سفر ظریف به عمان؛ آیا میانجی دیرینه هنوز کارآمد است؟

- هدی یوسفی کارشناس مسائل غرب آسیا - پس از دوحه و بغداد، مسقط سومین میزبان وزیر امور خارجه ایران در روز‌های اخیر است.

محمدجواد ظریف در نخستین روز حضور خود در عمان با همتای خود در این کشور و نیز معاون سلطان هیثم دیدار کرده و به بررسی روابط دوجانبه در حوزه‌های اقتصادی و قضایی پرداخت و از ایفای نقش مثبت عمان در مسائل مربوط به ایران قدردانی کرد.

عمان، به عنوان میانجی دیرینه در مسائل منطقه، با وجود آنکه پس از درگذشت سلطان قابوس به نظر می‌رسید از ایفای نقش فعال در حل بحران‌های مربوط به همسایگان خود فاصله گرفته است، اکنون به مقصد مهمی برای رفع تنش میان طرف‌های درگیر در بحران‌های منطقه بدل شده است.

در جریان روابط میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا، عمان بار‌ها پیشنهاد میانجی‌گری داده است و طی برگزاری مذاکرات برجامی، میانجی فعالی میان ایران و آمریکا بود. این میانجی‌گری تداوم داشته و امروز به نظر می‌رسد میزبانی مسقط در راستای حل اختلافات میان نمایندگان تهران و ریاض باشد.

مسئله‌ای که در دو سفر پیشین وزیر امور خارجه ایران نیز مولفه قابل توجهی به شمار می‌آمد؛ تنش‌زدایی میان ایران و عربستان سعودی.

در این میان، عمان علاوه بر آنکه تاکید دارد همچنان قطب فعال دیپلماسی و میانجی‌گری منطقه بوده و چنین نقشی را تماماً به قطر، کویت یا دیگر کشور‌ها واگذار نکند، در رفع اختلافات میان ایران و عربستان، منافع کلیدی را دنبال می‌کند.

نخست: امنیت خلیج فارس
عمان نیز مانند دیگر شیخ‌نشین‌های کوچک حاشیه خلیج فارس، امنیت خود را تا حد زیادی در معرض تهدید ارزیابی می‌کند، همجواری با ایران و عربستان به عنوان دو همسایه وسیع و قدرتمند شرایط را برای عمان پیچیده می‌کند؛ به ویژه آنکه میان این دو همسایه، برداشت تهدید وجود داشته و دو کشور در حالتی شبیه به جنگ سرد نسبت به یکدیگر قرار گرفته باشند.

چنین امری به مثابه یک بمب ساعتی، اینگونه بنظر می‌رسد که هر لحظه بیم آن می‌رود که با وقوع منازعه میان ایران و عربستان، امنیت خلیج فارس به میزان قابل توجهی خدشه‌دار شده و این مسئله به معنای نابودی نسبتا کامل اقتصاد کشور‌های کوچک حوزه‌ی خلیج فارس است.

اقتصاد عمان وابسته به امنیت انرژی و نیز امنیت سرمایه‌گذاری در این کشور است، با وقوع منازعه میان کشور‌های منطقه و از بین رفتن امنیت، ضربه‌ سنگینی به اقتصاد این کشور وارد خواهد شد.

همچنین، در صورت وقوع تنش در منطقه، امنیت عمان نیز مورد تهدید قرار گرفته و کشور کوچکی مانند عمان که توان نظامی قابل توجهی ندارد، سعی در آن دارد که تا حد امکان اقدامات پیشگیرانه‌ای انجام دهد که مجبور به دفاع از خود توسط نیرو‌های نظامیِ دیگر کشور‌ها نشود؛ لذا تنش زدایی میان ایران و عربستان، اقدام سازنده‌ای است که به وسیله‌ی آن عمان می‌تواند امنیت خلیج فارس را به میزان زیادی تضمین شده بداند.

دوم: مسئله یمن
در طی ۶ سال جنگ در یمن، عمان همواره مخالف اقدامات عربستان بوده است و با آن که سعی در آن داشته تا وجهه بی‌طرف خود را حفظ کند، اما این مسئله به گونه متفاوتی برای این کشور حائز اهمیت است

به دلیل مرز مشترکی که میان عمان و یمن وجود دارد، جنگ یمن تهدید مستقیمی برای امنیت عمان محسوب می‌شود. قبایلی که در عمان حضور دارند در طرف دیگر مرز‌ها در یمن نیز ساکن هستند و جنگ یمن می‌تواند به سادگی به عمان کشیده شود.

به همین دلیل عمان از ابتدا تلاش‌های زیادی را برای پایان جنگ یمن صورت داد. در طی سال‌های جنگ، مسقط مقصد دیپلمات‌های ارشد منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله مارتین گریفیتس نماینده‌ سازمان ملل متحد در امور یمن و تیموثی لندرکینگ، همتای آمریکایی وی بوده است، در واقع جامعه‌ی بین‌الملل و به ویژه آمریکا، عمان را میانجی مناسبی برای مذاکره با گروه‌های یمنی و حل بحران یمن دانسته‌اند.

مواضع عمان در طی جنگ، مواضع نسبتا بی‌طرفانه‌ای بوده که تنها هدفش پایان بحران بود، این کشور با قرار گرفتن نام انصارالله در لیست گروه‌های تروریستی مخالفت کرد؛ اما در طرح ۷ بندی که برای حل بحران یمن ارائه داده بود خلع سلاح انصارالله و تبدیل شدن آن به یک حزب صرفا سیاسی را از عوامل پایان جنگ داخلی دانسته بود، عمان در این طرح همچنین، یکی از راه‌های پایان بحران را واگذاری قدرت به منصور هادی بیان کرده بود.

یکی از مهمترین عوامل در حل بحران یمن بدون شک حضور جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات مربوط به جنگ این کشور است، رویدادی که لازمه‌ آن تنش زدایی میان عربستان است تا مقامات سعودی حضور ایران در مذاکرات مربوط به یمن را به رسمیت بشناسند، این موضوع سبب می‌شود آنچه تحت عنوان راه حل سیاسی از آن یاد می‌شود بصورت فعال توسط ایران، عربستان و طرف‌های یمنی درگیر جنگ پی‌گرفته شود.