چگونه می‌توان از بحران کم آبی عبور کرد؟

_ مهر نوشت: بر اساس اطلاع رسانی سازمان هواشناسی کشور، در هفته پیش رو شاهد افزایش دما از اکثر نقاط کشور هستم. این افزایش دمای هوا بی شک علاوه بر افزایش مصرف برق برای تجهیزات سرمایشی، شاهد افزایش مصرف آب نیز هستیم. هر چند قطعی‌های برق آسیب قابل توجهی به بخش‌های مختلف خانگی، صنعتی، کشاورزی و تجاری وارد می‌کند؛ اما به اتفاق نظر کارشناسان معتقدند، آنچه می‌تواند ایجاد چالش عمیقی در کشور ایجاد کند، موضوع کمبود آب است.

 

پنجم خردادماه سال جاری، حمیدرضا جانباز، مدیرعامل شرکت آبفای کشور درباره تعداد شهر‌های قرمز به لحاظ تأمین آب، توضیح داد: پیش بینی کرده‌ایم امسال در مقایسه با سال گذشته که سالی پر آب بود، شهر‌هایی که با تنش آبی روبرو هستند بیش از ۲۱۰ شهر باشند که از این تعداد حدود ۱۰۰ شهر در وضعیت قرمز هستند یعنی این ۱۰۰ شهر بیش از ۱۰ درصد کمبود آب دارند.

 

وی در همین راستا ادامه داد: البته راهکار‌های مناسبی را برای بهبود این شرایط در پیش گرفته‌ایم که یکی از آن‌ها تسلط بیشتر ما بر شبکه‌های آبرسانی است تا با مدیریت فشار موضوع تأمین آب را مدیریت کنیم. از سوی دیگر تأمین برق مورد نیاز سامانه‌های آبرسانی را طی ارتباطی که با بخش برق وزارت نیرو برقرار کرده‌ایم، در اولویت داریم تا در آخرین اولویت شاهد قطع برق این سامانه‌ها باشیم. این در حالی است که مجهز به مولد‌های برق اضطراری نیز شده‌ایم تا بتوانیم تأمین آب پایداری را برای شهر‌های کشور داشته باشیم.

 

طبق آخرین اظهارات این مقام مسئول در تعداد زیادی از استان‌های مرکز فلات ایران و استان‌های شرقی میزان بارش بسیار کاهش پیدا کرده است، مانند استان سیستان و بلوچستان که کمتر از ۱۰ میلی‌متر کاهش در آن ثبت شده است. همچنین استان‌های خراسان جنوبی، کرمان، جنوب فارس، یزد و بخش‌هایی از اصفهان و سمنان دچار کمبود شدید بارش هستند.

 

این اظهارات مدیرعامل آبفای کشور در شرایطی است که شاید این اقدامات در قالب یک مسکن ایفا نقش کند، اما مهم‌ترین اقدام در زمینه آب و فاصله گرفتن از کمبود آن؛ طراحی برنامه‌ای ضرب العجل در سه بخش کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت است تا بتوان این بخش حیاتی را مدیریت کرد. شاید وزارت نیرو در بخش اقدامات کوتاه مدت و میان مدت اقداماتی را انجام داده باشد، اما به گفته کارشناسان بخش بلندمدت که اثربخشی آن بیشتر و وسیع‌تر است تقریباً به دست فراموشی سپرده شده است.

 

به گفته متخصصین حوزه آب ما باید به طور همزمان به سمت کاهش چشمگیر تلفات تبخیر و تلفات حاصل از سیلاب‌ها در کشور گام برداریم. با تسریع نفوذ دادن آب به سفره‌های آب زیرزمینی در حقیقت در مسیر اجرایی شدن هم زمان این دو هدف حرکت کرده ایم. این در حالی است که حدود ۷۰ درصد بارش‌ها تبخیر و حدود ۱۱ درصد آن تبدیل به سیلاب می‌شود، بنابراین حدود ۸۰ درصد نزولات را در کشور کم بارش ایران، تلف می‌شود.

 

اگر آبی که بر اثر بارندگی شاهد آن هستیم در سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ داده نشوند، یا بر اثر تابش نور خورشید و وزش باد تبخیر می‌شوند یا با جاری شدن روی زمین در سراشیبی‌ها، قدرت تخریبی می‌یابد و علاوه بر ایجاد آسیب از دسترس خارج می‌شود. اگر از ابتدای بارش‌ها بتوانیم این نزولات را به سمت سفره‌های آب زیر زمینی نفوذ دهیم از تلفات حدود ۷۰ درصدی آب باران در کشور، کاسته ایم.

 

برای آنکه میزان نفوذ پذیری آب به سفره‌های آب زیرزمینی را افزایش دهیم نیازمند اجرای دقیق و کامل اقدامات آبخیزداری هستیم. اقدامات آبخیز داری باید در وهله نخست در همان مبدا بارش که ارتفاعات است، انجام شود، چرا که در ارتفاعات بر خلاف بخش‌های پایین دستی، دانه‌های خاک درشت‌تر بوده و میزان نفوذپذیری آب با سهولت و سرعت بیشتری انجام می‌شود. از سویی دیگر دمای هوا در ارتفاعات در مقایسه با دامنه‌ها، کمتر است و این کاهش دما موجب می‌شود که میزان تبخیر آب کاهش یابد و سهم بیشتری از آب می‌تواند به سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ کند.

 

به گفته متخصصی حوزه آب اقدامات آبخیزداری در ارتفاعات در مقایسه با پایین دست که مناطق مسکونی و مراتع دامی است، ریسک کمتری دارد. هر چه اجازه نزدیک‌تر شدن آب بارندگی‌ها را به این مناطق بدهیم خطر سیلاب بالاتر می‌رود.

 

از سویی دیگر حدود ۳ درصد از بودجه فصل منابع آب در برنامه توسعه پنجم مربوط به اقدامات آبخیزداری است، در حالیکه در برنامه ششم توسعه کل بودجه آب به رقم کمتر از ۱۰ درصد رسید و این ۳ درصد از کل رقم ۱۰ درصد محاسبه شود که به این ترتیب تقریباً می‌توان گفت که بودجه برای آبخیزداری در برنامه ششم توسعه به شدت کاهش و تقریباً حذف شده است. این رقم در مقایسه با نیاز کشور، عدد کمی است. متأسفانه اقدامات آبخیزداری و توسعه پوشش گیاهی در ارتفاعات به طور شایسته‌ای انجام نشده است. بودجه مورد نیاز برای اقدامات آبخیز داری به طور مقطعی و محدود از منابع صندوق توسعه ملی با اذن رهبری معظم انقلاب تأمین می‌شود.