سونامی کمبود معلمان در راه است؟

_ تسنیم نوشت: زنگ خطر کمبود معلم از چند سال قبل به صدا درآمده است دقیقاً همان اردیبهشت ۹۷ که اسفندیار چهاربند مدیرکل آموزش و پرورش وقت پایتخت صراحتاً دراینباره هشدار داد و گفت: "کمبود شدید معلم در سال ۹۹ آموزش و پرورش را از پا در می‌آورد" و نتیجه آن را در سال‌های اخیر به وضوح مشاهده کردیم آنجا که تا قبل از آمدن کرونا و مجازی شدن آموزش‌ها، برخی کلاس‌های درس مدارس دولتی تا  اواخر مهر بدون معلم مانده بودند و مدیر مدرسه‌ای که روایت می‌کرد «هم‌اکنون تمام دغدغه من کلاس‌های خالی‌ام شده است و شب‌ها بابت نگرانی از این موضوع خواب آرام هم ندارم چرا که هم‌اکنون چهار کلاس درسم بدون معلم است و ۲۰ ساعت کمبود معلم دارم».

 

به هر حال آموزش و پرورش برای جبران کمبود حدود ۱۹۷ هزار معلم تمام روش‌هایی که می‌توانست را به کار گرفت، از رساندن جمعیت کلاس‌های درس به بالای ۴۰ نفر و طبیعتا ضربه زدن به کیفیت آموزش و یادگیری در  مدارس دولتی تا به کار بردن روش‌هایی همچون خرید خدمات آموزشی، استفاده از انواع معلمان از حق‌التدریس تا بازنشسته...

 

البته در بحبوحه کمبود شدید معلم، اختلاف نظر در خصوص نحوه محاسبه نیاز به معلم و برآورد تعداد شاغلان و بازنشستگان چند سالی است که به یکی از چالش‌ها میان سازمان اداری و استخدامی، سازمان برنامه و بودجه و آموزش و پرورش تبدیل شده است و از جلسات مشترکی که قرار بود بین این سه دستگاه برای بررسی وضعیت نیروی انسانی آموزش و پرورش برگزار شود، اخباری بیرون نیامد.

 

در کنار این مسئله، بحث‌ها و مقاومت‌ها در برابر ورود فارغ التحصیلان سایر دانشگاه‌ها به آموزش و پرورش آن هم در شرایطی که این وزارتخانه با مشکل جدی کمبود معلم مواجه است، مشکلی مضاعف است البته مخالفان جذب فارغ التحصیلان سایر دانشگاه‌ها (با گذراندن دوره یکساله در دانشگاه فرهنگیان) تا امروز به صورت مستند به این پرسش پاسخ نداده‌اند که کیفیت روش‌های تدریس و معلمی میان فارغ التحصیلان دوره چهار ساله دانشگاه فرهنگیان بالاتر است یا معلمان ماده ۲۸؟  

 

با این حال پانته آ درّی معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش شهر تهران معتقد است «در سال‌های گذشته ورودی و خروجی‌ها به دانشگاه فرهنگیان تنظیم نشد، اما باید به این موضوع توجه کرد که آیا فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان از استاندارد لازم و مناسب برای اداره کلاس درس برخوردار هستند؟ در تهران به عنوان استانی که حداقل ورودی‌ها را از دانشگاه فرهنگیان داریم، وقتی معلم را به ما تحویل می‌دهند مشاهده می‌کنیم که ۴ سال آموزش در دانشگاه فرهنگیان هم نتوانسته یک معلم دوره دیده و کارورزی کرده که بخشی از ماموریت‌های برنامه درسی مصوب و تربیت چند ساحتی را پوشش و آموزش با کیفیت ارائه دهد، آماده کند».

 

در شرایطی که در فضای بسته دسترسی به اطلاعات، دست یافتن به آمار در وزارت آموزش و پرورش تقریباً محال است و این وزارتخانه اطلاعات و سالنامه‌های آماری خود را برای دسترسی عموم منتشر نمی‌کند طبیعی است که درباره وضعیت کمبود معلم و نیرو‌های کیفیت بخش (مشاور، مربی بهداشت و...) وضعیت روشنی پیش رو نداشته باشیم، اما بر اساس گزارش «تحلیل و بررسی وضعیت نیروی انسانی شاغل در وزارت آموزش و پرورش، و پیش‌بینی مشمولین بازنشستگی تا سال ۱۴۰۶» که در سال ۱۳۹۷ توسط معاونت امور علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه تهیه شده است، جمعیت بازنشستگان آموزش و پرورش تا سال ۱۴۰۶، ۴۶۳.۲۷۲ نفر خواهد بود که حدود ۷۱ درصد (۳۲۸.۴۲۶ نفر) از این تعداد قبل از سال ۱۴۰۲ بازنشسته خواهند شد!

 

بیشترین میزان بازنشستگی معلمان در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ صورت خواهد پذیرفت و طی آن ۱۱۱.۵۴۵ نفر معلم از آموزش و پرورش خارج می‌شوند؛  پس از آن (سال‌های ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۶) شاهد سیر نزولی در تعداد معلمان بازنشسته خواهیم بود و به صورت میانگین سالیانه حدود ۱۸.۶۵۰ معلم بازنشسته خواهند شد. البته بخشی ازبحران کمبود نیرو مربوط به نیروی مشاور و مربی بهداشت در مدارس است.

 

البته ریشه وضعیت امروز آموزش‌وپرورش را باید در تناقض‌های ارائه اطلاعات و حتی سیاست‌گذاری‌های به اصطلاح دلبخواهی وزرای آموزش و پرورش جست و جو کرد، وزرایی که معتقد بودند در آموزش و پرورش معلم مازاد وجود دارد و چند سال بعد، از سونامی کمبود معلم سخن گفته شد.

 

به هر حال  براساس پیش‌بینی‌های سازمان برنامه و بودجه، بیشترین میزان بازنشستگی معلمان در دو سال آینده خواهد بود و باید دید چه راهکار‌های مناسبی در این رابطه از سوی مسئولان مربوطه اتخاذ خواهد شد؟

 

هر سال کسر بزرگی کمبود معلم داریم

 

در همین رابطه پانته آ درّی معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش شهر تهران درباره مشکل کمبود معلم اظهار کرد: نقش نیروی انسانی در اجرای برنامه‌ها و عملیاتی کردن سند تحول بنیادین کلیدی و محوری است. در سند تحول از معلم به عنوان مربی و تسهیل‌گر یادگیری یاد شده است و این نشان می‌دهد رکن اصلی در در جریان تربیت و یادگیری معلم است.

 

وی افزود: در سال‌های اخیر به دلیل نابرابری سیستم جذب و نگهداشت نیروی انسانی، تکمیل شدن سنوات کاری فرهنگیان و بازنشستگی آن‌ها در پایان ۳۰ و ۳۵ سال و از سوی دیگر بازنشستگی پیش از موعد در شرایط خاص، هر سال کسر بزرگی با کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم البته این الگو در استان‌های مختلف متفاوت است.

 

درّی بیان کرد: در کلان شهری مانند تهران که جمعیت دانش آموزان زیاد است از لحاظ کمبود نیروی انسانی یک یا دو استان با انتهای جدول ۳۲ استان کشور فاصله داریم؛   به کارگیری معلم با توجه به قوانین، تابع جمعیت دانش آموزی و کلاس درس است در شهر تهران یکی از اقدامات برای حل مشکل کمبود معلم،   بالا بردن جمعیت کلاس‌های درس در دوره ابتدایی و متوسطه است.

 

معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش شهر تهران متذکر شد: راه دیگر برای حل مشکل کمبود شدید معلم استفاده از حق التدریس معلمان به صورت اضافه خدمت شاغلان و  تدریس بازنشستگان در سقف ساعات مجاز تدریس است البته این موضوع فرصت خوبی برای استفاده از توان بازنشستگان است، اما به دلیل کمبود زیاد معلم، برخی همکاران با میانگین سنی بالا به دلیل تقاضای ما همچنان به خدمت ادامه دهند و قطعاً همه این روش‌ها باعث شده است در حال حاضر کلاس بی معلم نداشته باشیم، اما با وجود استفاده از انواع روش‌هایی که نام بردم و سایر روش‌ها در کل کشور مانند  خرید خدمات آموزشی، استفاده از نیرو‌های شاغل در مهد کودک‌هایی که قبلاً کد آزاد برای حق التدریس داشتند بازهم جای خالی معلم دوره دیده را در دستگاه تعلیم و تربیت داریم.

 

وی با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته ورودی و خروجی‌ها به دانشگاه فرهنگیان تنظیم نشد، ادامه داد:، اما باید به این موضوع توجه کرد که آیا فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان از استاندارد لازم و مناسب برای اداره کلاس درس برخوردار هستند؟ در تهران به عنوان استانی که حداقل ورودی‌ها را از دانشگاه فرهنگیان داریم، وقتی معلم را به ما تحویل می‌دهند مشاهده می‌کنیم که ۴ سال آموزش در دانشگاه فرهنگیان هم نتوانسته یک معلم دوره دیده و کارورزی کرده که بخشی از ماموریت‌های برنامه درسی مصوب و تربیت چند ساحتی را پوشش و آموزش با کیفیت ارائه دهد، آماده کند.

 

درّی مطرح کرد: پرسش این است چرا متقاضی برای ورود به دانشگاه فرهنگیان کم است؟ اگر اعلام کنیم، ۳۰۰ هزار معلم استخدام می‌کنیم یک میلیون نفر به ما مراجعه خواهند کرد تا یک سوم را در مراحل مختلف پالایش و بعد جذب کنیم؟ مدل تربیت معلم همگام با نظام آموزشی و برنامه درسی ملی جلو نرفته است انتظار ما این است معلمی که برای دوره متوسطه فارغ التحصیل می‌شود جدیدترین روش‌های تدریس و اصول مبانی رشد را بداند، روانشناسی را به میزانی بداند که بتواند رهبر آموزشی باشد، موقعیت یادگیری خوب برای دانش آموزان ایجاد کند، روش‌های مشارکتی را بشناسد و دانش آموز را برای مشارکت فعال در یادگیری رهبری کند، ولی متاسفانه اینگونه نیست برای ما که محصول دانشگاه فرهنگیان را دریافت می‌کنیم، معلمان ماده ۲۸ که یک سال دوره دیده و فارغ التحصیلان دوره چهارساله دانشگاه فرهنگیان هنوز نیاز دارند چند سال در موقعیت مناسب در کنار مدرسه و پیشکسوتان قرار گرفته و تجربه کسب کنند البته با موارد استثنا کاری ندارم برخی افراد  توانمند ذاتاً کاریزمای خوبی دارند و وقتی دوره‌ها را طی می‌کنند بسیار موفق هستند.

 

معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش شهر تهران متذکر شد: نظام پرداخت در آموزش و پرورش و آموزش ضمن خدمت کمتر مورد توجه است از سوی دیگر در دنیا استخدام ۳۰ ساله نداریم، چرا در نظام جذب و نگهداشت معلم باید یک نفر را ۳۰ سال استخدام کنیم که اگر در بازه‌های مختلف بخواهیم شایستگی‌ها و صلاحیت‌های معلمی او را سنجش و ارزشیابی کنیم هیچ مکانیزمی نداشته باشیم تا بگوییم دیگر به شما احتیاج نداریم یا اینکه چرا نظام پرداخت برای معلمی که انگیزه بالایی دارد متناسب با تلاش‌های او نیست؛ بازنگری در ماموریت‌های معلمی و تفکیک بین عوامل اجرایی و آموزشی در مدرسه نیاز است هم‌اکنون برای ادارات از مدرسه نیرو می‌بریم درصورتی که مدرسه کانون اصلی توجه و محور اصلی مواجهه مردم یعنی دانش آموز و خانواده با نظام تعلیم و تربیت است.

 

وی بیان کرد: دانشگاه فرهنگیان برنامه‌های خوبی دارد و آمار جذب دانشجو معلمان در سال جاری بالا بود که این افراد ۴ سال دیگر وارد آموزش و پرورش می‌شوند، اما چون در تربیت نیروی انسانی عقب ماندگی‌هایی وجود دارد باید از انواع مکانیزم‌ها استفاده شود، چرا فارغ التحصیلان دانشگاه‌های خوب و تراز اول نباید به عنوان معلم وارد مدارس شوند؟ می‌توان آن‌ها را جذب و در قالب دوره‌های یک ساله یا بیشتر در دانشگاه فرهنگیان آموزش داد، هم‌اکنون دغدغه پرکردن کلاس‌های درس را داریم درصورتی که باید دغدغه کیفیت را داشته باشیم و بتوانیم از بین تعداد زیادی از افراد دوره دیده و آماده برای تربیت نسل آینده استفاده کنیم.

 

معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش شهر تهران در یک گفت‌وگوی رادیویی ادامه داد: دانشگاه فرهنگیان نیاز دارد در مولفه‌های اجرایی و آموزشی از روش‌های نوین استفاده کند، اما متاسفانه در زمینه استاد، امکانات و تجهیزات آموزشی فاصله زیادی دارد و باید این مشکلات حل شود همچنین واقعیت این است که برای رفع مشکل کمبود ۳۰۰ هزار معلم باید از همه روش‌های موثر دیگر استفاده کنیم، فارغ التحصیلان سایر دانشگاه‌ها هم در دانشگاه فرهنگیان دوره می‌بینند، مگر الان افرادی را نداریم که در آموزش و پرورش کار می‌کنند و لیسانس خود را از دانشگاه تهران گرفته‌اند آیا آن‌ها دلسوز آموزش و پرورش نیستند؟ آیا هم‌اکنون دانشگاه شریف نخبه انقلابی تربیت نمی‌کند؟