برندگان و بازندگان مهاجرت برای کار

- روزنامه همشهری نوشت: در شرایطی که میانگین نرخ بیکاری کل کشور تک‌رقمی شده و کمتر از ۱۰ درصد است، نرخ بیکاری جمعیت مهاجران بین استانی بالاتر از ۱۳ درصد ثبت شده و نشان می‌دهد که لزوماً مهاجرت جویندگان کار باعث حل مشکل آن‌ها نشده است.

مهاجرت برای کار از مناطق کمتر توسعه‌یافته به مناطقی که ظاهراً توسعه مساعدتری داشته‌اند، در بسیاری موارد با شکست مواجه می‌شود و گاه به بحران‌زایی در مقصد می‌انجامد. آمار‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد بخت موفقیت مهاجران در همه استان‌های کشور برابر نیست و در مقابل استان‌هایی که بازار کار مساعدتری نسبت به سایر استان‌ها دارند، در برخی استان‌ها شرایط برای اشتغال مهاجران به‌شدت نامساعد است؛ تا جایی که حتی احتمال بیکارماندن مهاجران به‌مراتب بالاتر از سایر استان‌هاست.

نقشه مهاجرت نیروی کار

نتایج طرح آمارگیری نیروی کار نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۶ روند مهاجرت نیروی کار در ایران نزولی بوده و هرسال افراد کمتری نسبت به سال قبل برای یافتن کار دست به مهاجرت زده‌اند. بررسی‌های مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۶۳۶ هزار نفر در داخل کشور به‌صورت درون‌استانی و بین استانی و حتی از خارج از کشور به داخل مهاجرت داشته‌اند که این تعداد در مقایسه با ۷۱۱ هزار نفر در سال ۹۷ حدود ۱۰.۵ درصد و در مقایسه با ۵۶۱ هزار نفر در سال ۹۶ حدود ۶.۹ درصد کمتر است. از زاویه‌ای دیگر، در سال ۹۸ حدود ۴۸.۷ درصد مهاجرت‌های در سن کار معادل ۲۵۹ هزار نفر، به مهاجرت درون‌استانی اختصاص داشته، حدود ۴۸.۳ درصد معادل ۲۵۷ هزار نفر مربوط به مهاجرت برون‌استانی بوده و همچنین ۳ درصد مهاجرت معادل ۱۶ هزار نفر به ورود افراد از خارج به داخل مربوط بوده است.

بررسی ترکیب مهاجران حاکی از این است که شتاب کاهش مهاجران در سن کار کمتر از کاهش تعداد کل مهاجران بوده و به‌عبارت‌دیگر نسبت مهاجران در سن کار نسبت به‌کل مهاجران، برخلاف اصل مهاجرت روند صعودی داشته؛ به‌گونه‌ای که این نسبت از ۸۲.۱ درصد در سال ۹۶ به ۸۳.۷ درصد در سال ۹۸ افزایش یافته است. نکته دیگر اینکه در این دوره زمانی نسبت مردان مهاجر به کل مهاجران با کاهش مواجه بوده و در مقابل سهم زنان مهاجر افزایش یافته است. براساس آمارها، طی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ سهم مردان نسبت به کل مهاجران از ۵۸.۷ درصد به ۵۵.۲ درصد رسیده و مابه‌ازای آن با افزایش سهم زنان مهاجر از ۴۱.۳ به ۴۴.۸ جبران شده است.

شانس اشتغال مهاجران

از مجموع ۵۳۳ هزار نفر مهاجر در سن کار در سال ۹۸ حدود ۳۸.۳ درصد معادل ۲۰۴ هزار نفر در استان مقصد مشغول به کار شده‌اند؛ اما ۷۱ هزار نفر معادل ۱۳.۲ درصد باوجود تمایل به اشتغال، بیکار مانده‌اند. با توجه به اینکه از مجموع مهاجران در سن کار، ۲۵۸ هزار نفر معادل ۴۸.۴ درصد غیرفعال بوده‌اند، نرخ مشارکت مهاجران حدود ۴۱.۶ درصد بوده که تفاوت چندانی با نرخ مشارکت کل کشور ندارد؛ اما نرخ بیکاری این افراد در مقایسه با نرخ بیکاری حدود ۱۰ درصدی کشور، ۳.۲ درصد بالاتر از میانگین کشوری است.

همچنین آمار‌ها نشان می‌دهد که در دوره زمانی مورد بررسی، سهم مهاجران شاغل در استان مقصد روند نزولی داشته و در مقابل، سهم مهاجران بیکار در استان مقصد افزایشی بوده است. این آمار‌ها نشان می‌دهد به‌طور میانگین، مهاجرت برای یافتن کار لزوماً منجر به بهبود شرایط شغلی مهاجران نشده و این موضوع در مهاجرات بین استانی مصداق بیشتری داشته است؛ به‌گونه‌ای که از ۷۱ هزار نفر مهاجر بیکار، ۴۱.۸ درصد مربوط به مهاجران درون‌استانی و ۵۵.۵ درصد مربوط به مهاجران برون‌استانی بوده است. البته در مورد مهاجر‌ت‌های بین استانی این نکته قابل‌توجه است که شانس اشتغال مهاجران در میان استان‌های مختلف به‌شدت متفاوت بوده و در برخی استان‌ها نرخ بیکاری مهاجران پایین‌تر از میانگین کشوری ثبت شده و مهاجران برنده شده‌اند.

مهاجرت معکوس در پایتخت

نتایج طرح آمارگیری نیروی انسانی نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۸، بیشترین تعداد از مهاجران در سن کار کشور، عازم تهران شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که این استان ۴۳ هزار نفر معادل ۱۶.۶ درصد از کل مهاجران در سن کار را پذیرفته است. بعد از تهران، استان‌های خراسان رضوی با ۲۰ هزار نفر معادل ۷.۷ درصد کل مهاجران در سن کار، گیلان با ۱۹.۶ هزار نفر معادل ۷.۶ درصد، البرز با ۱۹ هزار نفر معادل ۷.۶ درصد و اصفهان با ۱۵ هزار نفر معادل ۵.۹ درصد کل مهاجران در سن کار، به‌ترتیب در رتبه‌های دوم تا پنجم فهرست مهاجرپذیرترین استان‌های کشور قرار گرفته‌اند.

در مقابل، بررسی استان‌های مهاجر‌فرست نیز از صدرنشینی تهران در مهاجرفرستی حکایت دارد؛ به‌گونه‌ای که در مجموع ۲۶.۲ درصد از کل مهاجران در سن کار کشور در سال ۹۸ معادل ۶۷ هزار و ۱۶۹ نفر از استان تهران بوده‌اند و پایتخت با مهاجرت معکوس نیروی کار مواجه شده است. رتبه دوم تا پنجم فهرست مهاجرفرستی در میان استان‌های کشور به‌ترتیب به استان‌های خوزستان با ۱۶ هزار نفر معادل ۶.۳ درصد از کل مهاجران در سن کار، کرمانشاه با ۱۵.۸ هزار نفر معادل ۶.۱ درصد، آذربایجان شرقی با ۱۴ هزار نفر معادل ۵.۳ درصد و مازندران با ۱۲ هزار نفر معادل ۴.۶ درصد از کل مهاجران در سن کار تعلق گرفته است.