سال ۹۹ زیر ذره‌بین؛ سال سختی که آلوده‌ترین روزهای ناسالم را به نام خود ثبت کرد
- روزنامه همشهری نوشت: سال ۹۹ اگرچه یکی از آلوده‌ترین سال‌های کیفیت هوایی در تهران بود، اما منواکسید کربن، ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون و دی‌اکسید نیتروژن نسبت به سال‌های اخیر کاهش نسبی داشت.
اطلاعات منتشر شده از دهمین سند کنترل کیفیت هوای تهران که به صورت اختصاصی از سوی این سازمان در اختیار ما قرار گرفته است نشان می‌دهد ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون سنگین‌ترین سال خود را در این شهر سپری کرد تا سال سختی برای شهروندان تهرانی رقم بخورد. در این گزارش محاسبه شاخص کیفیت طی سال ۱۳۹۹ و چند سال گذشته براساس روش جدید و سختگیرانه محاسبه و ارائه شده است.
یک سال زیر ذره‌بین
طبق دهمین سند کنترل کیفیت هوای تهران، این شهر طی سال ۱۳۹۹، دارای ۱۷ روز پاک (۵ درصد)، ۲۲۶ روز قابل قبول (۶۲ درصد)، ۱۰۷ روز ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه (۲۹ درصد) و ۱۶ روز ناسالم (۴ درصد) بوده و در مقایسه با سال قبل، ۲۲ روز (۶ درصد) بر تعداد روزهای آلوده افزوده شده است. در واقع سال ۹۹، در میان ۶ سال گذشته بیشترین تعداد روز پاک و همچنین بیشترین تعداد روز ناسالم را دارا بوده است. مجموع روزهای با شرایط نامطلوب از ۱۰۱ روز در سال ۱۳۹۸ به ۱۲۳ روز در سال ۱۳۹۹ افزایش یافت و در ۸۷ روز آلاینده ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون، ۴۲ روز آلاینده ازن، ۶ روز آلاینده ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون و ۵ روز آلاینده دی‌اکسید نیتروژن فراتر از حد مجاز قرار داشت. از سویی آلوده‌ترین روز از منظر شاخص کیفیت هوا در سال ۱۳۹۹ مربوط به ۲۴ دی‌ماه با شاخص ۱۷۴ بوده که ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون در آن آلاینده اصلی بوده است. پاک‌ترین روزهای سال نیز ۵ و ۱۳ فروردین با شاخص ۳۶ بوده است.
شرایط آلاینده‌ها
میانگین غلظت آلاینده‌های ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون، ازن، دی اکسید نیتروژن و کربن سیاه در شهر تهران طی سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبل کمی افزایش داشته است. اما میانگین غلظت آلاینده منواکسید کربن (CO) در وضعیت مطلوبی قرار داشته که علت اصلی آن استفاده از کاتالیست در خودرو‌ها در سالیان اخیر است. همچنین غلظت آلاینده‌های NO۲ و PM۱۰ نیز در این سال نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش نسبی داشته است. اما بررسی وضعیت آلاینده ازن (O۳) نشان می‌دهد میانگین شاخص روزانه این آلاینده در اکثر روزهای سال ۱۳۹۹ در شرایط مطلوبی قرار داشته، هر چند در ۴۰ روز از سال، شاخص این آلاینده در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس و ۲ روز در شرایط ناسالم بوده است که این شرایط در تعدادی از روزهای ماه‌های گرم سال رخ داده و این میزان روز آلوده در سال‌های اخیر، بیشترین تعداد بوده است.
این ذرات کشنده
سابقه اندازه‌گیری آلاینده ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون به اوایل مهرماه سال ۱۳۸۹ باز می‌گردد. بازه زمانی ۱۱ سال اخیر اندازه‌گیری این آلاینده نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷ ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون کمترین حد بروز خود را داشته اند و تنها ۵۶ روز آلاینده معیار بودند، اما در سال ۱۳۹۹ این عدد به ۸۷ روز یعنی بالاترین شرایط بروز خود طی ۱۱ سال اخیر رسید. بدین ترتیب در کلانشهر تهران این آلاینده از منظر استاندارد روزانه و سالانه در شرایط نامطلوبی قرار دارد.
تشریح شرایط آب و هوایی سال ۹۹
در سال ۱۳۹۹ در فصل بهار کاهش دما نسبت به سال ۹۸ رخ داد و با افزایش رطوبت نسبی و افزایش تندی باد همراه بود. همچنین در این فصل بیش از ۶۰ درصد افزایش بارندگی نسبت به زمان مشابه سال قبل رخ داده است؛ بنابراین باتوجه به افزایش بارندگی در این فصل ارتفاع لایه مرزی نسبت به فصل بهار سال گذشته با کاهش روبه‌رو شد. در فصل تابستان شاهد کاهش اندک دما و افزایش رطوبت نسبی نسبت به سال گذشته بودیم؛ همچنین تندی باد نسبت به تابستان سال گذشته با اندکی کاهش همراه بود.
در فصل پاییز دما نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد تندی باد و ارتفاع لایه مرزی نیز در فصل پاییز سال ۱۳۹۹ نسبت به سال گذشته کاهش یافته که با افزایش وضعیت پایداری جو گاهی همراه با وارونگی همراه بود که این امر سبب کاهش دید افقی در این فصل نسبت به سال گذشته شد. همچنین بارش‌های پاییزی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبل بیش از ۲۰ درصد افزایش پیدا کرد.
دمای هوای شهر تهران در فصل زمستان نسبت به سال گذشته ۳۰ درصد افزایش یافته که با همین میزان کاهش در رطوبت نسبی همراه بود. تندی باد و ارتفاع لایه مرزی نسبت به زمان مشابه در سال گذشته کاهش پیدا کرده که با افزایش تعداد روزهای همراه با پایداری جوی و نیز کاهش ۳۶ درصدی بارش نسبت به سال ۱۳۹۸ همراه بود. در ما ه‌های سرد سال نسبت به ماه‌های گرم سال به دلیل افزایش پایداری جوی و کاهش تندی باد، ضریب تهویه مقادیر کمتری را دارد که می‌تواند سبب افزایش غلظت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا شود.
وزش باد و خیزش گرد و خاک در ۱۳ استان کشور
سازمان هواشناسی درباره وزش باد و خیزش گرد و خاک در ۱۳ استان کشور طی ۲ روز آینده هشدار داد. بر این اساس از امروز تا چهارشنبه در خوزستان و ایلام وزش باد و خیزش گرد و خاک و در آذربایجان شرقی، زنجان، همدان، مرکزی، اصفهان، قم، یزد و جنوب سمنان افزایش سرعت وزش باد و احتمال خیزش گرد و خاک پیش‌بینی می‌شود. همچنین در برخی مناطق خراسان جنوبی، شرق کرمان و نیمه شمالی سیستان و بلوچستان به‌ویژه منطقه زابل وزش باد شدید و خیزش گرد و خاک دور از انتظار نیست.
البته گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان هواشناسی نشان می‌دهد طی ۴ روز آینده جوی پایدار و آسمانی صاف در بیشتر مناطق کشور حاکم است. از سویی در مناطق مرتفع واقع در جنوب کرمان، جنوب سیستان و بلوچستان و شمال شرق هرمزگان رگبار پراکنده با احتمال رعد و برق پیش‌بینی می‌شود و شرق دریای عمان نیز طی ۲ روز آینده مواج خواهد بود. آسمان تهران نیز امروز صاف تا کمی ابری همراه با وزش باد و با حداقل دمای ۲۵ و حداکثر دمای ۳۷ درجه سانتیگراد و طی روز سه‌شنبه اول تیر نیز صاف تا کمی ابری همراه با وزش باد و با حداقل دمای ۲۵ و حداکثر دمای ۳۶ درجه سانتیگراد پیش‌بینی می‌شود.
مکث
پتوی آلودگی بر آسمان تهران
«پتوی آلودگی تهران» روز‌ها در ارتفاع هزار متری و شب‌ها در ارتفاع ۱۲۰ متری سطح زمین تشکیل می‌شود. اصطلاح پتوی آلودگی توضیحی ساده برای پدیده‌ای با نام لایه اختلاط در شهر تهران است که بر فراز آسمان پایتخت تشکیل می‌شود و با غلظت آلاینده‌های جوی ارتباط مستقیم دارد. این لایه در شب‌ها چنان به زمین نزدیک می‌شود که غلظت آلاینده‌ها به بیشترین حد خود میرسد و این درست همان ساعاتی است که وسایل فرسوده دیزلی آزادانه در شهر تردد دارند. سولماز احدی، کارشناس واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این باره به همشهری می‌گوید: ارتفاع این لایه در ساعات مختلف شبانه‌روز، ماه‌ها و فصول مختلف سال بسیار متغیر است.
در طول شب به دلیل کاهش دما، عمق این لایه به کمترین مقدار میرسد و منجر به تجمع آلودگی در سطح زمین می‌شود و با طلوع خورشید و افزایش تدریجی دما در طول روز، بر ارتفاع این لایه افزوده شده و فضای لازم برای اختلاط آلاینده‌ها فراهم می‌شود. در حدود ساعات ۱۴ تا ۱۶ (متغیر در ماه‌های مختلف) ارتفاع این لایه به بیشینه مقدار خود میرسد و با کاهش شدت تابش نور خورشید روند نزولی ارتفاع این لایه آغاز می‌شود و تا طلوع خورشید در روز بعد ادامه می‌یابد؛ بنابراین بیشترین نوسانات عمق این لایه در بازه زمانی روز رخ می‌دهد و عملاً با تاریکی هوا در طول شب، ارتفاع این لایه به حداقل مقدار خود میرسد.
مطالعات انجام‌شده در شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد ارتفاع این لایه به ترتیب در فصول تابستان، بهار، پاییز و زمستان از بیشترین به کمترین مقدار خود میرسد. در بازه دوساله بررسی شده میانگین عمق این لایه در شهر تهران طی کل ساعات شبانه‌روز حدود ۵۹۰ متر بوده و بیشینه ساعتی آن تا بیش از ۴۵۰۰ متر نیز رسیده است.
از سوی دیگر اعداد کمتر از ۲۰ متر نیز در شرایط پایدار جوی برای این پارامتر ثبت شده است. میانگین ارتفاع لایه اختلاط طی ساعات روز در حدود ۱۰۰۰ متر و برای ساعات شب در حدود ۱۲۰ متر بوده است. احدی تصریح می‌کند: عمق لایه اختلاط در روز‌ها و ماه‌های سرد نسبت به گرم کاهش قابل‌ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد که می‌تواند با شکل‌گیری شرایط سکون و پایداری جوی در ارتباط باشد. از سوی دیگر طلوع دیرتر خورشید در نیمه دوم سال باعث تأخیر در رشد ارتفاع آمیختگی جو می‌شود.
همچنین به دلیل کاهش شدت تابش نور خورشید رشد چندانی در عمق لایه اختلاط در ساعات میانه روز رخ نمی‌دهد و درنتیجه آلودگی تولیدی در لایه کم‌عمق مجاورت سطح زمین محبوس می‌شود؛ بنابراین یکی از عواملی که باعث می‌شود در روزهای سرد سال بیشتر شاهد روزهای آلوده باشیم می‌تواند به همین خاطر باشد.