دانستنی‌هایی درباره تنوع زیستی

_ آنا نوشت: امروزه روی زمین حدود ۲ میلیون گونه زیستی شناسایی و نامگذاری شده است. دانشمندان تخمین می‌زنند که این رقم تا حدود ده میلیون قابل افزایش خواهد بود. این نشان می‌دهد که تنوع زیستی زمین تا چه اندازه از رادار‌های ما فاصله دارد. امروز روز جهانی تنوع زیستی اعلام شده است. در این نوشتار نگاهی به این مقوله و تأثیرگذاری آن بر زندگی انسان خواهیم داشت. چرا به تنوع زیستی نیاز داریم؟

 

تنوع زیستی یکی از پایه‌های اساسی زندگی بشر است. دلایل زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی بی‌شماری برای ضرورت محافظت و حفظ تنوع زیستی وجود دارد.

 

وظیفه اخلاقی ما به دلیل عدالت اجتماعی و بین‌گونه‌ای، حفظ و حفاظت از تنوع زیستی است. از منظر آیینی نیز بر این مسئله همواره تأکید شده است. دولت‌های گوناگون نیز با توجه به مسئولیت خود در قبال نسل‌های آینده، باید از پایه‌های طبیعی زندگی محافظت کنند.

 

غذای روزانه بشر از طریق گیاهان و حیوانات تأمین می‌شود. از زمان شروع کشاورزی حدود ۱۲۰۰۰ سال پیش، حدود ۷۰۰۰ گونه گیاهی برای مواد غذایی کشت شده است. ما همچنین بسیاری از مواد و منابع دیگر را از ارگانیسم‌های زنده (به عنوان مثال چوب درخت برای ساخت‌وساز و آتش و کاغذ و...) به دست می‌آوریم.

 

هر روز، از طیف گسترده‌ای از «خدمات» طبیعت (و از این رو تنوع زیستی) بهره‌مند می‌شویم: هوای پاک، آب شیرین، گرده افشانی و باروری گیاه دانه‌دار توسط حشرات (به عنوان مثال زنبورها) و ذخیره کربن (به عنوان مثال جنگل ها، باتلاق ها، خاک‌ها و اقیانوس ها) و ... همه این خدمات اکوسیستم به طور رایگان به ما عرضه شده است و ما بدون آن‌ها قادر به ادامه زندگی نیستیم.

 

می‌توان از اطلاعات ژنتیکی یا منابع ژنتیکی در غذا و دارو استفاده کرد. تلاش زیادی برای بهره‌برداری از این نوع تنوع (به عنوان مثال با تولید نژاد‌های اصلاح‌شده حیوانات اهلی و انواع گیاهان) انجام شده است. برای موفقیت در این تلاش‌ها باید از کل طیف تنوع زیستی محافظت شود.

 

یک خزانه ژنی قوی (به کلِ موادِ ژنتیکی درونِ یک جمعیت گفته می‌شود) سالم بودن و انعطاف پذیری ارگانیسم‌ها، گونه‌ها و اکوسیستم‌ها را تضمین می‌کند به طوری که می‌تواند با شرایط ضعیف محیطی نیز سازگار شود. به خصوص در زمان تغییرات آب‌وهوایی جهانی، حفظ این پتانسیلِ تطبیق‌پذیر مهم است.  

 

گیاهان و حیوانات الهام‌بخش بسیاری از اختراعات فنی بشر بوده‌اند. تقلید از ساختار‌ها و سازگاری‌های موفقی که در طبیعت یافت می‌شود می‌تواند الگوی بسیاری از مصنوعات بشر باشد و به صرفه‌جویی در مصرف مواد و انرژی کمک کند.

 

طبیعت و تنوع زیستی، نوعی ارزش تفریحی را ارائه می‌دهد. طبیعت و زیبایی مناظر و چشم‌انداز‌ها به دلیل تنوع زیستی چه در هنگام پیاده‌روی عصرانه از میان جنگل‌های مجاور و چه در تعطیلات کنار دریا کمک می‌کند بیشتر از زندگی لذت ببریم.  

 

تنوع زیستی در همه جای کره زمین وجود دارد. هر منطقه میزبان گونه‌های مختلفی است که با شرایط محیطی و آب‌وهوایی مربوطه سازگار شده‌اند. هر گونه‌ای با ارزش است و نیاز به محافظت دارد. احتمالاً گونه‌های زیادی هنوز کشف نشده‌اند!

 

نقاطی که تنوع زیستی و تراکم گونه‌ها در آن زیاد است شامل اکوسیستم‌ها و بخش‌هایی از مناطق گرمسیری، اقیانوس‌ها و جنگل‌ها است.

 

همچنین تنوع عظیم گیاهان و حیوانات اهلی ناشی از هزاران سال پرورش انتخابی توسط بشر، قابل توجه است. این تنوع امروز مورد تهدید قرار گرفته است. از ۷۰۰۰ گونه گیاهی که با تولید مثل و تأمین غذا در طی هزاران سال کشت و اصلاح شده‌اند، اکنون فقط پانزده گونه - در کنار هشت گونه جانوری - حدود ۹۰ درصد از تغذیه انسان را در سراسر جهان فراهم می‌کنند.

 

تنوع زیستی نه تنها زمانی معنادار است که متکثر باشد، بلکه اکوسیستم‌های سالم به این دلیل عملکرد خوبی دارند که از ترکیب صحیح گونه‌ها تشکیل شده‌اند. هر منطقه روی زمین شرایط خاص آب‌وهوایی و محیطی مناسب برای ترکیبات خاص گونه‌ای را ایجاد می‌کند. ازاین‌رو، فقط تعداد گونه‌ها مهم نیستند بلکه ترکیب صحیح ژن‌ها، گونه‌ها و خود اکوسیستم‌ها است که به تداوم جامعه معنی می‌بخشد. اما چه چیزی تنوع زیستی را تهدید می‌کند و چرا؟ تنوع زیستی از بسیاری جهات توسط بشر تهدید می‌شود.

 

خراب شدن مستقیم زیستگاه‌ها (به عنوان مثال شهرنشینی و ایجاد زیرساخت‌ها، جنگل‌زدایی، سوزاندن، استخراج معادن، صید بی‌رویه و کشاورزی صنعتی) منجر به از بین رفتن تنوع زیستی جهانی می‌شود.

 

بهره‌برداری بیش از حد از طبیعت باعث کاهش تنوع زیستی می‌شود. به عنوان مثال چرای دام‌ها، فرسایش خاک، قطع کردن بی‌رویه درختان برای مصارف تجاری، استفاده از سموم دفع آفات، آلودگی زمین، آلودگی آب، گردشگری غیر قابل مهار، کشاورزی کنترل‌نشده، شکار غیراصولی و... از این دست هستند.

 

انتقال عمدی یا سهوی گونه‌های زیستی به خارج از محدوده طبیعی‌شان می‌تواند عواقب شدیدی را برای زیستگاه‌ها و تنوع زیستی آن‌ها به همراه داشته باشد (به عنوان مثال خرگوش‌ها در استرالیا، گیاهان عظیم‌الجثه در آلمان).

 

وقتی آب‌وهوا سریعتر از سازگاری با اکوسیستم‌ها و گونه‌ها تغییر می‌کند، نتیجه آن می‌تواند انقراض جمعیت‌ها و گونه‌ها باشد. تغییرات آب‌وهوایی احتمالاً منجر به کاهش شدید تنوع زیستی خواهد شد.