امام صادق علیه‌السلام از منظر اندیشمندان جهان

- علیرضا خاتم - سحرگاه جمعه، ۲۷ ربیع الاول سال ۸۳ هجری قمری، شخصیتی پا به این دنیا گذاشت که درک فضائل و مناقبش از توان عقل بشر خارج است. پیشوایی برای انسان در عالم گیتی قدم نهاد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در توصیف او فرمود: وقتی که فرزند من جعفر بن محمد متولد شد، او را صادق نام گذارید. [۱]

 

امامی که مورخین، تعداد علمایی را که از علم بی کرانش بهره برده اند، ۴ هزار نفر دانسته اند و حتی امامان چهارگانه اهل تسنن (ابوحنیفه، مالک، شافعی، احمد بن حنبل) مستقیم یا با واسطه شاگرد وی بوده اند. [۲]

 

بعضی از شاگردان نامی آن بزرگوار عبارتند از: هشام بن حکم و مؤمن طاق و محمد بن مسلم و زرارة بن اعین و... که هر یک چهره‌های درخشانی از تربیت شدگان مکتب آن حضرت هستند.

 

حرکت علمی او چنان گسترش یافت که سراسر مناطق اسلامی را دربر گرفت و مردم از علم او سخن‌ها می‌گفتند و شهرتش در همه شهر‌ها و دیار‌ها پیچیده بود.

 

سرانجام منصور دوانیقی، حاکم ظالم آن زمان، به دلیل بیمی که از روی آوردن مردم بدو در دل وی راه یافته بود، آسوده ننشست و در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری قمری، در سن ۶۵ سالگی، حضرت را مسموم کرده و به شهادت رساند.

جملات طلایی اندیشمندان جهان در توصیف امام صادق علیه السلام
امام صادق علیه السلام که درخت پر ثمر علم و وارث انبیاء و مفسر کتب آسمانی بود، در قله‌ای از فضائل قرار داشت که هر اندیشمندی، خود را عاجز از رسیدن به آن می‌داند. شخصیتی که تمام اندیشمندان جهان حتی مخالفین، ناگزیر زبان به تحسین او باز کرده و جملاتی زیبا در توصیف آن امام همام گفته و نگاشته اند که در تاریخ ثبت شده است.

ابوحنیفه امام مذهب حنفی
وی که دو سال شاگردی امام صادق علیه السلام را کرده بود، همیشه می‌گفت: اگر آن دو سال شاگردی را نمی‌کردم، هلاک می‌شدم. [۳]

 

من فقیه‌تر و داناتر از جعفر بن محمد ندیده ام. او داناترین فرد این امت است. [۴]

 

مالک بنیانگذار مذهب مالکى
وی در توصیف امام صادق علیه السلام می‌گوید: هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشى نشنیده و بر قلب هیچ کسی خطور نکرده که کسى برتر و افضل از جعفر بن محمد باشد؛ چه از نظر فضائل و کمالات و چه از نظر دانش و عبادات و پارسائى. او بسیار حدیث مى گفت و خوش گفت‌وگو بود و استفاده زیاد مى رساند؛ و به خدا سوگند هرچه مى گفت راست بود. [۵]

 

محمد بن طلحه شافعى
این عالم بزرگ اهل تسنن در کتاب خود می‌نگارد: او است امام جعفر صادق از بزرگان اهل بیت؛ داراى دانش هاى بسیار و عبادت راستین و ذکرهاى پى در پى و تلاوت بسیار قرآن کریم. او پیوسته معانى قرآن را دنبال مى کند و از دریاى بى کرانش جواهراتش را بر مى گزیند و شگفتی هایش را بازگو مى کند.

 

آن حضرت اوقات خود را بر عبادت هاى مختلف تقسیم مى کند به گونه اى که خویشتن را بتواند بازجوئى و بازپرسى نماید. دیدارش انسان را به یاد آخرت مى اندازد و با شنیدن سخنان دلربایش، دل را از دنیا مى کند و پیروى از راهش انسان را وارث بهشت مى کند.

 

نور دیدگانش گواهى مى دهد که او از سلاله پیامبر است و پاکى کردارش بى گمان دلیل این است که او از ذریه و دودمان پاک رسول الله است. و اما درباره منش‌ها و صفات نیکش چه گویم که هرگز به حساب نیاید و در فهم و درک آن، فهمیدگان روزگار ناتوانند تا جایى که از بسیارى دانشش که بر قلب پارسایش افاضه کرده، هر حکمى را که دیگران ندانند و علومى که فهم و خرد خردمندان از درکش ناتوان آیند به او باز مى گردند و از او روایت مى کنند. [۶]

 

ابن صباغ مالکى
عالم نامی اهل تسنن در کتاب خود چنین می‌نویسد: جعفر صادق از میان تمام برادرانش جانشین پدر بود و او وصى پدر و امام پس از وى به حساب مى آید. بر دیگران در فضیلت بالاتر است و داراى مقامى والاتر و نام و نشانى برتر.

 

مردم در تمام دانش‌ها از او نقل قول مى کردند تا جائى که زبان زد خاص و عام بود و آن چنان نامش در شهر‌ها و بر سر زبان‌ها بود که دانشمندان به اندازه او از هیچ یک از اهل بیت حدیث نقل نکردند؛ و اگر تو در کتاب هاى تاریخ بنگرى و جستجو کنى مى بینى همه در باره اش چنین سخن مى گویند و او را به بزرگى یاد مى کنند. سجایا و خصال جعفر بن محمد برتر و صفاتش در شرافت و عظمت کامل‌تر و بزرگ منشی او بر همگان روشن و انجمن هاى عزت و کرامت به مناقب و آثار جاودانه اش استوار و پابرجا است. [۷]

 

ابن حبان
این عالم شهیر اهل تسنن درباره امام صادق علیه السلام مى‎ گوید: فقیه‌تر از جعفربن محمد کسی را ندیدم؛ وى از سادات اهل بیت است که فقیه و علیم و فاضل بود و به سخنش نیازمند بودیم و در روایت دیگرى آمده است که وى تنها کسى بود که همه فقها وعلما و فضلا محتاج و نیازمند سخنش بودند. [۸]

 

محمد ابو زهره
نویسنده نام آور جهان اسلام و اندیشمند اهل تسنن درباره امام صادق علیه السلام چنین مى ‎نگارد: امام صادق علیه السلام در طول مدت زندگى پر برکتش همیشه در طلب حق بود و هرگز پرده ‎اى از ریب و شک و تردید بر قلب او مشاهده نشد و کارهایش به مقتضیات کج‎ اندیشى سیاستمداران زمانش رنگ نباخت و لذا هنگامى که رحلت فرمود، جهان اسلام فقدان او را کاملا حس کرد؛ زیرا که یاد او هر زبانى را عطرآگین می ‎ساخت و همه علماء و اندیشمندان بر فضل او معترفند.

وی در ادامه می‌نویسد: علماء اسلام در هیچ مسئله‎ اى آنگونه که بر فضل امام صادق و دانش او اجماع نموده ‎اند، با وجود اختلاف طوائفشان، به این شکل اجماع ننموده‎ اند و تعداد زیادى از ائمه اهل تسنن هستند که معاصر با ایشان بودند و هم عصر با ایشان زیسته و از محضر مبارک حضرتش فیض برده‎ اند و از این روی به پیشوایى علمى زمانش کاملا شایسته بوده، همچنان که این شایستگى را قبل از او پدر و جدش داشته ‎اند؛ و همه پیشوایان راه هدایت به آن‌ها اقتداء نموده و از حرف‎ هاى آن‌ها اقتباس نموده‎ اند. [۹]

 

میر علی هندی
گسترش علم در آن زمان، روح بحث و جستجو را برانگیخته بود و بحث‌ها وگفتگوهاى فلسفى در همه اجتماعات رواج یافته بود. شایسته ذکر است که رهبرى این حرکت فکرى را حوزه علمیه‌ای که در مدینه شکوفا شده بود، بر عهده داشت. این حوزه را امام جعفر صادق علیه السلام تاسیس کرده بود. او پژوهشگر فعال و متفکرى بزرگ بود و با علوم آن عصر به خوبى آشنا بود و نخستین کسى است که مدارس را در اسلام تاسیس کرد. [۱۰]

 

ابن خلکان
این عالم شافعی اهل سنت در کتاب «وفیات الأعیان» درباره امام صادق علیه السلام، اینگونه می‌نویسد: وی به خاطر صداقتش بود که ملقب به صادق شد. فضائل امام صادق علیه السلام فراتر از این است که به توان به زبان آورد. [۱۱]

 

السویدی
وی در توصیف امام صادق علیه السلام چنین اظهار داشته است: او خلیفه و جانشین پدر بود و علومی از او نقل شده است که از شخص دیگری نقل نشده و سابقه نداشته است. [۱۲]

 

پروفسور بنز آلمانی‌
می‌گوید: کیمیا یک دانش عربی است، امام جعفر صادق علیه السلام آن را به نقطه‌ای رسانیده که از اسرار مکتوم است. ما به ۴۰۰ مقاله از آن‌ها دسترسی پیدا کردیم و در پرتو آن گام نهادیم،‌ای کاش به بقیه آن نیز دسترسی پیدا می‌کردیم تا از زحمت تلاش و تکاپو راحت می‌شدیم. [۱۳]

 

ابن تیمیه حرانی
شخص اول دنیای وهابیت و بزرگ عالم ایشان که مبانی فکری وهابیت را شکل داده است درباره علم وافر امام صادق علیه السلام اعتراف کرده و می‌نگارد: امامان ما اهل تسنن، علوم را از محضر امام جعفر صادق فرا گرفته اند. [۱۴]

پی نوشت:

[۱]بحارالانوار، ج ۴۷، ص ۸.
[۲]مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۲۴۷.
[۳]مختصر تحفة الاثناعشریه، ص ۸.
[۴]سیر أعلام النبلاء، ج ۶، ص ۲۵۷.
[۵]مناقب ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۲۷۵.
[۶]مطالب السول، ص ۸۱.
[۷]الفصول المهمة فیمعرفة الأئمة، ج۲، ص۹۱۳.
[۸]تهذیب التهذیب، ج ۲، ص ۱۰۴.
[۹]الامام الصادق حیاته وعصره- آرائه وفقهه، ص ۳.
[۱۰]مختصر تاریخ العرب، ص۱۹۳.
[۱۱]وفیات الاعیان، ج ۱، ص ۳۲۷.
[۱۲]سبائک الذهب، ص ۷۲.
[۱۳]ذکری الامام الصادق، علامه عیسی خاقانی، ص ۱۱۴.
[۱۴]منهاج السنه، ج ۴، ص ۱۲۶.