کشور ما هم سال‌هاست که کارشناسان محیط‌زیست نسبت به ضرورت کاهش مصرف پلاستیک هشدار می‌دهند، اما گوش کسی به این حرف‌ها بدهکار نیست. از یک سو مسئولان، تلاش خاصی برای کاهش مصرف پلاستیک در کشور انجام نداده‌اند و از سوی دیگر، اکثریت مردم نسبت به بلایی که پلاستیک دورریزشان بر سر محیط‌زیست می‌آورد، اطلاعی ندارند یا گاهی ارزشی برای آن قائل نمی‌شوند، همین‌ها موجب شده که امروز جزو پرمصرف‌ترین‌ها در استفاده از ظروف پلاستیکی باشیم و به محیط‌زیست ضربه بزنیم.
طبق آمار‌های منتشره و بررسی‌های انجام شده، تا سال ۲۰۵۰ پلاستیک‌های اقیانوس‌ها از ماهی‌ها بیشتر خواهد شد. آنطور که مشخص است، اکوسیستم دریایی بیشترین آسیب را از آلودگی پلاستیکی دریافت می‌کند. ۳۱ گونه از پستانداران دریایی با پلاستیک‌های بلعیده‌شده، شناسایی شده‌اند و بیشتر از ۱۰۰ گونه از پرندگان دریایی هم مصنوعات پلاستیکی را به جای غذا بلعیده‌اند. بیشتر از ۲۵۰ گونه دریایی در بین پلاستیک‌های رها‌شده در آب‌ها گرفتار شده‌اند و حدود ۸ درصد از گونه‌های شیر‌دریایی با پلاستیکها خفه شده‌اند و جنازه‌شان پیدا شده‌است.
روزانه ۵۰۰ تن ضایعات پلاستیکی در ایران
پرهام جعفری، دبیر سازمان مردم‌نهاد زامیاران درباره مصرف بیش از اندازه پلاستیک و آسیب آن به محیط‌زیست می‌گوید: «فرآورده‌های پلاستیکی مدت‌هاست که در زندگی ما جا خوش کرده و در کنار خدمتی که به ما می‌کند با آلوده کردن محیط‌زیست، چیز‌های گرانبهاتری را از ما می‌گیرد. به همین دلیل امروز، آلودگی پلاستیکی یکی از مشکلات محیطی اصلی و بنیادی در دنیا محسوب می‌شود و در کشور‌هایی که سیستم جمع‌آوری زباله‌شان ناکارآمد است، این مشکل بیشتر بروز می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «کاهش استفاده از پلاستیک در کشور، ضرورتی است که باید همه ما به سمت آن حرکت کنیم. طبق آمار‌های منتشر شده، سالانه حدود ۱۸۵هزار و روزانه ۵۰۰ تن پلاستیک در ایران تولید می‌شود و بعضی منابع هم مصرف پلاستیک در ایران را روزانه بیش از ۳هزار تن و سالانه حدود یک‌میلیون تن عنوان کرده‌اند؛ سهم دنیا از تولید پلاستیک سالانه بیش از ١٠٠میلیون تن است و ایران بین ١٠ کشور پرمصرف در این زمینه جای گرفته‌است، این آمار نشان می‌دهد که باید هر چه سریع‌تر تحولی در این زمینه ایجاد شود.»
آمار وحشتناک مصرف کیسه پلاستیکی در پایتخت
جعفری با بیان ضرورت توجه به کاهش مصرف پلاستیک و افزایش میزان بازیافت آن اظهار می‌دارد: «آمار‌ها حاکی از آن است که حدود یک چهارم ضایعات پلاستیکی در اروپا بازیافت می‌شود و بار‌ها خبر ممنوعیت استفاده از ظروف یکبار مصرف در اروپا منتشر شده‌است. آنها در تلاشند تا علاوه بر افزایش بازیافت پلاستیک، میزان مصرف آن را نیز کاهش دهند. این در حالی است که در کشور ما هر نفر، روزانه سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند که ۹۶ درصد آن مستقیم وارد سطل زباله می‌شود! از طرفی در مورد بازیافت زباله نیز بسیار ضعیف عمل‌شده و شاهد آن هستیم که درصد وسیعی از پلاستیکها و ضایعات پلاستیکی بازیافت نمی‌شود، در صورتی که اگر این پلاستیکها به چرخه بازیافت برود، مجدد مورد استفاده قرار می‌گیرد و در نتیجه پلاستیک جدیدی به محیط‌زیست اضافه نمی‌شود که به آن آسیب بزند.»
او به آمار وحشتناک مصرف پلاستیک در پایتخت اشاره می‌کند و می‌گوید: «آنطور که مدیر پسماند شهر تهران اعلام کرده، روزانه ۷۰۰ کیلوگرم مصرف پلاستیک شهروندان تهرانی بوده‌است که ۱۰ درصد آن را کیسه‌های پلاستیکی تشکیل می‌دهد، به همین دلیل توجه به این موضوع که باید مصرف کیسه‌های پلاستیکی کاهش پیدا کند، بسیار ضروری است.»
تلاش برای به سرانجام رساندن لایحه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی
دبیر سازمان مردم‌نهاد زامیاران می‌گوید: «دفتر مدیریت پسماند سازمان محیط‌زیست در تلاش است تا لایحه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی را در مجلس به سرانجام برساند؛ اگر به این سمت حرکت کنیم، قدم مثبتی برای ضایعات پلاستیکی کشورمان برداشته‌ایم.»
او با اشاره به برخی از اقدامات انجام‌شده برای کاهش آسیب‌های کیسه‌های پلاستیکی به محیط‌زیست اظهار می‌دارد: «هر چند که برای کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی باید مردم را تشویق به استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای کنیم، اما خوشبختانه چند سال است که در برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای از پلاستیک‌های زیست تخریب‌پذیر استفاده می‌شود. با اینکه تجزیه این پلاستیکها نیز پنج الی هفت سال زمان نیاز دارد، اما در مقایسه با کیسه‌هایی که ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال طول می‌کشد تجزیه شوند، برتری دارند.»
ارزان بودن پلاستیک و مصرف بی‌رویه آن
جعفری تصریح می‌کند: «در آلمان، قیمت پلاستیک ۲۰۰ برابر گران‌تر از پلاستیک در ایران است، به همین دلیل آلمانی‌ها کمتر به سمت استفاده از این کیسه‌ها یا دور ریختن آنها می‌روند. در صورتی که ارزان بودن این کیسه‌های پلاستیکی در ایران، موجب مصرف بی‌رویه آنها شده است.»
او به استقبال مردم برای جمع‌آوری بطری پلاستیکی و در‌های آن جهت انجام امور خیریه اشاره می‌کند و می‌گوید: «بطری پلاستیکی و در‌های آن جزو بیشترین ضایعات پلاستیکی هستند، به همین دلیل گروه زامیاران با جلب‌نظر مردم موضوع جمع‌آوری در‌های پلاستیکی را مطرح کرد و با اعلام اینکه بازیافت این در‌ها می‌تواند سبب کار خیر شود، شاهد همکاری و همراهی مردم در این زمینه بودیم و آنها متوجه شدند که با اقدامات کوچک خودشان علاوه بر حفظ سلامت محیط‌زیست می‌توانند برای کار خیر نیز قدم بردارند.»
مسئولان بی‌مسئولیت و عدم دغدغه‌مندی آنها
به گفته این فعال محیط‌زیست، به طور متوسط هر ایرانی روزانه، سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند که اگر فقط یک عدد از آن را در روز کم کنیم، اقدام مناسبی در جهت کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی برداشته‌ایم.
جعفری درباره راهکار کاهش آسیب پلاستیک‌های سبک به محیط‌زیست اظهار می‌دارد: «از یک سو نیاز به اقدامات تشویقی داریم تا مردم، کمتر به سمت مصرف کیسه‌های پلاستیکی بروند. از سوی دیگر باید ارتباط مؤثری میان دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین مدیریت شهری برقرار کنیم تا برای ضایعات پلاستیکی، اقدامات علمی مناسبی انجام شود.»
او با گلایه از بی‌مسئولیتی مسئولان می‌گوید: «مشکل اصلی اینجاست که دغدغه‌مندان محیط‌زیست از مدیریت محیط‌زیست فاصله زیادی گرفته‌اند، به همین دلیل شاهد آن هستیم که توجهی که فعالان محیط‌زیست به موضوع مصرف پلاستیک دارند، برای این مسئولان هیچ اهمیتی ندارد.»
خودشناختی از مسیر مدیریت پسماند
در همین رابطه آیه حمداوی، فعال محیط‌زیست که حدود سه سال است در صفحه اینستاگرامی خود، مخاطبانش را دعوت به کاهش استفاده از پلاستیک‌های یکبار مصرف می‌کند، درباره ضرورت کاهش مصرف پلاستیکها می‌گوید: «فعالیت سه ساله من و تشویق مخاطبان به عدم استفاده از کیسه‌های پلاستیکی و ظروف یکبار مصرف، نشان داده که اگر سبک زندگیمان را تغییر دهیم، می‌توانیم بدون ظروف یکبار مصرف زندگی کنیم.» او ادامه می‌دهد: «حدود سه سال است که جنبش پسماند صفر را راه انداخته‌ام و افرادی پس از اطلاع و آگاهی از مزایای این کار به این جنبش ملحق شده‌اند. ما به پسماند، به‌عنوان سبک زندگی نگاه می‌کنیم و می‌بینیم که به بهانه کاهش پسماند، به سمت عدم مصرف‌گرایی و به سمت ساده‌زیستی حرکت کرده‌ایم. به علاوه اینکه این مسئله موجب رشد درونی ما هم شده و به خودشناختی رسیده‌ایم.»
حمداوی با اشاره به ضعف در اطلاع‌رسانی و عدم آگاهی بخشی به مردم برای مضرات استفاده از پلاستیک‌های یکبار مصرف اظهار می‌دارد: «متأسفانه به جز چند مورد مقطعی و کوتاه در صدا و سیما، محیط‌زیست هیچ‌جایی در تلویزیون ندارد. مسئله محیط‌زیست و ضرورت کاهش پسماند به قدری پراهمیت است که نیاز به یک شبکه تلویزیونی یا اختصاص یک برنامه مداوم تخصصی در صدا و سیما دارد. اما شاهد این هستیم که در این زمینه، فقط یک برنامه وجود دارد که آن هم فقط هفته‌ای یک الی دو ساعت پخش می‌شود.»
این فعال محیط‌زیست با اشاره به ضرورت پخش برنامه‌های تلویزیونی در خصوص آسیب‌های ورود پلاستیک‌های یکبار مصرف در محیط‌زیست تصریح می‌کند: «به‌طور حتم اگر مردم با چشم خود ببینند که پلاستیک‌های دورانداخته شده توسط آنها، چه تأثیر مخربی روی محیط‌زیست می‌گذارد، احساس مسئولیت بیشتری خواهند داشت که نمونه کوچک آن را در صفحات مجازی و پیوستن مردم به جنبش‌های کاهش استفاده از پلاستیک مشاهده کردیم.»
بازیافت پلاستیک یک راه‌حل است، اما کافی نیست
او با بیان اینکه بازیافت پلاستیک یک راه‌حل است، اما کافی نیست، می‌گوید: «فلز‌ها و شیشه‌ها را می‌توان بار‌ها و بار‌ها و بدون افت کیفیت بازیافت کرد، زیرا که کیفیتشان هیچ تغییری نمی‌کند، اما پلاستیک را نهایتاً یک یا دوبار می‌توانند بازیافت کنند، زیرا که کیفیت خود را از دست خواهد داد. به علاوه اینکه پلاستیک‌های خیلی سبک مانند کیسه‌های پلاستیکی یا لیوان‌های یکبار مصرف، صرفه اقتصادی برای بازیافت ندارند، بنابراین باید برای کاهش مصرف آن، فرهنگ‌سازی کنیم.»
حمداوی معتقد است به طور کامل نمی‌توان استفاده از پلاستیکها را حذف کرد، اما به راحتی می‌توان مصرف آن را مدیریت کرد و کاهش داد. او در این‌باره می‌گوید: «سرانه تولید زباله برای هر ایرانی در روز ۶۰۰ الی ۷۰۰ گرم است، اما من این عدد را با مدیریت به ۸ الی ۱۲ گرم در روز رسانده‌ام. با اطمینان می‌توانم بگویم که بدون اینکه هر فرد به خودش سختی بدهد و با یک مدیریت جزئی می‌تواند تولید این حجم از زباله خود را در روز به زیر ۴۰ گرم برساند.» این فعال محیط‌زیست اظهار می‌دارد: «در هفته بدون کیسه پلاستیکی به سر می‌بریم. دلیل تأکید به کاهش استفاده از کیسه پلاستیکی نیز این است که ۱۰ درصد پسماند‌ها را همین کیسه‌ها تشکیل می‌دهند، به دلیل اینکه بسیار سبک هستند و پراکندگی‌شان هم زیاد است به محیط‌زیست خسارت زیادی وارد می‌کنند. از آنجایی که به راحتی و با جایگزینی کیسه‌های غیرپلاستیکی، امکان کاهش مصرف آنها تا ۸۰ درصد وجود دارد، کارشناسان محیط‌زیست روی این مسئله تأکید بسیار زیادی دارند.»
قوانین بازدارنده‌ای که نیست، مسئولانی که خوابند
به تازگی و بنابر قانون مصوب سال ۲۰۱۹، دیگر فروش و استفاده از ظروف یکبار مصرف در اتحادیه اروپا ممنوع شده‌است و این قانون شامل نی نوشیدنی و گوش‌پاک‌کن نیز می‌شود. علاوه بر این وسایل، ظروف یکبار مصرفی که از مواد پلاستیکی بیولوژیک یا طبیعی هم تهیه شده‌اند، ممنوع است.
در کشور ما، اما محیط‌زیست از ضایعات پلاستیکی پر شده و مسئولان برای حل این معضل دغدغه‌ای ندارند. آنها فقط به چند تبلیغ در رسانه بسنده کرده‌اند و چند هشدار به مردم می‌دهند که از کیسه‌های پلاستیکی و ظروف یکبار مصرف، کمتر استفاده کنند! بعد هم این‌اقدامات نمایشی را در کارنامه خود ثبت می‌کنند و ژست می‌گیرند و می‌گویند که برای محیط‌زیست چنین و چنان کردند! در صورتی که لازم است این مسئولان برای فرهنگ‌سازی کاهش مصرف یکبارمصرف‌ها و همچنین وضع قانونی درست در این زمینه، آستین همت خود را بالا بزنند و به داد محیط‌زیست برسند. آنها باید برای کاهش مصرف پلاستیک‌های یکبار مصرف، مشوق بگذارند یا حتی برای جلوگیری از استفاده بی‌اندازه آن، مالیات تعیین کنند.
دولت می‌تواند قوانین سختی برای نجات محیط‌زیست در این زمینه تعیین کند و مجلس نیز باید با آن همکاری داشته باشد، همچنین صدا و سیما نقش مؤثری در خصوص فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی به مردم در این زمینه را دارد. از طرفی سازمان حفاظت محیط زیست و مجموعه‌هایی که وظیفه حفاظت از این آب و خاک را برای نسل‌های آینده بر عهده دارند، باید تا پیش از اینکه دیر شود، دست به کار شوند و برای پلاستیک‌های سبکی که مانند طناب دار دور گردن محیط‌زیست آویخته شده و هر لحظه در حال خفه کردن آن است، اقدام جدی، فوری و مؤثری انجام دهند.