همه چیز درباره جایزه نوبل؛ از کمیته‌های تخصصی تا نحوه انتخاب نامزد‌ها
- صداوسیما نوشت: جایزه نوبل (Nobel Prize) بر اساس وصیت نامه آلفرد نوبل شیمی دان و مخترع معروف سوئدی در سال ۱۸۹۵ تنظیم شده است و به افرادی که در زمینه‌های مشخصی پیشتاز هستند هر سال اهدا میشود.
براساس وصیت نوبل در سال ۱۸۹۵، هر سال باید پنج جایزه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی به برترین افرادی که باعث خدمت به بشریت شده اند اهدا می‌شد، اما مشکلاتی باعث شد پس از ۵ سال روز ۲۹ ژوئن سال ۱۹۰۰ میلادی بنیاد نوبل برای نحوه تقسیم و اعطاء جوایز نوبل تشکیل شود. در ۱۰ دسامبر سال ۱۹۰۱ نخستین جوایز نوبل نیز اهدا شد.
آلفرد نوبل که بود؟
آلفرد نوبل، شیمیدان و مخترع سوئدی در ۲۱ اکتبر ۱۸۳۳ میلادی به دنیا آمد.
وی تحصیلات ابتدایى را در استکهلم و تعلیمات عالی را در سن پترِزْبورگ گذراند و علاوه بر فراگیری رشته های زبان و شیمی توانست گواهینامه هایى در زبان سوئدی، روسی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی دریافت نماید.
وی پس از سفری به کشور‌های اروپایى، در سال ۱۸۶۳ م به سوئد بازگشت و سال بعد از آن در پی آزمایشهای مکرر موفق شد تا دینامیت را به عنوان مهیب ترین مواد منفجره اختراع نماید.
این ماده انفجاری گرچه انقلاب بزرگی در کشف معادن، راهسازی و حفر تونل به وجود آورد، ولی به رغم میل نوبل، در راه تهیه سلاحهای جنگی و کشتار و تخریب نیز به کار گرفته شد.
آلفرد نوبل علاوه بر آن در زمینه های گوناگون موفق به ثبت ۳۵۵ امتیاز نامه از اختراعات و ابتکارات خود شد و با بهره برداری سریع از این اختراعات به ایجاد ۹۰ کارخانه و شرکت در ۲۰ کشور جهان دست زد.
کسب درآمد‌های فراوان و گسترش سرمایه نوبل از یک طرف و بهره برداری از اختراع اصلی وی، دینامیت، در جنگ و خونریزی باعث شد تا وی در وصیت نامه ای به تاریخ ۲۷ نوامبر ۱۸۹۵ م سود ناشی از سرمایه گذاری و دارایى هایش را، به افراد و دانشمندان رشته های فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح اختصاص دهد.
در ۲۹ ژوئن ۱۹۰۰ م، پادشاه سوئد تأسیس بنیاد نوبل را اعلام نمود و در نهایت، جایزه نوبل که مبلغ آن، یک میلیون دلار است، از سال ۱۹۰۵ م به فیزیکدانان، شیمیدانان، پزشکان، نویسندگان برجسته و ادیبان و منادیان صلح در سراسر جهان اهداء شد.
برندگان نوبل چگونه انتخاب میشوند؟
هیئت‌های مخصوص بررسی جایزه
چهار هیئت مخصوص به همراه کمیته نوبل نروژ بر اساس اساسنامه بنیاد نوبل اهدای جایزه به افراد را بررسی می‌کنند.
۱- فیزیک و شیمی
فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشته‌های فیزیک و شیمی را برعهده دارد.
۲- اقتصاد
فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد وظیفه انتخاب برنده و «جایزه علوم اقتصادی بانک مرکزی سوئد به یاد آلفرد نوبل» که به جایزه نوبل اقتصاد شناخته میشود را برعهده دارد.
۳- ادبیات
آکادمی سوئد وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشته ادبیات را برعهده دارد.
۴- فیزیولوژی و پزشکی
انستیتوی کارولینسکا وظیفه گزینش برنده جایزه نوبل در رشته فیزیولوژی و پزشکی را برعهده دارد.
۵ - صلح
کمیته نوبل نروژ وابسته به استورتینگ (پارلمان نروژ) وظیفه بررسی نامزد‌ها برای جایزه صلح را بر عهده دارد
کمیته‌های تخصصی بررسی نامزد‌ها
پنج کمیته نوبل از جمله کمیته نروژی برای جایزه صلح به منظور انتخاب برترین‌ها، بررسی و مطالعه می‌کنند. کمیته‌های پنجگانه نوبل هر کدام سه تا پنج عضو دارند که توسط هیئت مربوط تعیین میشوند.
چه کسانی میتوانند نامزد‌های نوبل را معرفی کنند؟
هیچ فردی نمی‌تواند خود را نامزد جایزه نوبل کند، اما افراد زیر میتوانند معرف نامزد‌های جوائز نوبل باشند.
برندگان سابق جوائز نوبل (در رشته مخصوص خود)
اعضاء هیئت اعطاء جوایز و اعضاء کمیته‌های نوبل (در رشته مخصوص خود)
استادان برجسته دانشگاه و آن‌هایی که توسط اعطاء کنندگان جوایز انتخاب میشوند.
ناشر اثر نامزد. (در مورد ادبیات)
اعضاء سازمان‌های پارلمانی یا حقوقی بین المللی (برای جایزه صلح)
اعضاء پارلمان‌ها و کابینه‌ها (برای جایزه صلح).
چگونگی انتخاب نامزد‌ها
بر اساس اساسنامه نوبل، کسانی که صلاحیت معرفی نامزد‌ها را دارند، اسامی مورد نظر را تا اول فوریه هر سال به کمیته‌های تخصصی اعلام می‌کنند و پس از آن کمیته نوبل نروژ با بررسی فهرست نامزد‌ها، فهرست کوتاه تری شامل ۲۰ تا ۳۰ نفر از میان آن‌ها انتخاب می‌کند.
در گام بعد گروهی از مشاوران نروژی و بین المللی گزارش‌هایی دربارهٔ نامزد‌های لیست نهایی ارائه می‌دهند که اعضای کمیته نروژی با استفاده از این گزارش‌ها و دیگر مستندات تعداد نامزد‌ها را به چند نفر می‌رسانند.
تصمیم دربارهٔ برنده نهایی در آخرین جلسه کمیته گرفته میشود که معمولاً در اواخر ماه سپتامبر یا اوایل اکتبر برگزار میشود. اگر اعضا به اجماع نرسند، رأی اکثریت به حساب می‌آید.
پس از بررسی کمیته نوبل، معمولا در ماه اکتبر اسامی برندگان اعلام میشود و ۱۰ دسامبر (سالگرد درگذشت آلفرد نوبل) نیز در مراسمی ویژه جایزه افراد برگزیده اهدا خواهد شد. مراسم اهدای جایزهٔ صلح نوبل از سال ۱۹۰۵ تا ۱۹۴۶ در مؤسسهٔ نوبل نروژ، پس از آن در ابتدا در دانشگاه اسلو و از سال ۱۹۹۰ در ساختمان شهرداری اسلو و سالن کنسرت استکهلم برگزار شده است.
هر سال هر یک از جوایز حداکثر به سه نفر اهدا میشود. هر جایزه عبارت است از یک مدال طلا، یک دیپلم افتخار و مبلغی پول که در حال حاضر حدود ۱۰ میلیون کرون سوئد (یک میلیون یورو) است.
جایزه نوبل چیست و به افرادی داده میشود؟
حواشی جایزه نوبل
در تاریخ جوایز نوبل تنها چهار نفر بودند که دو بار موفق به دریافت جایزه شدند.
ماری اسکودوسکا کوری
(در سال ۱۹۰۳ در رشته فیزیک به دلیلی کشف رادیو اکتیویته)
(در سال ۱۹۱۱ در رشته شیمی به دلیل نظریه انزوای رادیوم خالص)
لینوس کارل پاولینگ
(در سال ۱۹۵۴ در رشته شیمی به دلیل نظریه اوربیتال به هم آمیخته)
(در سال ۱۹۶۲ نوبل صلح به دلیل پیمان منع جزئی آزمایش هسته ای)
جان باردین
(در سال ۱۹۵۶ در رشته فیزیک به دلیل اختراع ترانزیستور)
(درسال ۱۹۷۲ در رشته فیزیک به دلیل نظریه نظریه ابر رسانایی)
فردریک سانگر
(در سال ۱۹۵۸ در رشته شیمی به دلیل ساختار مولکول انسولین)
(در سال ۱۹۸۰ در رشته شیمی به دلیل توالی ویروس نوکلئوتید)
کمیته بین المللی صلیب سرخ در سال‌های ۱۹۱۷، ۱۹۴۴ و ۱۹۶۳ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد. دو جایزه اول، به طور ویژه به خاطر تلاش‌های این گروه در طی جنگ‌های جهانی اعطا شدند.
تنها خواهر و برادرانی که برنده جایزه نوبل شدند، یان تینبرگن (اقتصاد ۱۹۶۹) و برادر کوچکترش نیکلاس تینبرگن (پزشکی، ۱۹۷۳) بودند.
اهدا نشدن نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۸
در سال ۲۰۱۸ آکادمی سوئد اعلام کرد پس از ۷۵ سال، برای نخستین بار، نوبل ادبیات را در این سال اهدا نمی‌کند. این مسئله به خاطر ارتباط آکادمی سوئد با مردی به نام ژان-کلود آرنو است که به عنوان شخصیتی فرهنگی در سوئد شناخته میشود، اما متهم به آزار جنسی یا سوءاستفاده جنسی از ۱۸ زن شده و حالا همسر او نامزد جایزه ادبیات شده است؛ بنابراین در سال ۲۰۱۸ جایزهٔ نوبل ادبیات اهدا نخواهد شد تا آکادمی بتواند با نتایج بی سابقهٔ این مسئله کنار بیاید.
درخواست سلب صلاحیت
در آوریل ۲۰۱۸ صد‌ها نویسنده و مدرس دانشگاه در سوئد به شدت به آکادمی نوبل تاختند و گفتند که این نهاد، دیگر برای اعطای این جایزه صلاحیت ندارد.
آن‌ها این نهاد را به فساد مالی و پارتی بازی، اعطای جوایز نوبل اقتصاد به اقتصاددانان نئولیبرال، چشمگیر بودن شمار دانشمندان آمریکایی در بین دیگر برندگان، عدم اعطای جوایز به زنان دانشمند متهم کردند.