روسیه و ایران در موقعیت‌های ژئواستراتژیک قرار دارند

- با ترسیم نمودار تحول نگرش روسیۀ پساشوروی به ایران، جابه جایی‌هایی با شدت نوسان گسترده قابل مشاهده است که در یک سوی آن، ایران به مثابه «متحدی مطمئن و قابل اتکا در منطقه و جهان» و «متحدی در برابر دشمان مشترک» و در سوی دیگر به عنوان «تهدید جنوبی و به منزله ابزاری برای تنظیم روابط با غرب» مورد شناسایی قرار گرفته است.

یکی از جلوه‌های عملی این نوسان، در ارائه دو رای متفاوت و مهم در شورای امنیت سازمان ملل متحد در قبال ایران مشاهده می‌شود، مخالفت و وتوی قطعنامه ضد ایرانی شورای امنیت در ۲۶ فوریه ۲۰۱۸ و موافقت و رای به قطعنامه ضد ایرانی ۱۹۲۹ در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ است.

«ایران در هندسه سیاست خارجی روسیه» عنوان کتابی به قلم محمد شاد است که وی در این اثر کوشیده است تصویری منطبق با واقعیت، از نحوه سیاستگذاری خارجی روسیه در مقابل ایران و عناصر دخیل در شکل‌گیری این سیاست‌ها ارائه دهد. در نظر دارد هر روز برشی از این کتاب را با خوانندگان خود به اشتراک بگذارد.

 مراکز تحقیقاتی در ریسی
ریسی دارای پنج مرکز تحقیقاتی از جمله مرکز مطالعات کشور‌های حوزه بالتیک و سی‌آی‌اس، مرکز مطالعات اجتماعی، مرکز مطالعات آسیا و خاورمیانه، مرکز مطالعات اقتصادی و در نهایت، مرکز مطالعات یورو-آتلانتیک و دفاعی است.

 

باتوجه به اینکه موضوع ایران در دپارتمان مطالعات آسیا و خاورمیانه مورد بررسی قرار می‌گیرد، به اجمال این بخش را معرفی می‌کنیم.

رییس مرکز مطالعات آسیا و خاورمیانه آنا گلازووا است. گلازووا تحصیلات خود را در دانشگاه دولتی کیف و دانشگاه دوستی ملل (رودن) واقع در مسکو در رشته علوم زبان‌شناسی گذرانده است. دانشگاه دوستی ملل پیشتر در دوره اتحاد جماهیر شوروی با نام دانشگاه پاتریس لوموبا شناخته می‌شد و ابطه نزدیکی با نهاد‌های امنیتی داشت.

 

بسیاری از رهبران جریانات چپ در جهان در این دانشگاه تحصیل کرده‌اند. گلازووا نیز دارای رابطه نزدیک با سرویس اطلاعات خارجی روسیه است و علاوه بر روسی، به زبان‌های انگلیسی، اسپانیولی و آلمانی نیز تسلط دارد.

 

مهم‌ترین حوزه‌های پژوهشی گلازووا نیز فرایند‌های ژئوپلتیک و ژئواکونومیک خاورمیانه و مسائل داخلی و خارجی ترکیه و دریایی سیاه است. بوریس و ولخونسکی نماینده گلازووا است وادیم گاپونئکو نیز در مقام مشاور دراین بخش فعالیت می‌کند.

مرکز مطالعات آسیا و خاورمیانه بر موضوع تغییرات همه‌جانبه در خاورمیانه و شمال آفریقا و تبعات آن بر نظام بین‌المللی متمرکز شده است. این موضوع به این دلیل برای مرکز فوق اهمیت پیدا کرده که در پیرامون نزدیک روسیه روی می‌دهد.

 

اولویت حوزه‌های تحقیقاتی این مرکز بدین شرح است؛ نمایش وضعیت کنونی اقتصادی و سیاسی در خاورمیانه و شمال آفریقا، تحلیل پویایی فرایند سیاسی؛ احتمال تغییر توازن نیرو‌های سیاسی و آثار تحولات داخلی بر سیاست‌های برون‌مرزی مطالعه مناقشات جهت پیش‌بینی آینده آن‌ها در چهارچوب منافع ملی روسیه، تحلیل جهت‌گیری‌های اصلی سیاسی خارجی در کشور‌های امپراتوری آسیایی، خاورمیانه‌ای و شمال آفریقایی در چهارچوب رشد سلطه جهانی در آن مناطق، تعیین نقش روسیه در این تحولات و شناسایی احتمال همکاری روسیه با کشور‌های آسیا-پاسیفیک مطابق با برنامه توسعه منطقه‌ای شرق دور و منطقه فرابایکال، مرکز مطالعات آسیا دارای سه‌بخش اطلاعاتی-تحقیقاتی به شرح زیر است.

این مرکز با مدیریت محتوایی را فائل انیکیف و ایرینا سویستونووا اداره می‌شود. انیکیف دارای مدرک دکتری در رشته زبان‌شناسی از دانشگاه زبان‌شناسی مسکو و آکادمی دیپلماتیک وزارت خارجه روسیه است.

 

وی که از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ مشاور امور یمن بوده، به زبان‌های عربی و انگلیسی تسلط دارد. حوزه‌های مورد علاقه‌اش سیاست داخلی و خارجی کشور‌های خاورمیانه، موضوعات امنیت منطقه‌ای و سیاسیت خارجی آمریکا در منطقه خاورمیانه است. از وی چند تحلیل در مورد ایران وجود دارد. اسویستونووا دارای دارای دکتری علوم تاریخی از مؤسسه دولتی مسکو در حوزه روابط بین‌المللی است.

 

وی عمدتاً در زمینه تاریخ روابط بین‌المللی و سیاست خارجی تحقیقاتی داشته؛ از جمله، در سال ۲۰۰۷ از پایان‌نامه خود با عنوان فاکتور عراق در سیاست خارجی ترکیه (۱۹۹۰-۲۰۰۶) دفاع کرده است.

 

او به زبان‌های ترکی و انگلیسی تسلط دارد. مهم‌ترین حوزه‌های تحقیقاتی‌اش مسائل خاورمیانه، سیاست خارجی جمهوری ترکیه به صورت خاص و روابط گذشته و کنونی روسیه با این کشور است. مقالات متعددی از وی به چاپ رسیده که عمدتاً در حوزه روابط خارجی ترکیه در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی، به ویژه با روسیه و نیز مقالاتی در مورد سیاست خارجی ایران بوده است.

این بخش به مدیریت بوریس و لخونسکی اداره می‌شود. اعضای تحقیقاتی این بخش ایربنا کمیسینا، ایوتا فروولوا، لئونید گلاشتکو، جولیا کریاچکینا، ماریازلنکووا و ولادیمیر سودنتسوف هستند. مرکز منطقه‌ای مطالعات آسیا- پاسیفیک در ولادی و ستوک: ریاست این مرکز را اندره گابین بر عهده دارد.

 نحوه ادراک و بازنمایی ایران در تجویزات پژوهشگران مؤسسه ریسی
در این بخش، به تحلیل محتوای تولیده شده توسط چهره‌های شاخص مؤسسه ریسی یا پژوهشگرانی که به مسئله ایران توجه دارند پرداخته خواهد شد.

آنا گلازووا
گلازووا قائم مقام رییس مؤسسه ریسی در بخش خاورمیانه است و پیشتر پیشینه علمی و علائم تحقیقاتی او به اختصاص مطرح شد. وی به صورت تخصصی در موضوع ایران مدخلیت کارشناسی ندارد؛ اما چون رییس دپارتمان خاورمیانه است. بررسی ایران در مکتوباتش که عمدتاً محتوای فرابخشی و منطقه‌ای دارند حائز اهمیت است.

 

در آثاری که از گلازووا وجود دارد. مواردی که مستقیما موضوعات مربوط به ایران را بررسی کند دیده می‌شود. در ادامه، نوع نگاه او به ایران شرح داده خواهد شد.

گلازووا در برخی از سخنرانی‌های خود، از چشم‌انداز‌های منطقه‌ای همکاری نظامی روسیه-ایران گفته است. وی عنوان می‌کند که روسیه و ایران در موقعیت‌های ژئواستراتژیک قرار دارند و به همین علت، نیاز دارند به گسترش و توسعه روابط در مسائل مختلف منطقه‌ای توجه کنند. گلازووا بر این نظر است که تنش میان شیعه و سنی در حال تعمیق بوده و روسیه برای مقابله با تروریسم، همکاری نزدیکی با ایران و سوریه داشته است.

 

از دید وی، شکست عربستان در سوریه برای ریاض شکست ر اهبردی جدی‌ای است و ایران می‌تواند در ارتباط با محیط منطقه‌ای و بین‌المللی جایگاه خود را ارتقا دهد.

 

وی در این نشست بین‌المللی، در پاسخ به این اتهام غرب که روسیه در منازعه شیعه و سنی طرف شیعیان قرار گرفته است و به آتش منازعه مذهبی می‌دمد عنوان می‌کند که همکاری روسیه با ایران، عراق و سوریه موجب شده است که برخی روسیه را به همکاری با بلوک شیعی متهم کنند؛ اما این اقدام صرفاً در جهت همکاری با گروه کنشگران ضدتروریسم و در چهارچوب سیاست‌های راهبردی منطقه‌اش بوده و نه سیاستی که پیوستگی با مسائل دینی داشته باشد و یا معطوق قه ودگانه شیعه-سنی باشد.

گلازووا باور دارد که سیاست‌های آمریکا باعث افزایش بی‌ثباتی در منطقه شد، و نوع حمایت‌های آمریکا از کشور‌های عرب سنی و ترکیه موازنه ژئوپلتیکی منطقه را دستخوش تحول کرده است.

 

از نظر او، داعش پروژه‌ای جهانی برای تخریب نظم کنونی جهان است و به سختی می‌توان آن را از طریق نیرو‌های نظامی از بین برد. گلازووا انفرادی دولت‌ها را برای نابودی داعش کافی نمی‌داند؛ از این رو، پیشنهادش این بود که ائتلافی از کشور‌های منطقه جهت نابودی این تهدید شکل گیرد.

وی بر این نظر است که‌آمریکا برای نابودی تروریسم در منطقه با جدیت تلاش نمی‌کند و حتی مترصد بهره‌گیری از ظرفیت این گروه‌ها برای امنیتی‌سازی محیط پیرامونی و داخلی روسیه و چین است؛ همچنین می‌گوید تداوم حیات داعش موجب می‌شود که برخی سازمان‌های تروریستی دیگر در آسیا، خاورمیانه و آفریقا به آن محلق شوند. نمونه بارز آن بوکوحرام در نیجریه است. وی ادعا کرده که تلسط داعش بر لیبی خطوط مواصلاتی دریایی در مدیترانه را تهدید خواهد کرد. این موضوع از این جهت که مدیترانه یکی از مهم‌ترین خطوط انتقال انرژی است حائز اهمیت است.

 

وی اظهار می‌دارد که داعش می‌کوشد بر منابع انرژی نفت و خطوط انتقالی آن مستولی شود. همچنین به تلاش این گروه تروریستی برای سلطه بر افغانستان اشاره می‌کند و می‌گوید که این افراد ناآرامی‌هایی در مرز‌های افغانستان با ترکمنستان و تاجیکستان ایجاد کرده‌اند.

 

وی در نهایت ادعا کرده که آمریکا می‌کوشد، از طریق داعش نفوذ روسیه و چین را در آسیای مرکزی تقلیل دهد؛ مخصوصاً که بزرگ‌ترین حوزه گاری ترکمنستان فقط دویست کیلومتر با افغانستان فاصله دارد و قرار است که سالیانه سی تا چهل میلیارد مترمکعب گاز در اختیار چین قرار دهد؛ از این‌رو، حمله داعش به این منابع انرژی نه تنها بر ترکمنستان، بلکه بر اقتصاد چین نیز که اقتصاد آن در حا رشد است و به این گاز نیاز دارد، اثر منفی خواهد داشت.

همان‌طور که پیشتر نیز آمده، مکتوبات و سخنرانی‌های گلازووا درباره موضوعات منطقه‌ای و امنیتی است. وی بر اهمیت ثبات در خاورمیانه و نقش آمریکا در ظهور دولت‌های ورشکسته تأکید داشته و در این زمینه به سوریه به عنوان موردی عینی اشاره کرده است.

 

او بیان می‌کند که در خصوص بحث ثبات در خاورمیانه که در واقع، ضد استراتژی محور غربی-صهیونیستی در خاورمیانه است. باید با ایران همکاری کرد. به طور کلی، نظر گلازووا درباره این مثبت ارزیابی می‌شود و بر این نظر است که باید همکاری‌ها با ایران توسعه یابد؛ اما در مورد ترکیه، اعراب سنی و آمریکا نظر منفی دارد؛ برای مثال، وی در خصوص ساقط کردن جنگنده سوخو ۲۴ روسیه توسط اف ۱۶ ترکیه می‌"وید که ترکیه در نظر داشت روسیه را با کشور‌های عضو ناتو درگیر سازد.

 

گلازووا داعش را نه تنها برای برای روسیه، بلکه برای نظم جهانی «تهدید» تلقی می‌کند و نیز آن را پروژه‌ای می‌داند که کشور‌های سنی منطقه با حمایت آمریکا باری تضعیف و بی‌ثبات‌سازی محیط پیرامونی ایران، روسیه و چین طراحی کرده‌اند.

انتهای پیام/