پایان افسانه طلای سیاه
- روزنامه خراسان نوشت: نشست مجازی تغییرات اقلیمی با حضور رهبران ۴۰ کشور دیروز به کار خود پایان داد. نشستی که با هدف به نتیجه رسیدن توافق جهانی برای کاهش آثار مخرب زیست محیطی سوخت‌های فسیلی به ویژه زغال سنگ و نفت و جلب مشارکت چین و سایر کشور‌های آلاینده محیط زیست برگزار شد.
در این نشست تصمیماتی گرفته شد که می‌تواند تاثیر زیادی بر تولید انرژی و همچنین کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی داشته باشد. به گزارش یورو نیوز، بایدن در این نشست مجازی گفته آمریکا تا سال ۲۰۳۰ متعهد می‌شود بین ۵۰ تا ۵۲ درصد از انتشار گاز‌های کربنی حاصل از مصرف سوخت فسیلی را کاهش دهد (یعنی چیزی دو برابر تعهدات دولت اوباما) و رئیس جمهور چین هم وعده داده تا سال ۲۰۶۰ انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را متوقف خواهد کرد. آمریکا پیشتر اظهار کرده بود تا سال ۲۰۵۰ استفاده از سوخت‌های فسیلی را به صفر خواهد رساند.
هرچند دیگر کشور‌ها هم در این نشست اعلام کرده اند در سال‌های آینده از میزان انتشار گاز‌های کربنی می‌کاهند، اما این سوال به وجود می‌آید که این اتفاق تا چه حد امکان پذیر است و تکلیف کشور‌هایی مثل ایران که دارای منابع سوخت فسیلی هستند و منبع درآمد مهمی هم برای آن هاست، چه می‌شود؟ ما در ادامه به این دو سوال پاسخ داده ایم.
تحولات انرژی
برای این که بدانیم آیا می‌شود سوخت‌های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت و گازوئیل را از سبد انرژی جهان حذف کرد یا نه، باید ابتدا تحولات انرژی در سال‌های اخیر را ارزیابی کنیم. بد نیست بدانید مصرف انرژی در سال ۲۰۲۰ بر اساس آمار‌های جهانی ۱.۳ درصد نسبت به سال‌های قبل کاهش داشته است، اما به غیر از انرژی هسته‌ای که نسبت به سال‌های قبل رشد چشم گیری در تولید انرژی داشت، نفت هم نسبت به سال‌های قبل با فروش بیشتری همراه بود. میزان مصرف نفت در سال ۲۰۲۰ در حالی به روزانه ۱۰۰ میلیون بشکه در روز رسید که نسبت به سال ۲۰۱۹ روزانه ۱.۱ میلیون بشکه افزایش داشته است، اما برخلاف نفت، مصرف زغال‌سنگ ۰.۶ درصد کاهش یافته و سهم آن در انرژی اولیه به پایین‌ترین حد خود در ۱۶ سال اخیر سقوط کرده است.
میزان استفاده کشور‌ها از سوخت فسیلی
همان طور که خواندید نفت هنوز حرف اول را در تولید انرژی جهان می‌زند. برای این منظور به سراغ آمار جهانی تولید انرژی در کشور‌های مختلف رفتیم که کمتر از یک سال پیش، سازمان اداره اطلاعات انرژی آمریکا منتشر کرد. بر این اساس آمریکا ۴۸ درصد از انرژی مورد نیازش را از طریق زغال سنگ و نفت، ۳۲ درصد را از طریق گاز طبیعی و ۲۰ درصد باقی مانده را از طریق انرژی‌های هسته‌ای و تجدیدپذیر مثل انرژی آب، باد و ... تامین می‌کند. سهم سوخت‌های فسیلی در چین برای تولید انرژی نسبت به دیگر کشور‌ها بسیار بالاست. در این کشور ۷۸ درصد انرژی مورد نیاز از طریق زغال سنگ و نفت، ۷.۴ درصد از طریق گاز طبیعی و بقیه آن از انرژی‌های دیگر تامین می‌شود. اتحادیه اروپا هم حدود ۵۵.۳ درصد تولید انرژی اش برعهده زغال سنگ و نفت است، ۲۳.۸ درصد برعهده گاز و ۲۰.۹ درصد هم سهم انرژی هسته‌ای و انرژی‌های تجدیدپذیر است.
آیا می‌توان نفت را تا سال ۲۰۵۰ حذف کرد
بعد از این که از سهم بالای سوخت‌های فسیلی در تولید انرژی در جهان آگاه شدید، شاید راحت‌تر بتوان به این سوال پاسخ داد؛ اما بد نیست قبل از آن به گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا نگاهی بیندازیم که در آن به چشم انداز تقاضا برای نفت در سال ۲۰۴۰ اشاره کرده است.
در این گزارش، اداره اطلاعات انرژی آمریکا تقاضا برای نفتخام تا سال ۲۰۴۰ را صعودی و سهم نفت را در تامین انرژی بین ۲۸ تا ۳۲ درصد اعلام کرده است. پس با بررسی تمام جوانب و آمار‌ها به نظر می‌رسد تحقق جهانی بدون سوخت فسیلی در سال ۲۰۵۰ دور از ذهن است، اما این نکته را هم باید در نظر گرفت که پیشرفت‌ها در خصوص انرژی هسته‌ای و روآوردن کشور به انرژی‌های تجدید پذیر رفته رفته سهم نفت را در انرژی جهان کاهش خواهد داد.
کشور‌های دارای منابع نفت چه کنند؟
هرچند با توجه به آمار، به این نتیجه رسیدیم که احتمال حذف نفت در ۳۰ سال آینده کمی دور از انتظار است، اما کشور‌هایی که نفت را به عنوان درآمد اصلی شان در نظر گرفته اند، باید به دنبال راهی باشند که در صورت محقق شدن آن با مشکلات بزرگی مواجه نشوند.
کشور ما هم یکی از همان کشور هاست که باید وابستگی خود را به نفت کم کند و به جای تکیه بر اقتصاد تک محصولی و به تعبیر صریح، نفتی، به سراغ تولیدات غیر نفتی، بازار‌های منطقه‌ای و صادرات آن‌ها برود. پیش از این هم بار‌ها رهبر انقلاب درباره خطر‌های وابستگی اقتصاد کشور به نفت در سخنرانی‌های شان گفته و همواره نگران این وابستگی بودند. ایشان در برهه‌ای بستن چاه‌های نفت و شکل‌گیری اقتصاد کشور براساس تولیدات غیرنفتی را به‌عنوان «آرزوی واقعی» خود نام برده بودند، اما با تمام این تاکیدات و راهنمایی‌های حکیمانه، مسئولان در رده‌ها و سطوح مختلف تاکنون سیاست گذاری و مدیریت درستی به‌جای اقدامات عملی همسو، در خصوص رفع وابستگی کشور به نفت انجام نداده اند.
راهکار‌های قطع وابستگی بودجه به نفت
همان طور که خواندید، یکی از راه‌های واکسینه کردن کشور قطع وابستگی اقتصادی و بودجه کشور به نفت است. هرچند این راهکار‌ها بار‌ها در گزارش‌ها و رسانه‌های مختلف نوشته شده، اما تا به کار بسته نشوند، هیچ کارایی نخواهند داشت. با این حال بازهم به مرور برخی از این راهکار‌ها به صورت تیتروار می‌پردازیم.
۱- باید درآمد نفت از حساب بودجه جدا و فقط برای سرمایه گذاری در کار‌های مولد هزینه شود.
۲- به جای خام فروشی، اقدام به سرمایه گذاری به منظور فراوری محصولات و سپس اقدام به صادرات کنیم.
۳- از واردات بی رویه جلوگیری و برای ارتقای کیفیت و کمیت تولید داخل تلاش کنیم.
۴- ارتقا و کمک به تولید تجاری در بخش‌های صنعتی و کشاورزی برای صادرات (در این خصوص در حوزه فولاد شاهد اتفاق‌های خوبی هستیم.)
۵- سرمایه گذاری روی نیروی انسانی متخصص، متعهد و عملگرا و حمایت مستمر از پژوهش‌های کاربردی.
۶- هماهنگی کامل بین سیاست گذاران کشور و مدیران اقتصادی.