ابرنوسان چه تاوانی برای بورس داشت؟

- روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: رییس‌کل بانک مرکزی در نشست پایان سال خود با مدیران بانک مرکزی عنوان کرد که بانک مرکزی در سال‌جاری برای حمایت از بازار سرمایه، مانع افزایش نرخ سود بانکی شده و بخشی از افزایش نرخ رشد نقدینگی را به‌دلیل حمایت از بورس دانسته است.

محاسبات حاکی از آن است که در ۱۰ ماه نخست سال‌جاری، بانک‌ها حدود ۱۸۶ هزار میلیارد تومان برای حمایت از کارگزاری‌های بورسی و حمایت‌های کرونایی، تسهیلات اختصاص داده‌اند. از سوی دیگر، در خبر‌ها عنوان شده بود که در سال‌جاری ۴۲ هزار میلیارد تومان تسهیلات کرونایی اعطا شده است، با این پیش‌فرض، به نظر می‌رسد بانک‌ها بیش از ۱۴۴ هزار میلیارد تومان، به کارگزاری‌های بورسی تسهیلات داده‌اند که ۱۰ درصد از کل تسهیلات پرداختی توسط بانک‌ها به حساب می‌آید. او در ادامه صحبت‌های خود اعلام کرد که در سال‌جاری ۱۰ میلیارد دلار ۴۲۰۰ تومانی تخصیص داده شده که البته ۲ میلیارد دلار بیشتر از مقدار مصوب است.

ملاحظه نرخ بهره به نفع بازار سرمایه

بحث مهمی که رئیس‌کل بانک‌مرکزی به آن اشاره کرد، سیاست‌های پولی در حمایت از بازار سرمایه بود. رئیس‌کل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه هشدار‌های لازم را درخصوص روند بازار سرمایه داده بود، گفت: بانک مرکزی در حد توان خود از بازار سرمایه حمایت کرده که بخشی از تشدید رشد نقدینگی هم از آن سرچشمه گرفته است و حتی بانک مرکزی در سیاست‌های پولی خود به‌دلیل برخی ملاحظات ازجمله بازار سرمایه از افزایش نرخ سود پرهیز کرده است.

با توجه به این سخنان همتی و گزارش‌های منتشر شده توسط بانک مرکزی، می‌توان نتیجه‌گیری کرد اقدامات سیاست‌گذار در راستای حمایت از بازار سرمایه از دو طریق انجام شده است. اولین اقدام آن‌ها جلوگیری از افزایش نرخ سود و دومین راهکار، تسهیلات دهی به کارگزاری‌های بورسی بوده که هر دوی این اقدامات بر میزان نقدینگی در کشور تاثیر گذاشته است.

گزارش تسهیلات دهی که در ۱۴ اسفند توسط بانک مرکزی منتشر شده، نشان می‌دهد که در ۱۰ ماه ابتدایی سال‌جاری، بانک‌ها ۱۸۶ هزار میلیارد تومان تسهیلات را به حمایت‌های کرونایی و حمایت از کارگزاری‌های بورسی اختصاص داده‌اند.

این محاسبات از آمار‌های ارائه‌شده گزارش تسهیلات‌دهی ۱۰ ماهه قابل برآورد است. براساس گزارش بانک مرکزی، چنانچه رقم تسهیلات (مستقیم) پرداختی بابت کرونا و همچنین آثار ناشی از افزایش تسهیلات پرداختی به شرکت‌های کارگزاری بورسی از کل تسهیلات پرداختی طی ۱۰ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۹ خارج شود، رشد تسهیلات در ۱۰ماه نخست نسبت به مدت مشابه سال قبل از ۶/ ۸۷ درصد به ۶/ ۶۲ درصد تعدیل خواهد شد. میزان تسهیلات‌دهی ۱۰ ماه نخست سال‌جاری حدود ۱۳۹۶ هزار میلیارد تومان گزارش شده است.

در کنار این آمار، روز گذشته آخرین آمار تسهیلات‌دهی کرونا ارائه شده است. بر اساس سخنان شهرزاد دانشمندی، مدیر اداره اعتبارات بانک مرکزی، تاکنون حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان به افراد و کسب‌وکار‌ها تسهیلات کرونایی داده شده است. با این حساب در ۱۰ ماه اول سال‌جاری بیش از ۱۴۴ هزار میلیارد تومان به کارگزاری‌ها تسهیلات داده شده است. با در نظر گرفتن این رقم به‌عنوان کل تسهیلات پرداختی به کارگزاری‌های بورسی، بیش از ۱۰ درصد از کل تسهیلات پرداختی به آحاد اقتصادی در حمایت از بازار سرمایه تخصیص داده شده است.

تاوان ابرنوسان بورس برای اقتصاد

بورس در ماه‌های گذشته دچار یک ابرنوسان در اقتصاد شد که هم فاز افزایشی و هم فاز کاهشی را پشت‌سر گذاشت. در دوره‌ای دغدغه مهم سیاست‌گذاران، حمایت از رشد بورس بود و در این بین فشار‌ها به بانک مرکزی برای همراهی در این مسیر نیز افزایش یافته بود؛ موضوعی که با استقلال این نهاد در تناقض است.

حال اظهارات رئیس‌کل بانک مرکزی نیز تایید می‌کند که بخش واقعی اقتصاد تاوان ابرنوسان بورس را داده است. در مسیر افزایشی بورس، سیاست‌ها در حمایت از این جریان بسیج شده بوده‌اند و در نتیجه بخش قابل‌توجهی از نقدینگی که می‌توانست در خدمت بخش حقیقی اقتصاد باشد، صرف رشد حبابی بازار سهام شد.

در این شرایط حتی زمانی که نرخ سود بازار بین بانکی تک رقمی شد و فرصتی به‌وجود آمد که سیاست‌گذار بتواند با انتشار اوراق و جمع‌آوری نقدینگی سیال از بازار‌ها شرایط بازگشت تعادل به نرخ سود و فضای اقتصاد کلان را مهیا کند؛ اما با تعلل در سیاست گذاری هم فرصت تامین غیرتورمی از مسیر انتشار اوراق از بین رفت و هم با عدم تعادل سود، بازار‌ها در جریان یک ابرنوسان قرار گرفتند. در سیاست‌گذاری اقتصادی، هنگامی که بازار‌های مالی نظیر بازار سهام، روند شتابان به خود می‌گیرند، حال آنکه رشد اقتصادی در شرایط رکودی است، شرایط نشان‌دهنده بزرگ شدن حباب‌ها در بازار مالی بوده و اصولا سیاست‌گذار پولی باید با ابزار بهره به‌دنبال ثبات بخشی به فضای اقتصاد کلان باشد.

نکته جالب اینکه در مسیر کاهشی بورس نیز این تعلل سیاست‌گذاری تکرار شد و نه تنها سیاست‌گذار از ابزار بهره برای جذاب سازی بازار پول و جمع‌آوری جریان نقدینگی بهره نگرفت، بلکه شبکه بانکی دوباره محکوم به حمایت از بازار سرمایه شد. در نتیجه نفع این ماجرا، تنها به بخشی از افرادی رسید که در جریان ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، نقش چندانی ندارند. در حقیقت، اظهارات رئیس‌کل بانک مرکزی نشان می‌دهد که برای تضمین ثبات اقتصاد کلان، باید استقلال کافی به بانک مرکزی در جهت استفاده از ابزار‌های خود داده شود، در غیر این صورت بحث هدف‌گذاری تورمی و استفاده از ابزار‌های پولی در شرایط اضطراری به محاق می‌رود.

تامین ۱۰ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰

او در مورد ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال‌جاری توضیحاتی ارائه داد. او در این باره عنوان کرده درحالی‌که تعهد بانک مرکزی برای تامین ارز در سال‌جاری حدود ۸ میلیارد دلار بود، اما ۱۰ میلیارد دلار با نرخ ارز ترجیحی تامین ارز کرده است. در همین حال با احتساب ارز بازار به قیمت ۲۰هزار تومان، اختلاف قیمت دلار ۴۲۰۰ تومانی با دلار بازار آزاد حدود ۱۶ هزار تومان خواهد بود. با در نظر گرفتن ۱۰ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی بانک مرکزی در این زمینه حدود ۱۶۰ هزار میلیارد تومان هزینه کرده است. اگر چه این صحبت‌ها در دفاع از عملکرد بانک مرکزی و سیاست‌گذار پولی انجام شده است، اما باید برای عموم مردم مشخص شود که این منابع هزینه شده از کجا تامین شده و آیا این منابع تاثیر به‌خصوصی در کنترل قیمت‌ها داشته است.

کاهش درآمد نفتی به یک سوم

به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، دکتر همتی در نشست پایان سال با مدیران بانک مرکزی با بیان اینکه دو سال و نیم گذشته جزو سخت‌ترین و بی‌سابقه‌ترین شرایط کشور از نظر فشار‌های اقتصادی و حتی سیاسی بوده است، گفت:، اما به‌رغم تمام فشار‌ها و محدودیت‌ها عملکرد مجموعه بانک مرکزی در بخش‌های گوناگون قابل دفاع است و من از این بابت از همکاران قدردانی می‌کنم.

همتی با اشاره به اینکه زمانی متوسط درآمد نفتی کشور بین ۴۰ تا ۶۰ میلیارد دلار بود، گفت:، اما درآمد نفتی مجموع دو سال گذشته کمتر از ۲۰میلیارد دلار بوده و مخارج ارزی کشور با آن اداره شده است. او در ادامه بیان کرد که بخش زیادی از این منابع نیز در دسترس نبوده که به سختی و روش‌های مختلف امکان دسترسی به آن‌ها ایجاد شده یا می‌شود. رئیس‌کل بانک مرکزی با اشاره به مشکلات درآمدی در اقتصاد ایران در دو سال گذشته از عملکرد خود در این راستا دفاع کرد و افزود: نرخ ارز در شهریور ۹۷ به حدود ۲۰ هزار تومان رسیده بود و اکنون و پس از دو سال و نیم و به‌رغم تداوم تحریم و کاهش درآمد‌های ارزی، تمام فشار‌های تورمی و جنگ روانی دشمن افزایش زیادی در نرخ ارز نداشته‌ایم و در حال حاضر نیز اگر منابع ارزی خود بانک در دسترس باشد توان کاهش قیمت و ثبات بیشتر بازار ارز را داریم. او در پایان این بخش نتیجه گرفته است که بانک مرکزی وظیفه خود را در حوزه ارزی به‌رغم همه مشکلات به خوبی و درستی انجام داده است.