هفت سین حقوقی پهن شد/ از سفته تا سازش
- به مناسبت فرا رسیدن سال ۱۴۰۰ برای آن‌هایی که علاقه زیادی به اطلاعات حقوقی دارند سفره هفت سین حقوقی پهن کرده‌ایم.
سین اول: سند
در مجموعه مقررات کشور در ماده ۱۲۸۴ قانونی مدنی سند تعریف شده است. براساس این ماده «سند عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشد.» و بلافاصله قانونگذار در ماده ۱۲۸۵ این قانون برای جلوگیری از ایجاد اشتباه در مفهوم حقوقی سند شهادت نامه را از اعداد اسناد خارج کرده و اعتبار آن را به شهادت محدود کرده است. علاوه بر قانون مدنی در قوانین دیگری از جمله قانون آیین دادرسی مدنی و مجموعه مقررات ثبتی نیز از سند سخن به میان آمده است. در روز‌های نوروزی درباره انواع سند، ضرورت تنظیم سند رسمی و نکاتی که نیاز است در تنظیم سند مورد توجه قرار گیرد، بررسی می‌کنیم.
سین دوم: سفته
سفته سندی است که به موجب آن، شخص تعهد می‌کند مبلغ معینی را در تاریخ معین در وجه شخص دیگر یا به حواله کرد او پرداخت کند. بد نیست این را بدانید که صادر کننده سفته به شخص دیگری دستور پرداخت نمی‌دهد، بلکه خودش تعهد می‌کند که مبلغ سفته را پرداخت کند این مهمترین و اولین تفاوت سفته با برات است که بسیاری آن را در نظر نمی‌گیرند. به یاد داشته باشید که در سفته فقط دو نفر دخالت دارند متعهد سفته که در واقع هم صادر کننده و هم قبول کننده سفته است و دارنده سفته. البته تعداد افراد ذکر شده تنها تعداد لازم برای تشکیل برات یا سفته است در غیر این صورت ممکن است افراد بیشتری به عنوان ضامن یا ظهر نویسی جزو مسئولان این اسناد قرار بگیرند.
سین سوم: سوگند
در حقوق کشور ما مانند بسیاری دیگر از کشورها، جایگاه خاصی برای سوگند تعریف شده است. قانون مدنی، آیین دادرسی کیفری، آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی، مهمترین قوانینی هستند که جایگاه قسم را در قوانین کشور ما ترسیم می‌کنند. اما کاربرد سوگند در هر یک از این قوانین با دیگری مشابه نیست. مهمترین کاربرد قسم در نظام حقوقی ما به استفاده از آن به عنوان یکی از دلایل اثبات دعوا برمی‌گردد. علاوه بر آن تعداد و ترتیب خاصی از سوگند‌ها به موجب قانون مجازات اسلامی، با عنوان قسامه، قتل و جرح و انواع آن را ثابت می‌کند. کابرد دیگر سوگند در حقوق ما به عنوان مقدمه اقامه بینه است. شاهد قبل از اقامه شهادت، باید سوگند یاد کند. این تنها بخشی از کابرد سوگند در حقوق ماست. در ادامه در گفتگو با کارشناسان، به بررسی چگونگی استفاده از سوگند، به عنوان دلیل اثبات دعوا و وسیله اثبات جرح و قتل خواهیم پرداخت و به نقش سوگند در رسیدگی‌های کیفری اشاره خواهیم کرد.
سین چهارم: سازش
سازش در لغت به معنی حسن سلوک، خوش رفتاری، صلح و آشتی، حصول توافق بین دو تن و سازگاری و هماهنگی است و نیز به معنای رفع کدورت و اختلاف و ایجاد توافق بین طرفین است. سازش‌نامه نیز نوشته‌ای مبنی بر برقرار ساختن صلح و آشتی بین طرفین است.
سازش در اصطلاح حقوقی و قانون آیین دادرسی مدنی به معنی موافقت و هماهنگی بین دو طرف دعواست که به صورت داوطلبانه در داخل یا خارج از دادگاه و به منظور پایان دادن به شکایت و دعوای موجود بین طرفین صورت می‌پذیرد.
سازش راه‌حلی برای رفع اختلاف و پایان دادن به دعواست که در کنار دیگر روش‌های حل اختلاف مانند حل و فصل اختلاف در دادگاه و حل و فصل اختلاف به شیوه داوری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درخواست سازش فقط در امور مدنی است و نه در امور کیفری؛ و شرایط حاکم بر سازش مانند شرایط عقد صلح است. به این صورت که قواعد عمومی قراردادها و قواعد اختصاصی عقد صلح نسبت به سازش اعمال می‌شود و مداخله شخص ثالث نیز منتفی است.
با توجه به اینکه طرفین دعوا بیشتر و بهتر به حقوق خود واقف هستند، همچنین ممکن است زمانی برای اثبات حق خود دلیلی در دست نداشته باشند یا قادر نباشند دلیل خود را بهموقع ارائه کنند، در این زمان و مواردی از این قبیل طرفین می‌توانند دعوای خود را با سازش حل و فصل کنند.
سین پنجم: سکنی
در قانون مدنی، حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند.
انتفاع در لغت به معنای نفع گرفتن و سود بردن بوده و در اصطلاح فقه نیز این واژه دارای دو معنی است: در معنای نخست به مفهوم حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از ملک غیر بهره‌مند شود و در معنای دوم نیز، به مفهوم بهره‌مندی است. ارتفاق نیز در لغت به معنای رفاقت کردن است و در اصطلاح حقوقی عبارت از حق کسی در ملک دیگری، برای کمال استفاده از ملک خود است.
اگر حق انتفاع در مورد سکونت در مسکنی باشد، حق سکنی نامیده می‌شود. این حق ممکن است به مدت عمر مالک یا منتفع یا شخص ثالث یا به مدت معین باشد.
سین ششم: سرقفلی
«سرقفلی این مغازه به فروش می‌رسد.» بار‌ها با این اصطلاح روبه‌رو شده اید. آن‌هایی که اهل کاسبی و کسب و کارند، خودشان چند بار سرقفلی معامله کرده‌اند و آن‌هایی که کاری به مغازه و خرید و فروش آن ندارند، از خودشان می‌پرسند این اصطلاح به چه معناست. سرقفلی در میان تاجران عرف شد، پس از آن حقوق آن را به رسمیت شناخت و بدین ترتیب، این حق تاکنون در نظام حقوقی ما دوام آورده است. هر چند هنوز با گذشتن این همه سال از حضور آن در نظام حقوقی کشورمان سوال و ابهام‌های در خصوص آن وجود دارد. در حقوق ایران، به حقی که تاجر یا صنعتگر در نتیجه جلب مشتری و شهرت و فعالیت خود برای محل کار خود، ایجاد می‌کند، سرقفلی گفته می‌شود. علاوه بر آن، حقی که صاحب محلی که دارای موقعیت خوبی است، برای مالک خود قایل می‌شود؛ قبل از اینکه اصولا آن محل به اجاره داده شود. به این حق نیز سرقفلی گفته می‌شود. آشنایی با این مفهوم به ظاهر ساده شما را از دردسر‌های بسیار زیادی دور می‌کند.
و، اما سین هفتم: سبب اقوی از مباشر
سبب در فرهنگ لغت فارسی به معنی رسیدن به چیزی آمده و مسبب هم به عنوان وسیله رسیدن به چیزی مطرح شده است. اما مباشر در فرهنگ لغت اقدام به عملی کردن، و نظارت کردن معنی شده است و تسبیب در جنایت هم یعنی انسان سبب تلف شدن یا جنایت علیه دیگری را فراهم کند و خود مستقیماً مرتکب جنایت نشود به طوری که اگر نبود جنایت حاصل نمی‌شد، مانند آنکه چاهی بکند و کسی در آن بیفتد و آسیب ببیند. براساس ماده ۳۱۷ قانون مجازات اسلامی مباشرت در جنایت آن است که جنایت مستقیماً توسط خود جانی واقع شده باشد. سبب اقوی از مباشر کسی است که ارتکاب جرم عقلاً به او منتسب است، به عنوان مثال کسی که به صغیر غیر ممیز یا دیوانه‌ای چاقوئی می‌دهد تا فرد منظور را به قتل رساند (درست است که در اینجا فعل توسط دیوانه یا غیر ممیز انجام شده، لکن، چون این‌ها از خود اراده و اختیاری نداشته و متوجه عمل خود نیستند و در حقیقت به عنوان وسیله تلقی می‌شوند)، مباشر جرم محسوب (سبب اقوی از مباشر) و تحت این عنوان قابل تعقیب و مجازات است.