کمربند سبز در ایران؛ از اهمیت محیط‌زیستی تا کمبود منابع آبی
- روزنامه همشهری نوشت: خبر‌های افتتاح الگوی کمربند سبز این روز‌ها که مناسبت‌های محیط‌زیستی مختلف در تقویم وجود دارد، بیش از پیش شنیده می‌شود، اما این الگو چه اندازه از نظر محیط‌زیست تأیید شده است؟ براساس قانون، کمربند سبز تا سال ۱۴۰۱ باید در ۳۰۰ شهر کشور ایجاد شود. درحالی‌که ایران از نظر اقلیمی در کمربند نیمه خشک دنیا قرار دارد و برای جلوگیری از گسترش این پدیده، مهم‌ترین اقدام، گسترش درختکاری در نقاطی است که آب کافی در آن‌ها وجود داشته باشد. از این منظر، ایجاد کمربند سبز در کانون‌های زندگی به‌ویژه در حاشیه شهرها می‌تواند اهمیت دوچندان داشته باشد. طی ۲ دهه اخیر بسیاری از شهر‌های کشور به‌سوی این الگو رو آورده‌اند.
اهمیت محیط‌زیستی کمربند سبز
کمربند سبز از منظر محیط‌زیستی یکی از مهم‌ترین راهکار‌های مهار گردوغبار است. معمولاً برای اجرای طرح کمربند سبز از گونه‌های سازگار، ماندگار و مناسب با شرایط اقلیمی شهر‌های مورد نظر استفاده می‌شود که این طرح می‌تواند فضای سبز مناطق حاشیه‌ای شهر باشد، اما نکته کلیدی در ایجاد این کمربند، تامین منابع آبی کافی است.
در این کمربند‌ها انواع مجموعه‌های فضای سبز تفریحی، ورزشی و گردشگری ایجاد می‌شود. از سوی دیگر، افزایش و توسعه پوشش گیاهی درختان، موجب کاهش میزان آلودگی ناشی از گردوخاک می‌شود. از دیگر اصول توجیهی کمربند سبز شهرها، کاهش آلودگی هواست که اجرای کمربند سبز در اطراف آن‌ها نقش مهمی در زیبایی و کاهش میزان آلودگی هوا دارد.
کمربند سبز اگرچه در دهه ۷۰ یک رویکرد سلیقه‌ای برای برخی شهر‌های بزرگ کشور بود، اما در فروردین سال ۹۶، مجلس به ایجاد آن رأی داد. نمایندگان مجلس طی مصوبه‌ای ذیل قانون هوای پاک تأکید کردند که برای ۳۰۰ شهر کشور که بیش از ۵۰ هزار نفر جمعیت دارند، برنامه‌ریزی به‌منظور توسعه سرانه فضای سبز شهری و طرح کمربند سبز به اجرا درآید.
در این مصوبه آمده: وزارتخانه‌های جهادکشاورزی (سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری) و راه و شهرسازی، از محل اعتبارات مندرج در ردیف‌های بودجه‌ای و شهرداری‌ها و دهیاری‌ها از محل منابع مالی در اختیار، اعم از عوارض و وجوه عمومی، مکلفند طی برنامه‌ای ۵ساله (تا ۱۴۰۱) که به تأیید سازمان جنگل‌ها می‌رسد، حریم سبز بزرگراه‌ها و کمربند سبز شهرها و روستا‌های تحت‌تأثیر رخداد‌های گردوغبار را با روش آبیاری مدرن و اولویت استفاده از پساب‌های شهری و روستایی ایجاد کنند.
همچنین وزارت نیرو مکلف است منابع آب مورد نیاز را از آب مازاد حاصل از تغییر روش آبیاری سنتی به روش آبیاری نوین درمناطق موضوع این ماده تأمین کند و تخصیص دهد و درصورت کسری منابع، تخصیص لازم را از محل پساب تولیدی یا منابع دیگر تأمین کند. حتی مجلس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور را نیز مکلف کرد تا حداقل ۲۰ درصد از منابع در اختیار خود را به توسعه کمربند سبز اختصاص دهد.
وضعیت شهر‌های کشور
بررسی‌ها مشخص می‌کند که در تهران، توسعه کمربند سبز به ۴۳ هزار و ۸۰۰ هکتار رسیده و تا پایان اجرای این طرح، تنها ۶ هزار و ۲۰۰ هکتار باقی‌مانده است تا به افق ۵۰ هزار هکتاری کمربند سبز برسد. در اصفهان پس از کش و قوس‌های فراوان درباره فقدان منابع آبی موجود برای ساخت کمربند سبز، شهرداری سراغ کاشت گونه‌های مقاوم در کم آبی رفت. تاکنون ۵۰ هکتار از کمربند ۱۷۰ هکتاری این شهر ایجاد شده است.
همچنین مطالعات پوشش گیاهی و تامین آب انجام شده و پیوست محیط‌زیستی آن تأیید شده است. در شهر مشهد نیز هم‌اکنون ۵ هزار و ۶۸۰ هکتار فضای سبز وجود دارد که ۱۲۰۰ هکتار آن در ۴ سال اخیر ایجاد شد. همچنین قرار است ۴۰۰ هزار اصله درخت در این کمربند تا ۵ ماه آینده کاشته شود. در تبریز، اما طرح ایجاد کمربند سبز، آنگونه که باید، پیش نرفت و این طرح مهم در این شهر با هدف جلوگیری از گسترش شهر پیگیری می‌شود. ولی هنوز مراحل اولیه آن هم تکمیل نشده است.
الگوی شهرها بزرگ
در شهر‌های بزرگ جهان، کمربند سبز نه یک الگوی همه‌گیر که الگویی کارشناسی شده برای برخی شهرهاست که بیم گسترش افسارگسیخته آن‌ها می‌رود. شهر فرانکفورت آلمان یکی از نمونه‌های موفق به کارگیری کمربند سبز است. مفهوم کمربند سبز را کشور انگلستان برای نخستین بار در دهه ۱۹۳۰ پایه‌گذاری کرد. در سال ۱۹۹۷ تعداد شهر‌های دارای کمربند سبز در این کشور به ۱۴ شهر رسید. الگوی این کمربند، هم‌اکنون در شهر‌های سئول، بانکوک، کپنهاگ، بارسلونا، برلین، وین، بوداپست، تورنتو، اوتاوا و بولدر اجرایی شده و در شهر‌های دارای منابع آبی گسترده، همچنان درحال پیشروی است.