۷ کلید سرسبزسازی بیابان
- روزنامه جام جم نوشت: کاهش دائمی منابع طبیعی زنگ خطری برای ما انسان‌هاست که هر چه زودتر فکری به حال زمین و نجات محیط‌زیست‌مان کنیم. یکی از کار‌ها در این مورد بیابان‌زدایی است. بیابان‌زدایی همان‌طور که از نامش برمی‌آید، فرآیند تبدیل بیابان‌ها به جنگل‌های سرسبز است.
در واقع بیابان‌زدایی شامل کار‌ها و روش‌هایی می‌شود که برای سبزکردن بیابان‌های خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب انجام می‌شود. هدف از بیابان‌زدایی، بازیابی بخش‌هایی از مناطق بی آب و علف و حاصلخیزکردن خاک آنهاست. از دلایل دیگر می‌توان به‌مسائل زیست‌محیطی مانند پیشگیری از فرسایش خاک و تقویت تنوع زیستی در بیابان‌ها اشاره کرد.
کارشناسان محیط‌زیست امیدوارند با تبدیل بیابان‌ها به مناطق سرسبز، بتوانند با تغییر اقلیم مبارزه کرده و از اثرات آن مانند خشکسالی و قحطی پیشگیری کنند. اهمیت بیابان‌زدایی به‌قدری زیاد است که ۲۷ خرداد/ ۶ژوئن روز جهانی بیابان‌زدایی اعلام شده است. در آستانه این روز، قابلیت‌های هفت فناوری موثر در بیابان‌زدایی را بررسی می‌کنیم.
برخی نسبت به تبدیل بیابان‌ها به جنگل تردید دارند و معتقدند نمی‌شود این مناطق را به نواحی سبز تبدیل کرد. اما این حقیقت ندارد، زیرا بسیاری از بیابان‌ها زمانی سبز بود و علت اصلی وضعیت امروزشان اقدامات مخرب و دست‌اندازی‌های انسان است. مثلا در تاریخ آفریقای شمالی می‌دانیم زمانی این بخش از دنیا سرسبز بوده و خاک حاصلخیزی داشته است، اما با تبدیل این مناطق سرسبز به بیابان، حاصلخیزی خود را از دست داده و در نهایت دچار خشکی و موجب فقر ساکنان خود شده است. در حال حاضر متخصصان و کارشناسان محیط‌زیست در سراسر دنیا با روش‌های مختلف سعی در بیابان‌زدایی دارند. با به‌کارگیری چنین روش‌هایی برخی کشور‌ها مانند پاکستان، چین، امارات‌متحده عربی، هندوستان و آمریکا توانسته‌اند بخشی از بیابان‌های خود را به مناطقی سرسبز و پربازده تبدیل کنند.
محوطه‌سازی برای کاهش دما فرسایش خاک، توفان شن و تبخیر
در محوطه‌سازی با استفاده از کاشت گل و گیاه‌های متفاوت، درخت و وسایلی، چون سنگ، چوب و ... در مکانی که خشک و نامطلوب است، آن محل از حالت بی‌آب و علف خارج می‌شود. چنین محوطه‌ای می‌تواند با وجود گل و گیاهی که در خود دارد، نه‌تن‌ها در کاهش دمای محیط موثر باشد، بلکه جلوی فرسایش خاک، تبخیر بیشتر آب و توفان‌های شن را بگیرد که معمولا در بیابان‌ها رایج هستند.
کشاورزی گلخانه‌ای
کشت گلخانه‌ای روش دیگری است که می‌توان با آن بیابان‌های بی‌آب و علف را به مکان‌های سرسبز تبدیل کرد. گلخانه مکانی سربسته است که محیط آن را از نظر دما، شدت نور، میزان رطوبت هوا و خاک مناسب کشت گل و گیاه کرده‌اند. این روز‌ها با استفاده از فناوری‌های متعدد مانند اتوماسیون هوشمند، سیستم‌های جدید آبیاری گلخانه‌ها، سیستم‌های تولید نور مطلوب، فناوری‌های خنک‌سازی، جدید‌ترین سیستم‌های کنترل نیرو و حرارت می‌توان گلخانه‌های عالی و کارآمد با هزینه‌ای مناسب ایجاد کرد. با این روش می‌توان بیابان‌زدایی را به روش موثری انجام داد.
کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک و شور
یکی دیگر از روش‌های بیابان‌زدایی، کاشت گیاهانی است که با مناطق خشک و شوره‌زار‌ها به‌خوبی کنار می‌آیند.
برای سبزکردن بیابان‌ها معمولا از گیاهانی استفاده می‌شود که می‌توانند حجم بالایی از سدیم را تحمل کنند. از این گیاهان می‌توان به حرا، سالیکورنیا و گیاهان بوته‌ای شورپسند اشاره کرد. گیاهانی مانند کنار، بنه، کهور، اقاقیا، اکالیپتوس، کاسیا، رمیلک و کرنکی هم مقاوم هستند و می‌توان از آن‌ها در بیابان‌زدایی استفاده کرد.
کنترل سیلاب
سیلاب‌ها حاوی مواد محلول و معلق متفاوتی هستند که از مکان‌های مختلف نشأت می‌گیرد. در واقع این مواد حاصل از فرسایش منطقه‌ای است که سیلاب در آنجا جاری شده و آن‌ها را با خود آورده است. خاکی که سیلاب از آن عبور کند، حاصلخیزتر از قبل می‌شود. زیرا مواد مغذی مورد نیاز خود را از این سیلاب‌ها به‌دست می‌آورد؛ بنابراین باید با کنترل سیلاب‌ها و حفظ آب آن‌ها در مناطق بیابانی، خاک بیابان را علاوه‌بر سیراب‌کردن، مغذی و حاصلخیز کرد. همچنین با جمع‌آوری آب باران می‌توان آب مورد نیاز برای آبیاری گیاهان را تهیه کرد.
کشت پایا
کشت پایا نوعی طراحی کشت بر اساس درک چگونگی عملکرد طبیعت است و این نوع کشت به زمین و ساکنان آن توجه ویژه‌ای دارد. در کشت پایا، کشاورزی در مقابل طبیعت قرار نمی‌گیرد، بلکه با طبیعت و ویژگی‌های آن همراه می‌شود. در این نوع کشت از گیاهان یک‌ساله و چند ساله استفاده شده و خاک و آب و منابع انسانی بادقت مدیریت می‌شود و در نهایت سیستمی به‌وجود می‌آید که در آن ذخیره انرژی، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه رخ می‌دهد. این نوع کشت می‌تواند در گیاهان منطقه تنوع ایجاد کند و از سطح بیابان‌ها بکاهد.
پرورش ماهی و دیگر حیوانات دریایی
بسیاری از کشور‌ها با پرورش ماهی و دیگر حیوانات دریایی در مزارعی که به این منظور ساخته شده‌اند، نقش موثری در بیابان‌زدایی بازی کرده‌اند. هدف اصلی پرورش ماهی در مناطق خشک و نیمه‌خشک بیابانی، استفاده بهینه و حداکثری از منابع آبی برای سیستم کشاورزی و پرورش آبزیان است که در نهایت بیابان‌ها را به مکانی پربازده تبدیل می‌کند.
پرورش گیاهان با استفاده از شبنم و آب باران
با استفاده از برخی فناوری‌ها مانند «جعبه آب گرواسیس» می‌توان گیاهان و درختان را در مناطق خشک بیابانی کاشت. با استفاده از فناوری این جعبه می‌توان گیاهان و درختان را در اراضی خشک بیابانی بدون نیاز به آبیاری و صرف هزینه بالا کاشت و پرورش داد.
جعبه گرواسیس از ذخیره آب موجود در خود استفاده کرده، نزولات جوی را هم گرفته و در مخزنش ذخیره می‌کند. همچنین این فناوری با استفاده از قانون نقطه شبنم، رطوبت هوای محیط را هم به قطرات آب تبدیل و در خود ذخیره کرده و درنتیجه آب مورد نیاز گیاه را تامین می‌کند.
درون این جعبه‌ها هر سال یک درخت کاشته می‌شود و سپس گیاه از درون جعبه درآورده شده و درخت و گیاه دیگری در آن کاشته می‌شود.
از دیگر روش‌های به‌کار گرفته برای بیابان‌زدایی می‌توان به تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش‌های گیاهی موجود، احیای خاک فرسوده و شوره‌زار‌ها و استفاده از سوخت‌های جایگزین اشاره کرد.
استفاده از سوخت‌های جایگزین باعث می‌شود، مردم برای سوخت و تولید انرژی از چوب استفاده نکنند و به این ترتیب از قطع درختان جلوگیری‌شود.