خطر کمبود آب در کمین کشور

_ روزنامه ایران نوشت: در شرایطی که هم اکنون بزرگترین تهدید برای کشور، گسترش شیوع کرونا محسوب می‌شود؛ خطر جدی دیگری در کمین نشسته است.

آمار‌های منتشر شده از افت شدید بارش درسال جاری آبی که به گفته مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی رکورد ۵۰ سال اخیر را ثبت کرده و دامنه تبعات منفی آن از کرونا کمترنیست، گویای تهدیدی است که اقتصاد ایران با آن روبه‌روست. هرچند کم آبی و خشکسالی به خصوص در یک دهه اخیر موضوع عادی برای ایران بوده است، اما آمار‌های موجود و پیش‌بینی‌هایی که از تداوم این روند تا مهرسال جاری حکایت می‌کند، نشان‌دهنده شرایط دشوارتری است.

این درحالی است که رعایت پروتکل‌های بهداشتی برای مقابله با کرونا لاجرم میزان مصرف آب را نیز به اوج رسانده است، به طوری که درپایتخت، مصرف اب رکورد ۵۰ ساله را شکسته است.

امسال چقدر بارش داشتیم

نگاهی به میزان بارش درسال جاری آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ (ازمهر ۹۹ تا پایان شهریور ۱۴۰۰) از به صدا درآمدن زنگ خطر منابع آبی حکایت دارد. براساس آمار‌های دفتر مطالعات پایه منابع آب، شرکت مدیریت منابع آب ایران، از ابتدای اردیبهشت ماه جاری تا هشتم این ماه، درکل کشور یک میلیمتر بارش داشته ایم که درمقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته که ۸ میلیمتر بوده، ۸۷.۵ درصد کاهش داشته است.

برهمین اساس ازشش حوضه اصلی آبریز کشور، دراین مدت تنها در دو حوضه دریاچه ارومیه و دریای خزر بارش گزارش شده است و درچهار حوضه دیگر میزان بارش صفر بوده است.

بررسی میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری تا هشتم اردیبهشت ماه نیز حاکی از افت قابل توجهی است.

دراین مدت در کل کشور میزان بارش‌ها به ۱۲۷ میلیمتر رسیده است که درمقایسه با ۲۸۳ میلیمتر سال آبی گذشته ۵۵ درصد و درمقایسه با بلندمدت ۵۲ ساله (۲۰۹ میلیمتر) ۳۹ درصد کاهش نشان می‌دهد.

درمیان شش حوضه آبریز اصلی، بیشترین افت بارش مربوط به حوضه مرزی شرق است که نسبت به پارسال ۸۶ درصد کمتر بوده است. پس از آن حوضه قره قوم با افت ۶۵ درصدی قراردارد. همچنین فلات مرکزی با کاهش ۶۳ درصدی، حوضه خلیج فارس و دریای عمان با افت ۵۳ درصد، دریای خزر با افت ۳۶ درصد و حوضه دریاچه ارومیه با کاهش ۲۹ درصدی درمقایسه با سال آبی قبل در رتبه‌های بعدی قرارگرفته اند.

این درحالی است که کاهش بارش خسارات اقتصادی سنگینی نیز به همراه دارد. به گونه‌ای طبق اعلام سازمان امور عشایر، کاهش هر میلی متر بارندگی کاهش یک کیلوگرم علوفه را در پی خواهد داشت که برای جبران آن به صورت دولتی ۲۶۰۰ میلیارد تومان و به صورت عادی هفت هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است.

وضعیت قرمز آبی در ۱۰۱ شهر کشور

همچنان که میزان شیوع و مبتلایان به کرونا، نقشه جدیدی از کشور با رنگ‌بندی‌های متفاوت خلق کرده است، در کمبود آب نیز، طی سال‌های اخیرنقشه مشابهی به رنگ قرمز، نارنجی، زرد تهیه شده است.

در همین راستا براساس اعلام شرکت آب و فاضلاب کشور، در سال جاری پیش‌بینی شده که از مجموع ۱۳۴۶ شهر کشور، ۲۸۲ شهر در تنش آبی خواهند بود که از این تعداد ۱۰۱ شهر در وضعیت قرمز (بیش از ۲۰ درصد کمبود)، ۵۵ شهر نارنجی (۲۰ درصد کمبود) و ۱۲۶ شهر در وضعیت زرد (۱۰ درصد کمبود) خواهند بود.   برهمین اساس، تعداد ۵ هزار روستایی که درتابستان گذشته با تانکر سیارآبرسانی می‌شد، امسال به ۷ هزار روستا رسیده است.

ورودی سد‌ها نصف شد

سد‌ها به عنوان حساب پس‌انداز منابع آبی کشور نیز در سال جاری شرایط نامناسبی دارد. درحالی که کاهش بارش برف تغذیه سد‌ها را با مشکل جدی مواجه کرده است، بارش‌های سطحی نیزآنقدر نبوده است تا سد‌ها را پرکند. به این ترتیب ورودی سد‌ها ۵۰ درصد کاهش یافته است به طوری که سال گذشته ۸۰ درصد مخازن سد‌ها پر بود، اما امسال این رقم به ۵۵ درصد رسیده است. نکته مهم  و قابل توجه این است که هنوز وارد فصل گرم سال و اوجگیری مصرف نشده‌ایم.

بررسی کاهش حجم آب ورودی به حوضه‌های آبریز شش گانه کشور نشان می‌دهد میزان ورودی آب به سد‌های حوضه آبریز مرزش شرق که بیشترین کاهش بارندگی‌ها را دارد با ثبت عدد ۳ میلیون مترمکعب در سال آبی جاری، کاهش ۹۳ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته است همچنین حوضه‌های آبی قره قوم، خلیج فارس، مرکزی، دریای خزر و دریاچه ارومیه به ترتیب نسبت به سال آبی گذشته کاهش حجم آب ورودی به سد معادل ۶۵ درصد، ۳۱ درصد، ۳۰ درصد، ۱۱ درصد و ۶ درصد را به ثبت رسانده‌اند.

همدستی کرونا با کولر‌ها

همانگونه که اشاره شد، شیوع کرونا به شدت بر روی میزان مصرف و درنتیجه تشدید کم آبی تاثیر داشته است، به گونه‌ای که طبق اعلام مسئولان، کرونا رشد حدود ۳۰ درصدی مصرف آب را به دنبال داشته است.

از سوی دیگر هرچند هنوز وارد فصل گرم سال نشده ایم، اما گرمای زودرس دربرخی از استان ها، کولر‌ها را روشن کرده است. برپایه آمارها، حدود ۱۶ میلیون دستگاه کولرآبی درکشور وجود دارد که سالانه ۵۰۰ هزاردستگاه به آن افزوده می‌شود. حال اگر به طور میانگین هرکولر سالانه حدود ۴۰ متر مکعب اب مصرف کند، رقم بزرگی به دست می‌اید که سهم بالایی ازکل مصرف دارد.

ازسوی دیگر، افزایش تمایل برای استفاده از کولر‌های گازی نیز به گونه دیگری کشور را تحت فشار قرار می‌دهد. چرا که دراوج مصرف برق تابستانی، به مشکل جدی صنعت برق تبدیل می‌شود.

رکورد ۵۰ ساله مصرف آب پایتخت شکست

بدین ترتیب کاهش بارش ازیک سو و رشد شدید مصرف ازسوی دیگر، آینده‌ای پرابهام به تصویر کشیده است. میزان رشد مصرف دربرخی از کلانشهر‌ها از ۴۰ درصد عبور کرده است و دراستان تهران به عنوان مصرف کننده ۲۳ درصد از آب شرب کل کشور، رکورد ۵۰ ساله مصرف آب شکسته شده است.

براساس گفته‌های محمدرضا بختیاری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، مصرف آب روزانه پایتخت نشین‌ها با ثبت رقم ۳.۴ میلیون متر مکعب در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. همچنین از ابتدای سال جاری تا اول اردیبهشت ۱۰۴ میلیون مترمکعب آب در تهران مصرف شده است. میزان مصرف آب در ۳۸ روز ابتدایی سال ۱۴۰۰ معادل نیمی از ظرفیت کل ذخیره آب سد امیرکبیر به حساب می‌آید.

برهمین اساس استاندار تهران از تشکل کمیته حفاظت از منابع آب در این استان تهران خبرداده است تا با توجه به وضعیت فعلی این کمیته متناسب با مشکلات تصمیم گیری کند.

به گفته محسنی بندپی عملیات انسداد چاه‌های غیرمجاز در شعاع ۵۰۰ متری با هدف صیانت از آب شرب در استان تهران عملیاتی خواهد شد. همچنین باید از کشت محصولات پرآب و کشت‌های دوم و سوم به ویژه در پایاب سد‌ها توسط سازمان جهاد کشاورزی جلوگیری شود.

تلاش برای عبور از تنش ابی

دروضعیتی که بخش قابل توجهی از جمعیت کشور با تنش آبی روبرو هستند، دولت برای عبوراز این تنش برنامه‌های مختلفی از تزریق منابع ارزی تا شیرین سازی اب تدوین کرده است.

براساس گفته‌های محمدرضا کشفی معاون راهبردی و نظارت بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب کشور سند پایداری و مدیریت تنش آبی که شامل ۲۴۳ پروژه در ۴۱۴ شهر می‌شود، به استان‌ها ابلاغ شده است.

دراین میان یکی از برنامه‌ها برای عبور از تنش ابی، برداشت آب و شیرین کردن آب دریاهاست. درهمین راستا برای برداشت آب از خلیج فارس، عمان و خزر مطالعات زیادی انجام شده و در حوزه خلیج فارس، کار ساخت آب شیرین‌کن برای انتقال ۵۸۰ هزار متر مکعب در شبانه‌روز در حال انجام است و از اثرات تامین آب توسط آب شیرین‌کن‌ها این است که تعدادی از شهر‌ها که در گذشته در لیست شهر‌های دارای تنش بودند، امسال مشکلی ندارند، چون به وسیله آب شیرین‌کن‌ها آب مورد نیاز تامین خواهد شد.

بدین ترتیب ۵۸۰ هزار متر مکعب تامین آب از آب شیرین‌کن‌ها در فاز بعدی به یک میلیون متر مکعب خواهد رسید. همچنین اختصاص ۵۰ میلیون دلار از صندوق توسعه ملی باعث شد تا از تعداد شهر‌هایی که تنش آبی دارند، کاسته شود.

یکی دیگر از طرح‌هایی که تاثیر زیادی در رفع کم آبی دارد، اجرای فاضلاب است. طبق آمار‌های ارایه شده ۶.۵ میلیارد متر مکعب سالانه در شهر‌ها آب مصرف می‌شود و ۵۰ درصد شهر‌ها تحت پوشش شبکه فاضلاب هستند.
درصورت تکمیل شبکه فاضلاب کشور ۳ میلیون مترمکعب پساب تولید می‌شود که می‌تواند دراختیار بخش صنعت و کشاورزی قرارگیرد.

اما همچنان یکی از اقدامات موثر، صرفه جویی است به طوری که به اعتقاد مسئولان درصورت صرفه جویی ۱۵ درصدی می‌توان تابستان امسال را با مشکل کمتری سپری کرد.