گفت‌وگو با قاضی صادر کننده احکام جایگزین حبس: عدم آشنا بودن نهاد‌های پذیرنده از ظرفیت مجازات‌های جایگزین حبس/ تهیه تبلت و یا گوشی هوشمند برای دانش‌آموزان نیازمند جایگزین زندان شد

- در دوران تحول قوه قضاییه، بازاجتماعی کردن مجرمان و استفاده از ظرفیت های مجازات جایگزین حبس بسیار مورد توجه قرار گرفته است و آیت الله رئیسی رئیس قوه قضاییه بارها برآن تاکید داشته است. در این میان استقبال قضات از این رویکرد قابل توجه است. قضاتی که انشای احکامشان مورد توجه بسیاری اعم از حقوقدانان و وکلا تا مردم قرار گرفته است. به سراغ یکی از این قضات رفتیم و از او درباره انشای احکامش پرسیدیم.

 

۸سال سابقه کار قضایی در دادسرا، محاکم حقوقی و خانواده و محاکم کیفری دارد. کارشناسی ارشد در زمینه اصلاح کیفر از دانشگاه علوم قضایی دارد و دانشجوی مقطع دکتری حقوق کیفری و جرمشناسی است. پایان نامه ارشدش در زمینه مدیریت مجازات حبس و با رویکرد حبس زدایی و مطالعه در نظام کیفری اسلام و ساختار اصلاحی آن با نگاه تطبیقی در نظام های کیفری خارجی است . میثم خزائی یکی از قضاتی که انشای احکامش مورد توجه رسانه ها قرار گرفته است.

 

ماهیت وجودی مجازات‌های جایگزین حبس باتوجه به آسیب‌هایی که مجازات زندان از جهات مختلف دارد به سه دسته شخصی، خانوادگی و اجتماعی تقسیم می‌شود. مطمئناً هدف مجازات فرد بزهکار، آسیب رسیدن به خانواده بزهکار و همچنین جامعه نیست و در مورد بزهکار هم هدف از مجازات نباید طرد و حذف او از جامعه باشد.

 

بلکه باید هدف مجازات جنبه اصلاح‌گرایانه داشته باشد. اصلاح بزهکار در ترمیم جامعه است؛ یعنی اینکه آسیبی که از انجام جرم توسط بزهکار به جامعه وارد شده است باید توسط همین فرد ترمیم شود و لذا باید به دنبال بهترین راهکار برای رسیدن به این امر مهم بود. باید این نکته مهم را هم در نظر داشت که با زندان رفتن فرد مجرم یک شخصیت ضد اجتماعی و با برچسب مجرمانه خواهیم داشت. این برچسب خوردن لطمات فراوانی به خود فرد بزهکار، خانواده و جامعه وارد می‌کند.

: آیا این مجازات‌های جایگزین در همه جرایم کارایی خواهد داشت؟

مجازات‌های جایگزین در بسیاری از موارد قابل استفاده است، اما جرایمی هستند که ناگزیر از مجازات زندان هستیم مانند تجاوز‌ها، سرقت‌های مهم، خطرناک و مسلحانه و جرایم تجاوز و تصرف‌های عمده به بیت‌المال مانند اختلاس‌های کلان. این موارد شامل احکام جایگزین حبس نمی‌شود. در واقع می‌توان مجازات‌های جایگزین را به دو دسته عام و خاص تقسیم کرد. خاص یا همان مجازات اصطلاحی رایج همان است که در مواد ۶۴ تا ۸۷ از قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ اشاره کرد که این موارد مخصوص جرایم تا حدودی سبک می‌باشد مانند حبس‌های کوتاه مدت. اما غیر از این می‌توان از نهاد‌های تعلیق تعقیب، تعویق صدور حکم، تعلیق مجازات، نظام نیمه آزادی، آزادی مشروط هم استفاده کرد.

: آقای خزائی در قانون چه موضوعاتی به عنوان جایگزین‌های حبس وجود دارد؟

 می‌توان از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی و جزای نقدی روزانه نام برد. برای مثال می‌توان از خدمات عمومی رایگان در موارد متعدد و متناسب با فعل ارتکایی استفاده کرد. در یکی از آراء انشا شده ام  یک واحد صنعتی اقدام به دفع نامناسب پسماند به سمت رودخانه می‌کرد و در حکم صادر شده وی به حبس محکوم شد، اما به جهت وضعیت وی و شغل و وضعیت اجتماعی و لزوم ترمیم و جبران خسارات وارد شده به طبیعت حکم بر مجازات جایگزین مبنی بر انجام اموری شد تا خسارت وارد شده به محیط زیست جبران شود، یعنی اینکه با همکاری اداره محیط زیست آلایندگی برطرف و خسارت وارد شده به آب و روستا‌های پائین دست را با کار تلاش و با استفاده از تجهیزات خود جبران کند.

: شما به موارد استفاده از احکام جایگزین حبس در مورد اقدام‌های بزهکارانه اشاره کردید آیا در این باره با چالش‌ها و کاستی‌هایی نیز مواجه شدید؟

بله. یکی از مواردی که به آن می‌توان اشاره کرد عدم آشنا بودن نهاد‌های پذیرنده که برابر قانون باید ظرفیت استفاده از بزهکاران را اعلام کنند می‌باشد و همچنین آشنا نبودن ادارات با نحوه استفاده از بزهکار را می‌توان مورد توجه قرار داد.

 

مورد دیگری که می‌توان مورد توجه قرارداد این است که به نظر می‌توان ظرفیت قانون را بسیار گسترده‌تر کرد و با تصویب قوانین گستره‌تر، دیدگاه وسیع تری نسبت به موضوع ایجاد می‌شود.

: آیا در احکام جایگزین حبسی که صادر کرده اید موردی بوده است که بیشتر مورد توجه خودتان بوده باشد؟

در یک پرونده مربوط به شکار غیرمجازی در محل ممنوعه که منتهی به شکار هم شده بود حکم صادر شد مبنی بر اینکه شخص بزهکار به جای مجازات اقدام به دان پاشی برای پرندگان و در فصل زمستان نماید چرا که در این فصل پرندگان نیازمند حمایت ویژه هستند. فرد بزهکار علاوه بر تمکین به رای دادگاه اقدام به شکار هم نکرد و حتی از جهت انجام کار خیر حاضر شد به افراد نیازمند هم کمک کند.

: آرای شما درباره کمک به دانش‌آموزان نیازمند هم خیلی مورد توجه قرار گرفته است در این باره توضیح می‌دهید؟

در این مورد تعداد تقریباً مناسب و قابل توجهی رای صادر شد و فرد مجرم داوطلبانه حاضر بود صرف نظر از اینکه چه مجازاتی باید شود اقدام به کمک به دانش‌آموزان نیازمند نماید و تعداد قابل توجهی تبلت و یا گوشی هوشمند برای دانش‌آموزان نیازمند خریداری شد و بنده در مواردی و با همکاری کمیته امداد در منزل و یا مدرسه دانش‌آموز نیازمند حاضر و تقدیم گردید.

: بازخورد این احکام در اجتماع چگونه بوده است. آیا واکنش‌های مثبت مردمی را به همراه داشته است؟

خوشبختانه مردم بسیار استقبال کردند. خاطره شیرین بنده این است که حتی از شهر‌های دورتر هم خبر می‌رسید که باعث خوشحالی مردم شده است مثلا یک راننده تاکسی وقتی همکار بنده را سوار کرده بود و فهمیده بود که در شهر محل خدمت بنده کار می‌کنند از این رای تعریف کرده بود در حالی که شهر ما با آن فاصله زیادی داشت.

به هر حال محاکم و دادگاه‌ها می‌توانند با آراء خود و با تعامل و همفکری و نوآوری در تعیین مجازات‌ها در بستر و ظرفیت قانونی و یا در نظر داشتن شرایط و مشکلات فراوان مردم، راه گشای مشکلات بوده و بخشی از گرفتاری‌های مردم را حل کنند. به عقیده من نگاه به مجازات نباید یک نگاه انفعالی و منزوی باشد بلکه باید به عنوان یک موضوع اجتماعی فعال در بستر اجتماع با ظرفیت فراوان و با همکاری سایر نهاد‌های اجرایی باشد.

: درباره دیگر احکام جایگزین حبسی که صادر کرده اید هم می‌توانید توضیح دهید.

 

احکام دیگری هم در راستای اجرایی شدن حبس زدایی با رویکرد مجازات های جایگزین حبس انشا کرده ام مانند مجازات برای تخلفات بهداشتی که می توانم به مواردی مانند تخلفات نانوایی ها و شیرینی پزی ها که از مواد غیر مجاز در تهیه نان و شیرینی استفاده می کردند و  به جای تعیین مجازات های سنگین و طردکننده از اجتماع از مجازات های اجتماعی و جامعه پذیر استفاده کردم و مجرم را در تعیین مجازات سهیم کرده ام  به طوری که او فکر کند که یک عنصر فعال در زمینه ترمیم جامعه خسارت دیده است. به عنوان مثال در مورد نانوایی متخلف پذیرفت که خطا کرده و پیشنهاد داد که در طول شش ماه و هفته ای  یک یا دو روز نان رایگان به مستمندان و نیازمندان بدهد. همچنین شیرینی فروش استقبال کرد که به جای مجازات اقدام به توزیع شیرینی رایگان به نیازمندان در طول هفته و به مدت شش ماه کند.

 

 

در تعیین مجازات حتما و باید شخصیت مجرم و خانواده و جامعه آسیب دیده را در نظر داشت. شخص مجرم از این جهت مهم است که ما باید با تعیین مجازات هم بزه دیده و شاکی را در نظر بگیریم و اگر خسارت مادی یا معنوی به وی وارد شده از طرف مجرم جبران شود و هم خود مجرم را به گونه ای مجازات کنیم که هم متوجه خطای خود شود و هم ماهیت مجازات را درک کند و آثار مجازات از جهت عدم تکرار در او دیده شود. همچنین در او روحیه ای فعال در جهت ترمیم جامعه ایجاد شود  لذا مجازات های جایگزین با این رویکرد ترمیمی شناخته شد تا آثار جبران ناپذیر زندان را پوشش دهد. با مجازات جایگزین حبس ما در واقع خانواده مجرم را هم نجات داده ایم چرا که با حبس مجرم ما ممکن است یک سرپرست خانواده را زندانی کنیم که آثار مخرب و غیر قابل جبرانی بر پیکره خانواده وارد خواهد شد.