نقش و اهمیت جایگاه کارگر در اسلام

_ روزنامه رسالت نوشت: دین مبین اسلام در حوزه منابع انسانی و نیروی فعال جامعه برنامه‌ها و دستورات ارزشمندی دارد که هرکدام می‌تواند به‌مثابه چراغ راه مدیریت کلان جامعه برای رسیدن به‌نظام اسلامی باشد. در این خصوص کارگران در جامعه اسلامی از اهمیت و جایگاه ارزشمندی برخوردار بوده و برای این قشر توصیه‌های فراوانی شده است.

 

در ایران اسلامی نیز که طی سال‌های اخیر نام سال‌ها از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی با رویکرد اقتصادی برگزیده‌شده‌اند، اهمیت و موقعیت کارگران به‌عنوان ستون‌های رسیدن به اهداف کلان اقتصادی کشور بسیار حائز اهمیت بوده و باید در این زمینه با بهره‌مندی از سیره پیامبر گرامی اسلام و نیز ائمه معصومین سلام‌الله‌علیه مسیر درست را ترسیم نمود.

 

در این خصوص رهبر فرزانه انقلاب همواره دغدغه معیشت کارگران را داشته و برای رفع مشکلات جامعه کارگری بیانات مبسوط و درعین‌حال راهکار‌های عملی را ارائه نموده‌اند.

 

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سعید فراهانی‌فرد، کارشناس اقتصاد اسلامی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم، با بیان این‌که یکى از عوامل اساسى شکوفایى اقتصاد، بهبود وضعیت تولید است گفت: نیروى کار  یکى از ارکان اصلى تولید است، به همین دلیل در دین مبین اسلام سفارش‌های زیادی درباره رعایت حقوق کارگران به کارفرمایان شده است. یکی از این حقوقی که کارفرمایان به رعایت آن‏ها سفارش شده‌‏اند، «پرداخت دستمزد عادلانه» است.

 

وی با اشاره به دستمزد نیروی کار در اقتصاد اسلامی ادامه داد: دستمزد نیروى کار به‌صورت معمول بر اساس عرضه و تقاضاى کار تعیین مى‌‏شود؛ بنابراین در جوامعى که نیروى کار، فراوان است، دستمزد‌ها کاهش مى‌‏یابد و ممکن است در حدى قرار گیرد که تأمین‌‏کننده حداقل نیازهاى ضروری آنان نیز نباشد. در اقتصاد اسلامی، دستمزد‌ها علاوه بر این‌که باید تأمین‌کننده نیازهاى اساسى انسان باشد، متناسب باکیفیت و مقدار آن باید افزایش یابد.

 

عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم درباره جایگاه دستمزد عادلانه در قرآن کریم اظهار کرد: برخى درباره عادلانه بودن دستمزد از «وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ؛  یعنی از ارزش اموال مردم مکاهید و در زمین سر به فساد برمدارید» (الشعراء/۱۸۳) استفاده کرده‏‌اند. امام صادق (ع) نیز از پدران بزرگوار خود نقل مى‌‏کنند که رسول خدا (ص) فرمودند: «مَن ظَلم اَجیراً أَجرَهُ احبَطَ اللهُ عَمَلهُ وَ حرَّمَ عَلیهِ ریحَ الجَنَّةِ» یعنی کسی که حقوق کارگرى را پایمال کند، خداوند اعمال او را تباه و او را از بهشت محروم مى‏‌کند.

 

وی ادامه داد: همچنین امام کاظم (ع) از پدران بزرگوار خود نقل مى‌‏کنند که رسول خدا (ص) فرمودند: «إنّ اللّه َ عزّ و جلّ غافِـرُ کلِّ ذنبٍ، إلاّ مَنْ أحدَثَ دِینا، أو غَصَبَ أجِیرا أجرَهُ، أو رَجُلٌ باعَ حُرّا» یعنی خداوند متعالى هر گناهى را مى‌‏بخشد، مگر کسى‌که دستمزد کارگر یا مهریه زنى را نپردازد. روایات بسیاری در این مورد وجود دارد که در پرداخت حقوق کارگر درنگ نکنید و پیش از آنکه عرق وی بخشکد، دستمزد او را پرداخت کنید.

 

فراهانی‌فرد یادآور شد: دومین حقی که کارفرمایان به رعایت آن سفارش شده‌اند «آزادى در انتخاب شغل» است. یکى از اصول اساسى در اقتصاد اسلامى، تأمین آزادى اقتصادى افراد در همه ‏زمینه‌‏ها ست، اما از آنجا که آزادى در اسلام با مسئولیت همراه است لذا محدودیت‏‌هایى در جهت حفظ این مسئولیت‏ قرار داده شده است. بر این اساس، نیروى کار مطابق استعداد و سلیقه خود در انتخاب شغل دلخواه، آزادى عمل ‏داشته و آزادى او فقط به کارهایى محدود است که در جهت خلاف مصالح جامعه باشد.

 

این کارشناس اقتصاد اسلامی بیان کرد: در برخى از روایات آمده است که هرگاه کسى زمینى را اجاره مى‌‏کند، کارگرانى که روى زمین کار مى‌‏کنند، همراه با زمین منتقل نمى‌‏شوند و کسى حق ندارد آن‏‌ها را مجبور کند براى صاحبکار بعدى کار کند؛ بلکه آزادند و  هر جا بخواهند مى‌‏مانند و هر جا بخواهند مى‌‏روند.

 

عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم یادآور شد: حق دیگر کارگران که  بر رعایت آن تأکید شده، «احترام به قراردادها» است. یکى از مشکلاتى که کارگران معمولا با آن مواجه هستند، این است که صاحبان کار، هنگام رکود و پایین آمدن قیمت‌‏ها، آن‌ها‏ را اخراج مى‌‏کنند یا هرگاه کارگرى را با دستمزد کمتر بیابند، عذر کارگر قبلى را مى‌‏خواهند. گاهى نیز برخى از کارگران ‏ماهر، چنین مشکلى را براى کارفرما فراهم مى‌‏کنند، بدین معنی که اگر کارى با دستمزد بالاترى پیدا کنند، محل کار خود را ترک خواهند کرد. چنین مشکلی در برخى از نظام‌های اقتصادی از راه انعقاد قرارداد و احترام به آن از هر دو طرف برطرف شده ‏است. در نظام اسلامى هم بر احترام قرارداد‌ها و وفاى به آن‏ها تأکید زیادی صورت گرفته است. از سوی دیگر این قرارداد‌ها باید بر اساس عدل و انصاف منعقد شوند.

 

فراهانی‌فرد ادامه داد: نکته دیگر درباره «تأمین اجتماعى و بیمه براى کارگر» است. هر وقت یک کارگر درباره آینده خود و خانواده‏‌اش دارای فراغت بال باشد، کمیت و کیفیت کار وی نیز بالاتر خواهد بود؛ به همین دلیل است که امروزه در بیشتر کشورها، کارگران تحت پوشش بیمه‌‏هاى گوناگونى از قبیل درمان، حوادث، فوت و بیمه بازنشستگى قرار دارند و صاحبان کار اعم از بخش خصوصى یا دولتى موظف هستند بخش عمده‏اى از هزینه این بیمه‌‏ها را تأمین کنند.

وی افزود: در دین مبین اسلام نیز به این مسئله توجه فراوانى شده است و افزون بر اصل تکافل عمومى‏ که همه مسلمانان را در برابر یکدیگر دراین‌باره مسئول مى‌‏داند، دولت اسلامى نیز موظف است زمینه فراهم ساختن ‏چنین تسهیلاتى را پدید آورد. در نظام اسلامى، حتى غیرمسلمانانى که در جامعه اسلامى زندگى مى‏‌کنند از چنین ‏امکاناتى برخوردار هستند.

 

عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم بیان کرد: همچنین اشخاصى که به دلایل مختلفی توان فعالیت اقتصادى ندارند یا در اثر حادثه‌‏اى توان خود را از دست مى‌‏دهند، تحت پوشش حمایتى دولت اسلامى قرار مى‌‏گیرند. درآمدهاى حاصل از خمس، زکات، صدقات و سایر درآمدهاى دولت اسلامى، تأمین‌کننده چنین هزینه‌‏هایى است.

 

فراهانی‌فرد گفت: از امام موسى کاظم (ع) در این مورد نقل‌شده ‏است که کسی که به دنبال روزى حلال براى تأمین زندگى خود و خانواده‏‌اش مى‌‏رود، مانند کسى است که در راه خدا جهاد مى‏‌کند؛ پس اگر حادثه‌‏اى براى او پیش آمد که از کار بازماند، گذران زندگى خانواده‏‌اش به عهده خدا و پیامبر او یعنی دولت اسلامى است و اگر فوت کند، پرداخت بدهى او به عهده امام است که اگر نپردازد، گناه آن به عهده او است.

 

این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: پنجمین حق کارگر که کارفرمایان به رعایت آن سفارش شده‌اند «تحمیل نکردن کارهاى سنگین» است. در جامعه اسلامى به رعایت حال کارگران و به‌طورکلی افراد زیردست، سفارش فراوانى شده است. پیامبر اکرم (ص) به مسلمانان یادآورى مى‌‏کند که ازآنچه مى‌‏خورید، به افراد زیردست خود بخورانید و ازآنچه مى‌‏پوشید، به آنان بپوشانید و آنان را به کارهاى فوق طاقتشان وادار نکنید. همچنین ساعات کار کارگر باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که فرصت عبادت و استراحت داشته باشد.

 

عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم اضافه کرد: ششمین مورد «امین بودن نیروى کار» است. کسى‌که براى کارى استخدام مى‏‌شود و ابزارى در اختیار او قرار مى‏‌گیرد، امین است و هرگاه آن وسیله بدون کوتاهى ‏شخص خسارت دید، نیروى کار ضامن نیست. امام صادق (ع) در این مورد فرموده‌اند: «زرگر و شوینده لباس و بافنده، ضامن خسارت وارد به مال نیستند، مگر این‌که در معرض اتهام باشند و درباره ‏امانت آنان تردید باشد.» در این صورت باید شاهد بیاورد شاید از او چیزى مشخص شود. بدیهى است که رعایت این حقوق، موجب دلگرمى کارگر شده و انگیزه او را براى کار بیشتر و بهتر افزایش مى‏‌دهد.