قاضی صادرکننده بیش از ۸۰۰ حکم با محوریت جایگزین حبس: در دوران تحول استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس افزایش داشته است/ ماجرای مرد سارقی که به تهیه اقلام بهداشتی مکلف شد

- جلوگیری از برچسب زدن به مجرمانی که مرتکب جرم‌های سبک شده اند همواره مورد تاکید جامعه نخبگانی کشور بوده است. قانونگذار برای این مجرمان راهکار‌هایی اندیشیده و استفاده از ظرفیت‌های مجازات جایگزین حبس با همین رویکرد تبیین شده است. به سراغ یکی از قضاتی رفتیم که سال گذشته بیش از ۸۰۰ حکم با محوریت جایگزین حبس در اصفهان صادر کرده است و از او درباره بهره گیری از این ظرفیت قانونی پرسیدیم. قاضی دالکی با سال‌ها تجربه در امر قضاوت از مجازات جایگزین حبس برایمان گفت. از خاطرات تلخ و شیرین تا راه‌هایی برای استفاده از این ظرفیت قانونی.

 

در حال حاضر به طور میانگین ۶ الی ۹ پرونده در روز رسیدگی می‌کنیم و در ماه به صورت میانگین بین ۲۴۰، ۳۰۰ پرونده در ماه بررسی می‌شود. امروزه در تمام نظام‌های مترقی دنیا، واکنش کیفری و حقوق کیفری عقب نشینی کرده و جای خودش را به مجازات‌های جایگزین داده است. به همین ترتیب ما هم در دستگاه قضایی و با این رویکرد، نگاه خودمان را به متهم و کیفر عوض کرده و سعی کردیم که جایگزین‌ها را ترتیب اثر بدهیم و از آن‌ها استفاده کنیم.

قاضی مجازات را متناسب با وضعیت فرد در نظر می گیرد که در اصطلاح حقوق کیفری ما به این اصل فردی کردن کیفر گفته می‌شود؛ به عبارت دیگر رعایت اصل تناسب بین جرم و مجازات و اینکه مجازات بایستی با شخصیت، وضعیت، سن و جنس و انگیزه فرد در ارتکاب جرم انطباق داده شود و مجازاتی داده شود که باعث اصلاح و فرد و باز اجتماعی شدن و بازگشت مجرم به دامن خانواده و جامعه شود.

منصب قضاوت بسیار شبیه به طبابت است؛ درمان یک بیماری معمولاً راحت هست، ولی تشخیص سخت است که بسیار مهم هست و یک پزشک پس از تشخیص درست در نهایت دارو تجویز می‌کند و در نهایت خروجی کار این پزشک درمان جسم بیمار است. قاضی محکمه هم به مانند پزشک تحقیق می‌کند، تشخیص می‌دهد و همان گونه که پزشک برای بیمار دارو تجویز می‌کند قاضی هم برای  مجرم مجازات تجویز می‌کند و نتیجه کار بایستی درمان جسم بیمار و روح  متهم باشد بنابراین کار قضاوت و طبابت خیلی شبیه است.

در واقع قاضی باید تشخیص دهد که چه مجازاتی متناسب با فرد است؛ گاهی اوقات عدم مجازات و عدم کیفر باعث می‌شود فرد اصلاح شود و الزامی نیست که حتماً کیفر داده شود. به همین جهت و با همین رویکرد مجازات‌های جایگزین حبس اعمال می‌شود.

: در زمینه استفاده از ظرفیت‌های مجازات جایگزین حبس، درباره پابند الکترونیک توضیح دهید؟

قانونگذار در سال۱۳۹۲ به بحث محکومیت‌های جایگزین حبس پرداخته است و در این میان مجازت‌های پاپند الکترونیکی را نیز مورد توجه قرار داده است. البته در این زمینه نواقصی دیده می‌شود. به عنوان مثال در موضوع سرقت برای استفاده از این ظرفیت جایگزین حبس نیاز به رضایت شاکی وجود دارد که به نظرمی رسد بهتر است برای کارایی بیشتر از این ظرفیت‌ها تغییراتی در قانون ایجاد شود.

این را هم باید در نظر گرفت که مجازات‌های جایگزین حبس مشمول همه جرایم نمی‌شود و جرایم خطرناک که جامعه و شهروندان مورد تهدید قرار می‌گیرد را شامل نمی‌شود. استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس در گذشته شامل جرایم درجه ۵ الی ۸ می‌شد که با تغییراتی که قانونگذار مورد توجه قرار داد در حال حاضر می‌توان از این ظرفیت برای جرایم درجه ۲ الی ۵ هم استفاده کرد.

:برای استفاده بیشتر از این ظرفیت قانونی چه اقداماتی را باید مورد توجه قرار داد؟

 

در استفاده از مجازات جایگزین حبس یک قاضی شاخص‌های متفاوتی را درنظر می‌گیرد. همچنین برای اینکه قضات بتوانند از مجازات‌های جایگزین حبس در انشای احکام شان استفاده کنند و از نهاد‌های ارفاقی بیشتر‌ی مورد توجه قضات قرار گیرد باید آمارگرایی را حذف کنیم. زیرا آمار گرایی و ارزشیابی از این طریق در استفاده قضات از مجازات ها‌ی جایگزین حبس ضربه می‌زند. دیگر موضوعی که برای استفاده بیشتر از این احکام باید مورد توجه قرار گیرد این است که با توجه به اینکه استفاده از نهاد‌های ارفاقی نیازمند زمان و وقت بیشتری است باید پرونده‌های کمتری در شعب وجود داشته باشد. قاضی زمانی می‌تواند از احکام مجازات جایگزین حبس بیشتر استفاده کند که زمانی برای انشای این احکام داشته باشد و تا زمانی که موجودی پرونده در شعب بالا باشد استفاده از نهاد‌های ارفاقی درصد کمتری خواهد بود.

: استفاده از ظرفیت‌های مجازت جایگزین حبس در دوران تحول چگونه بوده است؟

در دوران تحول استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس افزایش بیشتری داشته است. رویکرد جدید قوه قضاییه تاثیر فراوانی در استفاده از این احکام داشته است. بویژه قضاتی که تحصیلات آکادمیک و علمی دارند از این ظرفیت ها‌ی مجازات حبس استفاده بیشتری می‌برند. رویکرد جدید در قوه قضاییه مبتنی بر حبس زدایی بوده است.

استفاده از این ظرفیت‌ها هم در همین راستا صورت می‌گیرد این را هم باید مورد توجه قرار داد که امروز یکی از رویکرد‌های دستگاه قضایی پیشگیری و همچنین اعطای فرصت به متهم و جلوگیری از اجرای جرم در آینده توسط متهم است. استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس قطعا در جامعه بازتاب فراوانی خواهد داشت. نشر این احکام در جامعه به عنوان یک عامل بازدارنده محسوب می‌شود و از تبدیل اشخاص به حالت خطرناک جلوگیری به عمل می‌آورد. به عقیده من ما باید به متهم تا حدودی اعتماد کنیم و هویت مجرمانه و برچسب مجرمانه نزنیم، زیرا پس از برچسب خوردن فرد چیزی برای از دست دادن ندارد و این موضوع باعث پدیدار شذن مشکلات بعدی می‌شود. البته نحوه برخورد با جرایم خشن متفاوت است و با افرادی که با جرایم خشن نظم و امنیت جامعه را به خطر می‌اندازند باید برخورد قانونی شود.

: به نظرخودتان مهمترین و بهترین حکمی که درباره مجازات جایگزین حبس انشا کرده اید کدام بوده است؟

بهترین حکم جایگزین حبس که داده ام در خصوص فردی بود که شاید ۶۰ سال سن داشت که پس از ورود به یک مغازه برای خرید ابزارآلات، متأسفانه در اثر وسوسه شیطانی نسبت به سرقت یک قیچی کاربردی اقدام کرده بود که منجر به دستگیری وی به اتهام سرقت شده بود و در نهایت با اظهار ندامت و پشیمانی مشارالیه و با توجه به عدم سوء پیشینه، با رضایت متهم یک سوم از درآمد ماهیانه وی به مبلغ ۷ میلیون تومان به تهیه وسایل پیشگیری از همه گیری ویروس کرونا و در اختیار گرفتن این اقلام توسط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اقدام شد.