موتورسیکلت، اولین انتخاب یا آخرین راه؟
- روزنامه همشهری نوشت: موتورسیکلت‌های محتضر مانند بیماران درمانده که ساعت‌ها پشت در مطب دکتر منتظر و بلاتکلیف می‌مانند، ردیف و خاموش جلوی تعمیرگاه‌های خیابان مولوی صف کشیده‌اند تا نوبت معاینه‌شان سر برسد. بعضی‌های‌شان سرپایی و با یکی دو ساعت وقتی که تعمیرکار یا شاگردش می‌گذارند و چندصدهزار تومنی که از جیب صاحبان‌شان می‌رود، حال‌شان بهتر می‌شود و به دل خیابان می‌زنند، اما بعضی‌های دیگر باید دو سه روزی در تعمیرگاه منتظر بمانند؛ چون قطعات‌شان مانند دارو‌های کمیاب پیدا نمی‌شود یا اگر هم هست، کم و گران است. پس هستند تا شاید موتوری از دار دنیا رفته و اسقاط شده پیدا شود و اعضایش را در این گرانی به او پیوند بزنند یا آن قطعات کمیاب را از انبار‌های تودرتوی کوچه‌پس‌کوچه‌های همان حوالی پیدا کنند و جراحی و تعمیر شروع شود.
پنجشنبه است و تعداد مریضان بدحال بسیار؛ خیابان مولوی از چهارراه شاپور تا میدان رازی که در بین تهرانی‌ها به گمرک معروف‌تر است، گوش تا گوشش موتورسیکلت پارک شده و تعمیرکاران پیر و جوان با لباس‌ها و صورت سیاه شده از گریس و روغن، آچار به‌دست دور موتور‌ها می‌چرخند و به مشتری‌ها شرح حال می‌دهند. هر چقدر که به میدان گمرک و خیابان قلمستان نزدیک می‌شوی، ازدحام موتور‌ها و آدم‌ها در هم تنیده‌تر می‌شود. گویا محدودیت‌های کرونایی و تعطیلی چندروزه کسب‌وکار‌ها در این نقطه از شهر بی‌معنی است و آدم‌ها بی‌توجه به قید کرونا، مثل همیشه مشغول خرید و فروش لوازم یدکی و تعمیر و تحویل موتورسیکلت هستند.
پول خرید ماشین ندارند، پس موتور می‌خرند
حاج مروت ۳۲ سال است در این راسته تعمیرگاه دارد، از قدیم تعمیرکار موتور‌های هوندا، وسپا و رکس بوده و حالا چند سالی است که تعمیر آپاچی، بنلی و باکسر را هم به تخصص‌هایش اضافه کرده. نشسته پشت دخل کوچکش و برای صاحب موتور، فاکتور عریضی از قطعاتی که باید بخرد، می‌نویسد. گاهی قلمش روی کاغذ از نوشتن می‌ایستد. صورتش را به سمت موتورسیکلت می‌چرخاند و گوشه چشمانش را تیز می‌کند؛ بعد انگار که چیزی یادش آمده باشد، دوباره قلم را‌تر و فرز روی فاکتور می‌چرخاند. «موتور خیلی گرون شده، بگو چی گرون نشده؟ قطعاتشم گرون شده، اما هست، بالاخره گیر میاد. اما خب موتورسوار هم زیادشده. اینطور نیست که بگیم گرونی باعث کم شدن موتوری‌ها شده باشه، برعکس بیشتر هم شده. یعنی از وقتی بنزین رو گرون کردن، در عرض یکی دو‌ماه جلوی تعمیرگاه‌ها و مغازه‌های لوازم یدکی‌فروشی پر شد از موتور‌های دست دوم و دست چندم. بعضی موتور‌ها رو بعد ۵ سال یا ۱۰ سال خاک خوردن تو حیاط و پارکینگ، آورده بودن اینجا. بعضی موتور‌ها مدلشون واسه ۱۷، ۱۸ سال پیش بود و قطعاتشون پیدا نمی‌شد. یه مدت که گذشت و ماشین هم گرون شد و پراید رسید به بالای ۱۰۰ میلیون تومن، موج دوم موتورسوار‌ها سر و کله‌شون پیدا شد. کرونا هم که اومد یه عده جدیدی اومدن. الان دست تعمیرکارای این راسته خدارو شکر یک روز خالی که نمی‌مونه هیچ، تازه خیلی از مشتری‌هارو می‌فرستن مغازه‌های خیابون‌های اطراف واسه تعمیر.»
مردی چهل و یکی دو ساله که از کت و شلوار و کیفش برمی‌آید که کارمند باشد، نشسته بر چارپایه تعمیرگاهی در خیابان قلمستان و به دست‌های تعمیرکار که زیر باک موتور پیچی را باز می‌کند، خیر شده. باک سوراخ است و نشتی‌اش را تا حالا ۲ بار گرفته‌اند، اما باز از همان نقطه، بنزین نشت می‌کند. موتور دست‌دوم را ۷ماه است خریده و از خرابی‌های آن سر درنمی‌آورد. فرزاد، صاحب مغازه می‌گوید: «الان نزدیک ۲ ساله که آدم‌هایی شبیه ایشون زیاد میان اینجا. قبلا ۸۰ درصد مشتری‌های موتورسوار ما از کاسب‌های بازار و سطح شهر، پیک موتوری‌ها و جوون‌هایی بودن که تازه مستقل شده و می‌خواستن که وسیله نقلیه‌ای از خودشون داشته باشن، اما حالا نزدیک ۲ سال است که تعداد کارمندها، دانشجوها، معلم‌ها و حتی پیرمرد‌های موتورسوار که برای تعمیر میان هم زیاد شده. یعنی الان نسبت‌شون ۵۰ به ۵۰ هست. اغلب میگن تازه گواهینامه گرفتن و پولشون به خریدن موتور دست‌دوم رسیده. خب طبیعی هم هست، وقتی ماشین گرون شد، خیلی‌ها که پول جمع کرده بودن واسه خریدن یه پراید، تیبا یا پژو دیگه زورشون نرسید به خرید. بعد بندگان خدا برای اینکه حداقل یه وسیله نقلیه تو این شهر درندشت زیر پاشون باشه اومدن سمت موتور. پولشون برسه موتور نو می‌خرن که ایرانی‌هاش از ۲۳ تا ۲۵ میلیون شروع می‌شه و خارجی‌هاش از ۳۵ تا ۳۸ میلیون؛ پولشون کمتر باشه هم می‌رن سمت دست‌دوم که ارزون‌ترینش ۱۲ تا ۱۵ میلیونه که اکثرا مدل‌های پایین و کم کیفیته.»
رونق موتور‌های دست‌دوم بیشتر است
فرزاد از موتورسوارانی تعریف می‌کند که چندین سال قبل، پلیس راهنمایی و رانندگی موتورشان را توقیف کرده بود، اما آن‌ها بعد از گران شدن قیمت‌ها، دنبال ترخیص آن رفته‌اند. «تا همین ۴ سال پیش، موتور نو طرح هوندا، ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومن بود. موتورسوار راحت یکی می‌خرید و سوار می‌شد و وقتی بابت نداشتن کلاه کاسکت یا گواهینامه، عبور از خط ویژه اتوبوس و چراغ قرمز و... جریمه می‌شد و موتورش رو می‌گرفتن، قیدش رو می‌زد و می‌رفت یه موتور دیگه اقساطی یا نقدی برمی‌داشت، اما قیمت‌ها که بالا رفت، دیدن اینطوری نمی‌شه. رفتن سراغ موتورهاشون. گفتن الان می‌ارزه یکی دو میلیون جریمه و پول پارکینگ بدیم تا وسیله‌مون آزاد بشه. مورد داشتیم که ۴ تا موتور تو پارکینگ داشت و تونست ۳ تاش‌رو آزاد کنه و با قیمت بالا بفروشه و حتی سود کنه.»
رونق تعمیرگاه‌های موتور فقط مختص میدان گمرک و اطراف آن نیست. تعمیرکاران دیگر هم می‌گویند ۳ عامل افزایش قیمت بنزین، خودرو و کرونا باعث گرایش مردم به خرید موتورسیکلت به‌ویژه دست دوم شده است. «یوسف بیتا» از تعمیرکاران موتور که در محدوده میدان خراسان مغازه دارد، در این‌باره می‌گوید: «در یک سال گذشته تقریبا تعداد مشتری‌های ما برای تعمیر موتور ۱.۵ برابر شده، حتی یکی از همکارامون که ۵۰ دستگاه موتور دست‌دوم داشت همه رو تعمیر کرد، خیلی راحت فروخت و سود خوبی نصیبش شد. وضعیت اقتصادی خوب نیست و بیشتر کسانی که مشتری موتور دست‌دوم هستند، توان خرید ماشین سواری و موتور نو ندارن.»
ماشین‌دار‌ها هم موتور را ترجیح می‌دهند
خیابان ۱۷شهریور حدفاصل میدان شهدا تا پل شهید محلاتی یکی دیگر از پاتوق‌های قدیمی موتوربازهاست البته نه برای تعمیر و خرید لوازم یدکی بلکه برای خرید موتور‌های نو و دست اول. ۲ طرف خیابان بنگاه‌ها و گاراژ‌های بزرگی است که موتورسیکلت‌ها فرمان به فرمان، مرتب و منظم کنار هم چیده شده‌اند و انگار منتظرند که سریع کسی روی آن‌ها بنشیند و طول خیابان را پر گاز رد کند. از موتور‌های ایرانی و خارجی معمولی گرفته تا موتور‌های تریل و مسابقه، موتور شارژی طرح نوجوان و موتور برقی هم در این راسته قدیمی می‌توان پیدا کرد. علی و مجتبی ۲ برادرند که همراه با پدرشان در اینجا بنگاه موتورفروشی دارند. هم ایرانی می‌فروشند و هم خارجی. از ۲۵ میلیون تا ۳۰۰ میلیون.
می‌گویند مشتری‌هایشان نسبت به گذشته دو برابر شده، اما نه برای موتورسیکلت‌های باکیفیت بلکه موتور‌های ارزان‌قیمتی که فقط کارشان را راه بیندازد. «تا قبل از گرونی دلار، با ۸ تا ۱۰ میلیون تومن می‌شد بهترین موتور خارجی رو که مصرف شهری داشت، خرید. موتور‌هایی که مصرف بنزین‌شون هم بهینه بود و هوا رو کمتر آلوده می‌کردند، اما وقتی تحریم‌ها شروع شد و قیمت دلار رفت بالا، بالطبع موتور هم گرون شد و کمتر کسی دیگه الان می‌تونه موتور نو و باکیفیت بخره. نمی‌گم که موتور تولید داخل بی‌کیفیته، اما مصرف بنزینش استاندارد نیست و با اینکه انژکتوری هستند، اما باز هم میزان آلودگی که تولید می‌کنن به نسبت موتور‌های دیگه بالاتره.»
تجربه میدانی مجتبی نشان می‌دهد که خرید موتورسیکلت فقط مختص کسانی نیست که پول خرید ماشین را ندارند، بلکه گروه بزرگی از مشتری‌ها برای کمتر شدن هزینه بنزین یا هزینه‌های جانبی تعمیر خودروی شخصی، برای تردد در شهر موتورسیکلت را ترجیح می‌دهند. «بعد از افزایش قیمت بنزین، فروش موتور بالا رفت. علتش هم این بود که خیلی‌ها دیدند که برای رفتن سر کار یا تردد روزانه تک‌نفره در شهر، یک باک بنزین موتور به صرفه‌تر از اینه که با ماشین هر روز برن و بیان. مشکل ترافیک و جای پارک هم که از قدیم در تهران بوده و به همین‌خاطر خیلی‌ها با موتور راحت‌ترند. اما گرونی لوازم و تعمیر ماشین هم خیلی خیلی تأثیر داشته. مشتری اومده میگه ماشینم‌رو گذاشتم کنار خیابون، چراغ و آینه بغلش رو دزد برده، ۶ میلیون پول دادم، یا مشتری اومده میگه از پشت یکی زد و مجبور شدم ۲ میلیون خرج صافکاری و نقاشی بدم. قبلا که آنقدر این لوازم یا تعمیراتش گرون نبود، تو این چند سال گرون شده و خیلی‌ها ماشین‌شون ظرف چند ماه از ۵۰، ۴۰ میلیون رسیده به ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون و دیدن از پس بنزین سوپر و خرج تعمیراتش برنمیان، پس رو آوردن به خرید موتور و ماشین‌رو گذاشتن برای مسافرت و مهمونی آخر هفته.»
بنگاه‌های موتورفروشی ۱۷ شهریور نه خلوتند و نه شلوغ. گهگداری کسی برگه به دست، روی موتوری می‌نشیند و چند ثانیه بعد، دیگر ردی از او نیست. درست ۱۰۰ متر پایین‌تر، یک اتوبوس با موتوری تصادف کرده و راننده نقش بر زمین است و جمعیتی کنجکاو دور او را گرفته‌اند. صدای ویراژ موتور‌ها که از لابه‌لای ماشین‌ها و پیاده‌رو با سرعت رد می‌شوند، تنها صدای غالب خیابان در غروب بهاری است. حتی صدای جیک‌جیک دسته‌جمعی گنجشک‌ها زیر درخت‌های بلند خیابان هم یارای مقابله با غرش موتورسیکلت‌ها را ندارد.
۸۰ درصد افزایش تولید موتورسیکلت در یک سال
افزایش خرید و فروش موتورسیکلت مسئله‌ای نیست که فقط تعمیرکاران و فروشندگان درباره آن صحبت کنند. رئیس پلیس راهور ناجا، دبیر انجمن صنعت موتورسیکلت ایران و رئیس اتحادیه فروشندگان دوچرخه، موتورسیکلت و لوازم یدکی تهران نیز این موضوع را با آمار و ارقام تأیید می‌کنند. سید کمال هادیانفر، رئیس پلیس راهور ناجا در این‌باره گفته است: «در سال ۱۳۹۹، ۲۱۲هزار دستگاه موتورسیکلت نقل‌وانتقال داده شده و آمار موتورسیکلت‌های نوشماره نیز افزایش ۸۲درصدی داشته است.» بهمن ضیاءمقدم، دبیر انجمن صنعت موتورسیکلت ایران هم گفت: «قیمت سرسام‌آور خودرو در سال ۱۳۹۹ یکباره تقاضا برای خرید موتورسیکلت را افزایش داد. شهروندانی که توان خرید ماشین نداشتند رو به خرید موتور آوردند که کرونا هم شایع شد و استقبال مردم از موتورسیکلت را دوچندان کرد.»
ضیاءمقدم افزود: «در سال گذشته تعداد ۲۱۱ هزارو ۴۰۰ دستگاه موتورسیکلت توسط ۴۰ کارخانه در کشور تولید شد که این میزان در سال ۱۳۹۸ برابر ۱۱۶ هزار دستگاه بود؛ بنابراین در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبل از آن، ۸۰ درصد افزایش تولید در کشور داشتیم و تولید موتورسیکلت در ماه‌های پایانی سال ۹۹ هم افزایش بیشتری پیدا کرد.»
با وجود اینکه در یک سال گذشته همزمان با افزایش تقاضا برای خرید موتورسیکلت، تولید این وسیله نقلیه در کشور رشد ۸۰ درصدی را تجربه کرده است، اما محمدخادم منصوری، رئیس اتحادیه فروشندگان دوچرخه، موتورسیکلت و لوازم یدکی تهران معتقد است که تنها با درنظر گرفتن افزایش تولید و فروش موتورسیکلت نو نمی‌توان به ارزیابی درستی از میزان زیاد شدن گرایش مردم به سمت انتخاب موتورسیکلت به‌عنوان وسیله نقلیه مناسب در دوران کرونا رسید. منصوری در این‌باره گفت: «قدرت خرید مردم کم شده و قیمت موتورسیکلت در سال ۱۳۹۹ نسبت به ۱۳۹۸ حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد افزایش پیدا کرده است؛ به همین‌خاطر از میان مردمی که به این نتیجه رسیده‌اند تا در شرایط کرونا و گرانی خودرو از موتورسیکلت استفاده کنند، تعداد قابل توجهی توان مالی برای خرید موتور نو را هم ندارند و به همین جهت بیشتر به تعمیر موتورسیکلت‌های قدیمی یا خرید موتورسیکلت کارکرده رو آورده‌اند.»
پیش‌بینی پلیس از افزایش سوانح مربوط به موتورسیکلت‌ها در ۱۴۰۰
طبق اعلام رئیس پلیس راهور ناجا حدود ۱۲درصد تردد‌های روزانه مربوط به موتورسیکلت‌هاست. همچنین ۲۳.۵ درصد فوتی‌های سوانح رانندگی در سال ۹۹ مربوط به این گروه بوده است که حدود ۶۰درصد به‌دلیل نداشتن کلاه ایمنی جان خود را از دست داده‌اند.
همچنین سردار محمدحسین حمیدی، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ درباره آخرین آمار مربوط به تردد‌ها و تصادفات موتورسیکلت‌ها در پایتخت، گفته بود: با تداوم شرایط کرونایی در تهران، تردد موتورسیکلت‌ها افزایش یافته که اگر این روند ادامه پیدا کند، شاهد بالارفتن سوانح مربوط به موتورسیکلت‌ها در ۱۴۰۰ خواهیم بود. حدود ۴۴درصد از تصادفات تهران در سال گذشته مربوط به موتورسیکلت‌ها بوده که نسبت به سنوات گذشته ۸ درصد افزایش داشته. همچنین تردد موتورسیکلت‌ها در سال گذشته در تهران ۱۵درصد افزایش یافته است. همچنین براساس آمار‌های سازمان پزشکی قانونی کشور، در سال ۱۳۹۸ که هنوز کرونا شایع نشده و قیمت خودرو هم مانند سال ۹۹ انفجاری نشده بود، به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، ۴موتورسوار در کشور جان خود را از دست داده‌اند. گروه سنی ۱۸ تا ۴۹ سال ۶۱.۲ درصد از کشته‌های موتورسواران را تشکیل داده که بیشترین آمار تلفات تصادف موتورسیکلت‌ها محسوب می‌شد.
فقط ۳۴ موتور سیکلت در ۹ماه اول سال ۹۹ معاینه فنی شدند
علاوه بر مسائل ایمنی و آمار بالای تلفات موتورسواران در سوانح رانندگی، سهم بالای موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوا و آلودگی صوتی هم از موضوعاتی است که افزایش تردد موتورسواران در شهر به‌بار می‌آورد؛ به‌طوری‌که براساس آخرین آمار‌های سال ۱۳۹۹، حدود ۱۲ میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری شده در کشور وجود دارد که ۶ میلیون از آن‌ها در کلانشهر‌ها تردد می‌کنند و به‌علت احتراق ناقص سوخت در موتورسیکلت‌های کاربراتوری، میزان انتشار آلاینده‌ها توسط هر موتورسیکلت ۱۸ برابر یک خودروی سواری است.
بیش از ۴ دهه از تصویب قانون اخذ معاینه فنی برای همه وسایل نقلیه موتوری اعم از موتورسیکلت، ماشین سواری و کامیون می‌گذرد و براساس قانون، این وسایل باید جهت تردد، گواهینامه معاینه آلایندگی و ایمنی دریافت کنند، اما هنوز دارندگان موتورسیکلت این قانون را جدی نمی‌گیرند. حسین مقدم، مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو‌های تهران با اعلام اینکه در ۹ ماهه اول سال ۱۳۹۹ فقط ۳۴دستگاه موتورسیکلت در تهران نسبت به اخذ معاینه فنی اقدام کرده‌اند، می‌گوید: در تهران ۱۰خط مکانیزه ویژه موتوری وجود دارد که تقریبا طی سال‌های اخیر بلااستفاده مانده است.
وی با بیان اینکه به‌دلیل ضعف اجرایی، موتورسواران قوانین را جدی نمی‌گیرند، تأکید کرد: «برای اجرایی‌شدن قانون الزام اخذ معاینه فنی برای موتورسیکلت‌ها، باید تمامی دستگاه‌های مرتبط ازجمله وزارت کشور، پلیس راهور، محیط‌زیست و شهرداری‌ها دست به‌دست هم دهند و با سیاستگذاری، تصمیماتی اخذ کنند که موتورسیکلت‌سواران را به‌سمت قانون‌مداری پیش ببرند.»