تاریخچه تلفن همراه در ایران؛ از نخستین گوشی تا اولین پیامک

- روزنامه همشهری نوشت: «گوشی و خط» که در ساختاری واحد، با عنوان «موبایل» به ما معرفی شده، در دهه ۸۰ به‌دست ما نرسیده. ما تجربه دست‌گرفتن این پدیده عجیب و ناهنجار از نظر تصویری را به خاطرات دهه‌هفتادمان گره‌زده‌ایم، اما تأثیر آن در همه ابعاد زندگی، بی‌شک در دهه ۸۰ ظهور و بروز کرده است. اما چگونه؟ چطور وسیله‌ای به زندگی، روح و خانواده ما رسوخ می‌کند؟ چرا ما انسان‌های سختگیر که با کراهت عضوی جدید را به ساختار خانوادگی خود راه می‌دهیم، اینقدر درباره ورود این وسیله دست و دلباز بوده‌ایم؟ و در کل چگونه موبایل زندگی تک‌تک‌مان را زیر‌و‌رو کرد و روحیه‌مان را تغییر داد؟

به روایت تاریخ

نخستین پیامک در ایران، با ۸ سال تأخیر، یعنی در سال ۱۳۸۱ ارسال شد. جالب است که در ابتدا استفاده از سرویس پیام کوتاه، نیازمند ثبت‌نام بود. به این معنی که مشترکان برای استفاده از سرویس پیام کوتاه باید به دفاتر مخابرات مراجعه کرده و با پر کردن فرمی، این سرویس را در گوشی‌های خود فعال می‌کردند.

گفته می‌شود «نوکیا» نخستین شرکتی بود که گوشی تلفن همراه را به ایران آورد. پس از آن «زیمنس»، «آلکاتل»، «اریکسون» و «صاایران» کار را در بازار ایران شروع کردند. از جمله اپراتور‌های توسعه‌دهنده شرکت صاایران بود که بعد‌ها با ایرانسل تلفیق شد. امروزه اپراتور‌های همراه اول و ایرانسل با ارائه خدمات و سرویس‌های آنلاین و خدمات اینترنتی، مانند قبض همراه اول و ایرانسل، منجر به افزایش بیش از حد کاربران تلفن همراه در ایران شده‌اند.

گوشی‌های اولیه از نظر ظاهر، بزرگ و سنگین بودند. این نوکیا بود که گوشی‌های مجهز به دوربین را در مدل ۷۶۵۰ در سال ۲۰۰۲ به شکل انبوه به بازار آورد. با اضافه شدن پخش موسیقی به تلفن همراه در همین سال، انقلابی در عرصه گوشی به راه افتاد. پرفروش‌ترین آن‌ها در سال ۲۰۰۳ توسط شرکت نوکیا با ظاهر بسیار معمولی به نام نوکیا ۱۱۰۰ بود. این گوشی ساده، تا امروز بیش از ۲۵۰ میلیون عدد فروش رفته است.

اختلاف بسیار زیاد این گوشی با آیفون ۵ که حدود ۱۵۰ میلیون تلفن همراه فروخته، نشان از این دارد که احتمالاً نوکیا به این زودی رکوردش شکسته نمی‌شود. گوشی Razer شرکت موتورولا نیز نخستین گوشی با طراحی باریک‌تر و عمر باتری طولانی‌تری بود که در ۲۰۰۴ وارد بازار شد. سال ۲۰۰۷، ورود گوشی همراه محبوب شرکت Apple، به آرامی معنی تلفن همراه را از وسیله‌ای برای تماس به وسیله‌ای برای اتصال به اینترنت و انجام کار‌های متنوع تغییر داد. فروشگاه اینترنتی خرید نرم‌افزار‌های مخصوص موبایل یا همان اپلیکیشن‌ها یعنی App Store در سال ۲۰۰۸ راه‌اندازی شد و آغاز صنعت جدیدی در دنیای فناوری بود. در سال ۲۰۰۹ تلفن‌های مجهز به نرم‌افزار وارد بازار شدند و در همین سال ویدئوچت به تلفن‌های همراه راه پیدا کرد. همچنین سال ۲۰۰۹ شرکت سامسونگ نخستین مدل گوشی‌های Galaxy را وارد بازار کرد و تا سال ۲۰۱۳ تلفن‌هایی باقدرت، باریک و سبک، دوام، کیفیت و سرعت بیشتری آمدند.

عضوی از خانواده

اکنون بیش از دو‌و‌نیم‌ میلیارد گوشی هوشمند در دنیا مورد استفاده قرار‌می‌گیرد. بنا بر آمار منتشر شده در سال ٢٠١٧، ایران سهم ۳۰ میلیون نفری با ضریب نفوذ ٣٧‌درصد داشته و در رده ٣۴ قرار گرفته‌است. در سال ۲۰۰۸ زمانی که سیستم‌عامل‌های سیمبین و بلک‌بری به اوج خود رسیدند، گوشی‌های جدیدی عرضه شد که دارای صفحه‌نمایش‌های لمسی بزرگ‌تر و جذاب‌تری بودند. البته در آن سال گوشی‌های استثنایی با صفحه‌نمایش‌های معمولی نیز تولید شد، اما تغییر بزرگ، ایجاد صفحه‌نمایش‌های لمسی و بزرگ‌تر بود.

شاید بتوان گفت گوشی‌های موبایل و فناوری‌های موجود در آن یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین اختراعات بشر تا امروز بوده است. البته ما در این‌باره هم ساکت نبودیم و دست به مخالفت‌هایی زدیم. به‌عبارتی از واکنش‌های معمول که نسبت به هر تکنولوژی تازه‌ای نشان داده می‌شود، مخالفت، تأکید بر اثرات مخرب و... آن تکنولوژی است. این واکنش‌ها هنگام ورود موبایل، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها و... بار‌ها دیده و ادامه‌دار شد؛ حتی امروز که دیگر با وجود گوشی‌های هوشمند مرز بین انسان‌ها و کشور‌ها چندان معنایی ندارد. فعالیت مردم با گوشی همراه را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد: اجتماعی، فردی، ورزشی، سرگرمی، کاری و.... از این‌رو در همان گوشی که وزن شما در اپلیکیشنی برای کاهش وزن ثبت شده، عکس‌های خانوادگی، پیام‌های کاری و دلبستگی و علاقه‌مندی‌هایتان هم وجود دارد.

همین امر موبایل را به خصوصی‌ترین ابزار برای افراد بدل کرده و به همان میزان، باعث وابستگی افراد به آن شده است؛ وسیله‌ای که جای چندانی اشغال نمی‌کند و در هر مکانی مورد استفاده است؛ ابزاری که باعث می‌شود هیچ‌گاه احساس تنهایی نکنید.

از هنگام ورود موبایل به زندگی شخصی هر یک از ما بود که معنی حریم را تغییر دادیم. اگر تا پیش از این خانه و خانواده در این مدار کوچک خصوصی قرار‌می‌گرفتند، دیگر گوشی‌ها نیز به آن وارد شده بودند. شما دیگر مدام در حال تولید داده و اشتراک‌گذاری آن هستید. از سفارش غذا، تاکسی گرفتن یا خرید‌کردن گرفته تا ویزیت شدن به وسیله روان‌پزشک و متخصص. هرچند در آینده نیز باید دنبال چیز‌های غریب‌تری در گوشی‌های همراه بود؛ مثلا اینکه موبایل‌تان دیگر شما را تشخیص می‌دهد یا از واقعیت عبور می‌کند، قابل‌تغییر، بادوام و قابل‌انعطاف‌تر می‌شود. دیگر نیازی به شارژر‌ها ندارد و از دکمه و دستیار‌های مجازی استفاده می‌کند.

حدود قیمت
قیمت در آن روز‌های نخست

یکی از پرفروش‌ترین گوشی‌های جهان نوکیا ۳۳۱۰ بود که در سال ۲۰۰۰ وارد بازار شد و تا به امروز بیش از ۱۲۶ میلیون از این گوشی در دنیا پخش شده است. قیمت گوشی‌های تلفن همراه وقتی وارد ایران شد و به‌دست مردم رسید، بسیار بالا بود؛ چیزی حدود یک‌میلیون تومان.

البته اگر نخواهیم یک‌میلیون تومان را با نرخ تورم سال ۱۳۷۳ حساب کنیم، متوجه خواهیم شد، قیمت تلفن همراه در آن زمان بسیار بالا بوده است. در آن سال حداقل حقوق و دستمزد ۱۱ هزار‌و ۶۸۲ تومان و نرخ تورم ۳۵.۲ و قیمت دلار ۲۶۳ تومان بوده است.

نرخ خط و گوشی تلفن همراه در سال ۸۲ حدودا ۵۰۰ هزار تومان شد. این عدد نیز در مقایسه با حداقل حقوق و دستمزد آن سال قابل‌تامل است. در سال ۸۲ حداقل حقوق ۸۵ هزار و ۳۳۸ تومان و نرخ تورم ۱۵.۶ بوده است. درنظر بگیرید که در سال ۸۱ یخچال فریزر ایرانی زیر ۲۰۰ هزارتومان قیمت داشته و ۹۰ درصد تولید داخلی را تشکیل می‌داد و یخچال فریزر‌های خارجی با تکنولوژی بالا تنها از سوی کمتر از ۱۰ درصد مردم مورد‌استفاده قرار می‌گرفتند و به همین دلیل واحد‌های صنعتی داخلی بیشتر به تولید محصولات ارزان قیمت‌تر گرایش داشتند. درنظر بگیرید در این سال‌ها داشتن تلفن همراه که به زعم خیلی چندان امر واجبی نبوده، از قیمت چند وسیله لازم خانه بالاتر بوده است.

کامنت‌ها

سیداحمد محیط‌طباطبایی، پژوهشگر در تاریخ و میراث فرهنگی - مهم‌ترین ابزار دهه ۸۰ شمسی را بی‌شک باید موبایل هوشمند دانست؛ مجموعه‌ای مجهز به اینترنت، وب و فضای مجازی که همه امور را از دوستی، معاشرت، روابط انسانی و... تحت‌تأثیر قرار داده است. ‍

[محیط طباطبایی درحالی‌که در تاکسی اینترنتی به مقصد نزدیک می‌شد و با ما در این‌باره صحبت می‌کرد، رو به راننده به او تأکید کرد که مقصدش میدان ولیعصر است و مسیری که او انتخاب کرده دور شمسی در پایتخت است. از آنجا که رانندگان از مسیریاب برای رسیدن به سرراست‌ترین مقاصد نیز استفاده می‌کنند، راننده مورد‌نظر نیز بی‌توجه به تذکر او، مسیر انتخاب مسیریابش را ادامه می‌دهد. از این‌رو مکالمه ما اینگونه ادامه پیدا کرد]. مثلا یکی از این تغییرات، تغییر در روحیه رانندگان تاکسی است. این افراد محکوم و محدود به سیستم‌های ردیاب و مسیریاب شده‌اند؛ بنابراین ادب، معاشرت و روابط هم در این سال‌ها با این گوشی‌ها تغییر کرده است.

مهم‌ترین تغییر، انقلاب ارتباطی آخر قرن بیستم است. هم‌اکنون شبکه‌های مجازی جای رسانه‌های مکتوب را گرفته‌اند و ما در افق هوش مصنوعی قرار داریم. به‌نظر باید منتظر تغییرات عجیب‌تری بود. هم‌اکنون در اپیدمی کووید- ۱۹، روز‌های خود را می‌گذرانیم. در سال ۱۲۹۵ تا ۱۲۹۶ شمسی، همزمان با پایان جنگ جهانی اول، کووید-۱ یا آنفلوآنزای اسپانیایی به شکلی اپیدمیک در ایران و جهان جان خیلی‌ها را گرفت. آن بیماری زمانی شیوع پیدا کرد که حتی آنتی‌بیوتیک و پنیسیلین اختراع نشده بود.

آن زمان یک‌سوم جمعیت ایران بر اثر قحطی و آنفلوآنزای اسپانیایی جان خود را از دست دادند. با این تفاوت که وضعیت روحی مردم بسیار متفاوت‌تر از امروز بود. معاشرت، همراهی و روابط در آن دوره، داغ مرگ را برای همه آسان‌تر می‌کرد. این تغییر ساختار اخلاقی، اجتماعی امروز در همه سطوح رخ داده، چون ابزار ما برای ارتباط تغییر کرده است. در زمان شیوع آنفلوآنزای اسپانیایی من مادربزرگ، عمه، دایی و بسیاری از اقوام‌ام را از دست دادم. اما روابط انسانی به ما کمک کرد ادامه دهیم. تغییر در روابط که از گوشی موبایل شروع شد، شاید زیان‌هایش، از سودی که عایدمان کرد بسیار بیشتر باشد.

سیدکریم محمدی، فعال فرهنگی - در سال ۱۳۷۶ گوشی موبایل، با خط ۹۱۲ به مبلغ یک‌میلیون‌و۸۰۰ هزار تومان خریداری کردم. نام گوشی صاایران بود و ۱۱ سانتی‌متر طول داشت. آن گوشی و خط، فقط امکان مکالمه داشت و از پیامک و... خبری نبود.

چند سال بعد، همان گوشی و خط را کمتر از نصف قیمت خریداری شده فروختم. دهه ۷۰ تازه موبایل آمده بود و درصد بسیار کمی از مردم از چنین امکانی بهره‌مند بودند. این وسیله، در شهری که من زندگی می‌کردم و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت داشت، از هر هزار نفر یک نفر این وسیله را داشت. از این‌رو وقتی برای انجام کار‌هایی به روستا‌های اطراف منطقه می‌رفتم و موبایل زنگ می‌خورد، همه دورم جمع می‌شدند. مکالمه با تلفن بدون سیم برایشان خیلی عجیب بود.

بعضی درخواست می‌کردند، شماره تلفن پسرشان را در تهران بگیرم تا آن‌ها با فرزندشان صحبت کنند. بعد وقتی مکالمه برقرار می‌شد، انگار دنیا را به آن‌ها داده باشند. آن‌ها می‌توانستند از بالای کوهی در کنار روستا، با فرزندشان در تهران صحبت کنند. البته در دهه۸۰ موبایل زیاد شد و درصد بیشتری از مردم به آن دسترسی پیدا کردند.

خاطرم هست اوایل دهه ۸۰ در جلسه‌ای در فرمانداری، که با حضور روسای ادارات تشکیل شده بود و من نیز در آن جلسه حاضر بودم، هنوز داشتن موبایل امتیاز و یا وجه‌تشخص محسوب می‌شد. برای نیل به این وجوه نیز همه سعی می‌کردند گوشی موبایل خود را روی میز بگذارند. درنظر بگیرید در جلسه ۵۰ نفره یادشده، که بیشتر شرکت‌کنندگانش موبایل داشتند، همه گوشی‌ها روی میز بود. اما وقتی آبدارچی با سینی چای و درحالی‌که با گوشی موبایل صحبت می‌کرد، وارد شد، همه موبایل‌هایشان را در جیب گذاشتند. به‌تدریج موبایل بیشتر و بیشتر شد و به روستا‌ها رسید. در سال۸۲ گوشی «نوکیا» یی با خط ۹۱۲ و کد ۵ را با قیمت ۵۰۰ هزار تومان خریداری کردم. هنوز آن شماره را دارم، درحالی‌که گوشی من نیز مانند دیگر گوشی‌های موبایل هوشمند شده است.