برای حفظ بافت تاریخی شهر باید شبکه شکل گیری آن شهر حفظ شود

حمیده چوبک دانشیار پیشین پژوهشگاه میراث فرهنگی و مدیر پایگاه تاریخی الموت درخصوص ضرورت‌های وجود طرح جامع راهبردی برای حفاظت از بافت‌های تاریخی به میزان گفت: بدیهی است که چنین ضرورتی وجود دارد. اما متاسفانه آن ضوابطی که درباره حفاظت از حریم بافت‌های تاریخی باید مورد مراعات قرار بگیرد با بی توجهی مواجه می‌شود. برای این کار لازم است تا یک مطالعه همه جانبه صورت بگیرد تا شناختی جامع شکل بگیرد. بر این اساس چگونگی شکل گیری یک بافت تاریخی و عناصر ارزشمند آن یا عناصری که روی بافت تاریخی تاثیر و نفوذ دارند باید مورد شناسایی قرار بگیرد. برای این کار هم آثار مثبت و هم پیامد‌های منفی این عناصر باید مورد بازکاوی قرار بگیرد. همچنین لازم است تا میزان مداخله‌های گوناگون در بافت تاریخی و نوع ساخت و ساز‌هایی که اتفاق می‌افتد مشخص شود.

 

وی ادامه داد: اما کلیدی‌ترین نکته‌ای که در موضوع حفاظت از یک بافت تاریخی باید مورد توجه قرار بگیرد مساله گذرگاه هاست. یعنی اگر گذرگاه‌ها حفظ شود بافت تاریخی هم حفظ شده است. اینکه امروز می‌بینیم توجه متولیان فقط به تک دانه‌ها و نگین‌های موجود در یک بافت تاریخی منحصر شده چنین رویکردی منجر به حفظ کلیت بافت نخواهد شد. اینکه چگونه یک بافت تاریخی ساماندهی شود که بتواند به تثبیت، ارتقا و کاربری آن بافت کمک کند بسیار اهمیت خواهد داشت. این‌ها به موضوعات حفاظتی مربوط به یک بافت بر می‌گردد. برای تحقق اهداف مربوط به حفظ و ارتقا یک بافت باید مطالعات لازم انجام بگیرد و در قالب یک طرح راهبردی صورت بندی شود. همچنین وظایف دستگاه‌های مرتبطی که درباره بافت تاریخی دارای نفوذ یا تاثیر هستند هم باید مشخص بشود تا روشن باشد که عملکرد‌ها و مسوولیت‌ها و پاسخگویی‌ها به چه صورتی است.

چوبک در واکنش به اینکه در شهر‌های تاریخی موضوع حمل و نقل شهری به مساله‌ای بغرنج برای حفاظت از بافت‌های تاریخی تبدیل شده گفت: موضوع حمل نقل در بافت‌های تاریخی شهر‌ها به همان مساله گذرگاه‌ها بر می‌گردد که اشاره کردم. یعنی باید گذرگاه‌ها باز شوند تا رفت و آمد با وسایل نقلیه انجام بگیرد. مساله به کارگیری وسایل حمل و نقل به عنوان نیاز و مطالبه مردمی بر بافت تاریخی شهر حاکم می‌شود. این مساله به صورت بزرگترین معضل برای بافت تاریخی شهر‌های ما درآمده است. من تصور می‌کنم ما باید به تجربه‌هایی که در دیگر نقاط دنیا برای حفظ بافت تاریخی شهر‌ها روی داده توجه کنیم. یکی از دغدغه‌هایی که من همیشه داشته ام این بوده که چرا در کشور فرانسه خودرویی به نام رنو ساخته شده است. آن‌ها چنین خودرویی را متناسب با عرض باریک معابر شهری فرانسه طراحی کرده اند.

 

 

وی افزود: از این جهت تصور می‌کنم با توجه به اینکه امروزه فناوری‌های پیشرفته‌ای در ساخت خودرو‌ها و وسایل حمل و نقل به کار گرفته می‌شود می‌توان حتی بازار مطلوبی برای تولید خودرو‌هایی که قابل استفاده در بافت‌های تاریخی باشند در دستورکار خودروساز‌های ما قرار بگیرد. چنین اتفاقی در صورت تحقق هم می‌تواند یک تولید ارزشمند باشد و هم در حفاظت از بافت تاریخی شهر‌ها به کار بیاید. یکی از نکاتی هم که تصور می‌کنم در تولید خودرو‌های مناسب برای بافت‌های تاریخی باید در نظر گرفته شود نوع سوخت این خودروهاست. تصور می‌کنم باید یک شهر هوشمند برای این موضوع در نظر گرفته شود تا بتوان امکان تحقق این هدف را فراهم آورد.

 

مدیر پایگاه تاریخی الموت خاطرنشان کرد: مثالی هم که برای این مساله می‌توانم بیاورم به اقداماتی بر می‌گردد که در شهر بوشهر برای حفاظت از بافت تاریخی در حال انجام است. مسوولان آنجا برای نگهداری از بافت تاریخی طرح‌های حفاظت و مرمت را با کمک شهرداری به پیش می‌برند که اقدامات قابل قبولی را به انجام رسانده اند. ولی گشایش گذرگاه‌هایی که مفهوم و معنایی در شهرسازی ایران داشته و سابقه اش را مثلا در سیراف هم می‌توانیم ببینیم بافت تاریخی بوشهر را با آسیب جدی مواجه کرده است. در گذشته در شهر‌های ایران پیرامون تمام خانه‌ها کوچه‌ها و گذرگاه‌هایی بود که ساختار شهری را شکل می‌داد. حالا، اما با تخریب بنا‌های تاریخی و قدیمی مدیران شهری مجال پیدا می‌کنند که خیابان را گسترش دهند و ساختار را تغییر دهند. در صورتی که بافت تاریخی یک شهر زمانی حفظ می‌شود که شبکه شکل گیری آن شهر حفظ شود.

 

چوبک با بیان اینکه امروز متاسفانه در اغلب شهر‌های تاریخی ما این شبکه در حال از بین رفتن است گفت: اما می‌بینیم خارج از کشورمان مثلا در جایی مثل شهر بارسلون اسپانیا همین الگوی معماری به عنوان یک شهر مدرن هوشمند مورد توجه قرار گرفته است. من تصور می‌کنم در وزارت راه و شهرسازی باید توجه بیشتری به مطالعات مربوط به شکل گیری شهر‌های تاریخی و ارزش‌هایی که این شهر‌ها بر پایه آن بنا شده اند صورت بگیرد. از این بابت بافتی که به عنوان شارستان نامیده می‌شود یا شکل خاصی از باغ‌ها و و مراتعی که از تهران تا شیراز و هر جای دیگری از کشورمان در گذشته یافت می‌شد نیاز به وجود چنین مطالعاتی دارند. متاسفانه ما امروز این نوع بافت را که واجد ارزش و عامل مهمی در هویت و کارکرد‌های شهر‌های ما بوده را به راحتی از بین می‌بریم.