محرومیت ۵ میلیون دانش آموزان از فضای مجازی برای ادامهٔ تحصیل/ ضرورت شناسایی مناطق کمتر برخوردار توسط نظام آموزشی

- پاندمی کرونا سبک زندگی مردم جهان را متحول کرد، ایرانیان نیز از این قاعده مستثی نبودند. این بیماری تمام ابعاد زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داد، امروز حدود ۲ سال است که دانش‌آموزان و بسیاری از دانشجویان رنگ و روی مدرسه و دانشگاه خود را ندیده‌اند. تبلت‌ها و گوشی‌های موبایل امروز حکم تخته سیاه سبزرنگ نوستالژیک دوران کودکی ما را دارند و انگشتان دست دانش‌آموزان، در نقش گچ‌های رنگی خاطره انگیز ظاهر می‌شوند.

آموزش مجازی نیز مانند تجربه‌های دیگر بشر در کرۀ خاکی دارای معایب و محاسنی است. جهان بینی دین مبین اسلام به مسئلۀ آموزش با دیدگاه فراگیری توأمان تعلیم و تربیت می‌پردازد، اما بزرگترین عیب آموزش مجازی که متاسفانه نظام آموزشی ایران برای رفع آن تدبیری نکرد، طراحی مدلی برای پرورش و تربیت دانش‌آموزان در بستر آموزش مجازی بود، در حالی که امکان پرورش دانش‌آموزان از این طریق فراهم است.

مسئلۀ دیگری که در آموزش مجازی قابل تأمل است، وجود دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل است، گروهی از آن‌ها با موبایل یا رایانه والدین و اقوام خود به سیستم آموزش مجازی متصل می‌شوند بنابراین زمانی که والدین یا اقوام در کنار آن‌ها حضور نداشته باشند، بدیهی است که امکان بهره بردن از آموزش مجازی را ندارند. گروهی دیگر از دانش‌آموزان استطاعت مالی برای تهیه ابزار مورد نیاز آموزش مجازی را ندارند که گروه‌های جهادی در حال تلاش برای رفع مشکلات آن‌ها هستند، گروهی دیگری در منطقۀ زندگی خود به خدمات اینترنتی دسترسی ندارند بنابراین از تحصیل در دوران کرونا بازماندند.

مسئلۀ دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد، خطرات بالقوه‌ای است که امکان دارد ورود دانش‌آموزان به فضای ناشناختۀ مجازی برای آن‌ها به وجود بیاورد. موبایل یا رایانه‌ای که ما در اختیار فرزند خود قرار می‌دهیم به مثابه یک اتومبیل است اگر رانندگی و قوانین آن را فرا نگرفته باشد، این امکان وجود دارد که حیات خود و دیگران را تهدید کند، دربارۀ استفاده از فضای مجازی نیز اگر پیش از استفاده از آن به قوانین و ملزوماتش آشنایی پیدا نکند، شاید حیات فکری جامعه را نیز به مخاطره بیاندازد.

 

مجموعه این موارد ما را بر آن کرد که در خلال سیصد و بیستمین نشست تخصصی کارشناسی جبهۀ انقلاب در فضای مجازی و اندیشکدۀ فضای مجازی مرکز مطالعات ژرفا و با مشارکت دانشگاه‌ها جامع امام حسین (ع)، صدا و سیما و غیرانتفاعی رفاه، خبرگزاری‌های میزان، صدا و سیما، مهر، فارس، تسنیم، آنا، پایگاه‌های خبری جهان نیوز، سدید و موسسۀ رسانه‌ای خبر فوری برگزار می‌شد با استاد صادق ذوفن  عضو هیئت اندیشه ورز مرکز مطالعات ژرفا دربارۀ بازماندگان از تحصیل گفت‌وگو کردیم.

میزان: پاندمی کرونا مانع از تحصیل چه تعداد دانش‌آموز ایرانی شد؟
حیدری: آمار غیر رسمی تفاوت دو برابری را نشان می‌دهد. دانش آموزانی که در دسترسی به فضای مجازی مشکل دارند، در ارائۀ این آمار برای ما در اولویت است. آماری‌های استخراج شده نشان می‌دهد که در حال حضور حدود ۵ میلیون نفر از دانش آموزان ایرانی برای ادامۀ تحصیل به فضای مجازی دسترسی ندارند، اما معاون وزیر آموزش و پرورش اخیراً آماری در حدود ۳ میلیون دانش‌آموز را اعلام کرده است به نظر می‌رسد علت تناقض آمار مبادی رسمی و غیررسمی به دلیل اختلاف ارقام در احراز هویت دانش آموزانی است که در «سامانۀ شاد» فعالیت ندارند.

میزان: آموزش حضوری در مقایسه با آموزش مجازی چه مزایایی دارد؟
حیدری: برخی از مزایای آموزش حضوری را نمی‌توان در آموزش مجازی پیاده‌سازی کرد، چرا که مؤلفه‌ها و بایسته‌های آموزش مجازی با تعلیم و تربیت حضوری متفاوت است، برخی از این مؤلفه‌ها عبارتند از:

۱ ـ تحرک: آموزش مجازی تحرک ندارد به همین دلیل سطح یادگیری و تمرکز دانش‌آموزان کاهش می‌یابد. متاسفانه این مسئله در سلامتی روانی دانش‌آموزان هم تأثیر گذار بوده است به نحوی که اکنون حدود ۲۵ درصد از دانش آموزان ایرانی دارای افزایش وزن و ۶ درصد آن‌ها دچار کمبود وزن هستند.

۲ ـ ارتباط: دانش‌آموزان در آموزش مجازی، امکان برقراری ارتباط مناسب با همکلاسی‌ها و معلمان خود را ندارند که می‌تواند منجر به عدم رشد مهارت‌های اجتماعی در آن‌ها شود.

۳ ـ مباحث تربیتی: نظام آموزشی کشور در آموزش مجازی از نقش «تربیتی» خود غافل شده است. عدم حضور دانش آموزان در محیط حقیقی، سبب تمرکز صرف سیستم تعلیم و تربیت کشور در آموزش و بی‌توجهی آن‌ها به «پرورش» دانش‌آموزان بوده است یا دست کم می‌توان ادعا کرد که مباحث تربیتی در مقایسه با آموزش بسیار کمرنگ هستند. البته نحوۀ حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی برای آموزش نیز محل است، متاسفانه اگر پنجشنبه، جمعه و روز‌های تعطیل را محاسبه نکنیم، میانگین حضور و استفادۀ دانش آموزان از سامانه شاد در مقایسه با سایر محصولات فضای مجازی فاصلۀ معنا داری دارد که نیازمند توجه بیشتر مسئولین است.

میزان: آیا امکان تربیت دانش‌آموزان در آموزش مجازی وجود دارد؟
حیدری: حقیقت این است که نظام آموزش و پرورش کشور حتی در دوران آموزش حضوری نیز با معضلات اساسی متعددی در بحث تربیت دانش‌آموزان مواجه بود. وزارت آموزش و پرورش با نسب معاون پرورشی در واحد‌های آموزشی تلاش کرد تا حدودی این خلأ را پوشش بدهند. هنگامی که آموزش حضوری در مدارس یرقرار بود، شاید حدود ۹۵ درصد از توان نظام آموزشی به مباحثی تعلیم دانش‌آموزان اختصاص پیدا می‌کرد، در حالی که فقط ۵ درصد از این زیرساخت‌ها صرف پرورش دانش‌آموزان می‌شد. آماری که دربارۀ فضای مجازی هم صادق است. یکی از مصادیق اجرای فعالیت‌های پرورشی در بستر پیام رسان شاد، راه‌اندازی کانال پویش‌های دانش‌آموزی است. استفاده از سامانۀ شاد محاسنی نیز برای دانش‌آموزان دارد، برای مثال، فردی که در روستا زندگی می‌کند و پایۀ علمی ضعیف‌تری در مقایسه با مناطق برخوردار شهری دارد، می‌تواند از طریق این سامانه به خدمات آموزشی و معلمان مطلوب تری دست پیدا کند.

میزان: آیا وزارت آموزش و پرورش به تنهایی از عهدۀ مسئولیت تعلیم و تربیت دانش آموزان در آموزش مجازی بر می‌آید؟
حیدری: وزارت آموزش و پرورش با بدنه گستردۀ خود، شامل حدود یک میلیون کارمند و ۱۵ میلیون مخاطب دانش آموز، امکان ایجاد تغییرات سریع و جدی در مواجهه با مشکلات آموزش فضای مجازی را دارد. علیرغم اینکه وزارت آموزش و پرورش از این امر جلوگیری می‌کند، اما آن‌ها به یاری بخش خصوصی برای رفع معضلات عرصۀ آموزش مجازی احتیاج دارند. علت این مسئله را می‌توان در ترس آن‌ها از هویدا شدن نقاط ضعف سیستم جستجو کرد، ریشۀ این باور غلط فرهنگی است. دلیلی دیگری که نظام آموزشی برای عدم استفاده از ظرفیت بخش خصوص رغبت نشان نمی‌دهد، احتیاط آن‌ها برای حفظ اطلاعات دانش آموزان است تا به دست افراد فاقد صلاحیت نیافتد؛ چرا که انتشار اطلاعات خصوصی آن‌ها تبعات جدی در پی خواهد داشت.

میزان: نقش مردم در بهبود شرایط آموزش مجازی چیست؟
حیدری: مطالبه‌گری وظیفۀ مردم در شرایط کنونی است به این معنا که مردم از وزارت آموزش و پرورش بخواهند که مجاری قانونی برای کمک رسانی مردمی به سیستم باز کند. برای تحقق این مسئله، وزارت آموزش و پرورش باید ساختار خود را سازماندهی کند تا مجموعه‌های مختلف این وزارتخانه به صورت موازی عمل نکنند. نظام آموزش و پرورش باید مشخص کند که کدام منطق کم برخوردار هستند تا توان گروه‌های مردمی در غالب گروه‌های جهادی، بسیج فرهنگی و مواردی از این دست در خدمت ارتقاء کیفیت آن‌ها قرار بگیرد. البته برای تحقق این مطالبه نیازمند تصویب قوانین لازم از نظام آموزشی نیز خواهیم بود.

میزان: رها کردن مسئلۀ آموزش دانش‌آموزان مناطق محروم در آموزش مجازی چه تبعاتی دارد؟
حیدری: بی توجهی به این مسئله تبعاتی فراتر از آموزشی و پرورشی برای کشور به دنبال دارد. برخی از آن‌ها اگر آن محیط مدرسه فاصله بگیرند، مستعد ورود به بازار مشاغل کاذب هستند؛ افت ارزش پول ملی ایران نیز مزید بر علت شده است.