پژوهش سرچشمه روزآمدی و ترسیم چشم‌انداز زیست فرهنگی است
- طبق اعلام روابط عمومی چهارمین جایزه پژوهش سال سینمایی، علیرضا تابش درباره اهمیت پژوهش در سینما گفت: مساله پژوهش در حوزه فیلم و به طور کلی، محصولات تصویری، اولین و آشناترین واژه‌هایی را که به ذهن می‌آورد، عبارت‌هایی نظیر مطالعات فیلم و مطالعات سینما است. نشریه‌های تخصصی فارسی‌زبان در اینباره در دانشکده‌های هنر و از سوی دانشجویان رشته‌های سینما و مرتبط با آن نگاشته می‌شود. فضای تحقیقاتی این بخش همچنان فاصله زیادی با ماهیت جاری آن دارد؛ با آنچه در عمل در دنیا می‌گذرد و با آنچه نیاز روز این بخش حتی در ایران است. بنیاد سینمایی فارابی هم در عرصه انتشار کتاب، ماهنامه فیلمنگار و همچنین در فصلنامه سینمایی فارابی طی سه دهه تالیفات و ترجمه‌های سینمایی، مقالات تخصصی، میزگرد‌ها و پژوهش‌های سینمایی را منتشر و عرضه کرده است که اغلب به عنوان متون مرجع، مورد توجه دانشجویان و دوستداران ادبیات سینمایی بوده است.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه راهکاری برای روزآمدی در عرصه پژوهش در سینما در اولویت است؟ پاسخ داد: اولین گام می‌تواند تصحیح عبارت «فیلم و سینما» به عبارت «فیلم و محصولات تصویری» باشد تا به این ترتیب، بتوان انواع فیلم و برنامه‌های تصویری را در قالب‌های مختلف آن‌ها دید. شاید تا پیش از شروع دهه ۹۰ هنوز هم تحقیق درباره «سینماروها» جذاب به نظر می‌رسید، اما در روز‌های حاضر آن هم با توجه به شیوع کرونا و تغییر سبک کلی زندگی، دیگر حتی آن نوع تحقیق هم کافی هم نیست. پس به چند عبارت کلیدی جدید نیاز داریم؛ فیلم و محصولات تصویری، عادات مصرف رسانه‌ای و .. به روز نبودن دانشجویان و دنبال کردن موضوعات کلیشه‌ای یکی از معضلات تحقیق در این حوزه است.
وی ادامه داد: باید بپذیریم که مطالعه در حوزه «فیلم و محصولات تصویری» یک مطالعه بین‌رشته‌ای است. حتی انجام تحقیق از دید رشته‌های مختلف به صورت منفرد نیز کافی نیست. اگر اجماعی میان دیدگاه رشته‌های مختلف در انجام تحقیق و نتایج حاصل از آن وجود نداشته باشد، همچون مثال مشهور «فیل در اتاق تاریک» در دنیای مدیریت استراتژیک چنان خواهد بود که هر فرد براساس گمان خود به تشریح آن‌می‌پردازد. دنیای بین رشته‌ای امروز، تیم بین‌رشته‌ای برای انجام یک تحقیق خوب می‌خواهد. هنوز نیز برای برخی غریب است که در این گروه افرادی از رشته‌های روان‌شناسی و جامعه‌شناسی حضور داشته باشند.
تابش خاطرنشان کرد: فیلم، سینما، کارگردانی، فناوری اطلاعات، مدیریت پروژه، مدیریت مالی، مدیریت بازرگانی، اقتصاد، بازاریابی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و... از جمله رشته‌های مختلفی هستند که در دنیا، در پروسه یک فیلم از خلق یک ایده تا حتی پس از تماشای فیلم توسط مخاطب حضور دارند. فیلم و محصولات تصویری هم مانند هر محصول دیگری در هر صنعت دیگری نیاز به تحقیق دارد وگرنه محصولی را روانه بازار می‌کند که خواهانی ندارد.
تابش با بیان اینکه پژوهش سینما را روزآمد می‌کند، گفت: شناسایی نیاز‌های روز تحقیقاتی حوزه «فیلم و محصولات تصویری» برای ارتقای این حوزه، یک ضرورت است. ظهور رسانه‌های جدید، همه‌گیری بیماری کرونا و شرایط قرنطینه، ظهور پلتفرم‌ها و غول‌هایی مانند نتفلیکس که دائماً در حال ارائه محصولات متفاوت و سردمدار تغییر در روند‌های قدیمی و متداول دنیای فیلم مانند نمایش اولین بار یک فیلم در یک جشنواره تراز اول دنیا یا سنت‌شکنی و نمایش آن در نتفلیکس، حداکثرسازی تطابق با نیاز‌های مخاطب و مجازی‌شدن جشنواره‌ها و بازار‌های فیلم، روند‌هایی است که باید مدام پایش شوند و همواره توسط متخصصان مورد پژوهش قرارگیرند، صنعت تصویر در این زمانه بدون انجام پژوهش‌های کاربردی و شناخت نیاز‌های پژوهشی روز، بی‌معناست.
وی بیان داشت: هر فیلم یک محصول منحصر به فرد است که از ایده تا بررسی نظرات و بازخور‌های مخاطب در فضای واقعی و مجازی پس از مصرف محصول، یک دید، یک تیم، یک تحقیق و ... یکپارچه می‌خواهد. فیلم هم مانند هر محصول دیگری باید قابل مصرف باشد تا اقتصاد و بازاریابی درباره آن معنا پیدا کند. تحول در دیدگاه در تمام بخش‌ها از مدیران، تصمیم گیران، کارشناسان و کلیه عوامل درگیر در ساخت یک فیلم، به‌روزرسانی دانش متناسب با نیاز‌های روز این عرصه، یک رویکرد لازم است.
تابش درباره وضعیت موجود پژوهش در سینمای ایران نیز گفت: در یک سیستم متکی بر کمپانی سینمایی، پژوهش یک اصل است و در سینمای ما، قدم‌های قابل تقدیری در ارزش‌گذاری به ابعاد مختلف پژوهش صورت گرفته است، اما قطعاً وقتی دربرگیری خواهد داشت که تبدیل به دغدغه و رویکرد شود. تاریخ سینمای ایران، فهرست بلندبالایی از سینماگران را به خود دیده است که با پژوهش بیگانه نبوده‌اند و مدیران ادوار مختلف هر گاه نسبت به این مهم، دغدغه نشان داده‌اند، توانسته‌اند گام‌های مهمی برای ترسیم چشم‌انداز زیست فرهنگی بردارند.
وی ادامه داد: با این حال، جدای از تأثیر سیاست‌های مدیران سینمایی در ادوار مختلف، اهمیت پژوهش در بخش غیردولتی سینما باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد. فعالان سینمایی بخصوص نسل جوان سینماگران درک بیشتری از اهمیت تحقیق و توسعه دارند، به گمانم باید برای نهادینه شدن پژوهش در همه ارکان صنعت تصویر، فرهنگ سازی شود.
مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی گفت: در عرصه مدیریت فرهنگی، حرکت رو به جلو و داشتن چشم‌انداز توسعه بدون پژوهش ممکن نیست. به عنوان مثال، بنیاد سینمایی فارابی در سال‌های اخیر، طرح‌های نوینی را با این رویکرد ارائه داده و فرصت‌های تازه‌ای را مبتنی بر پژوهش آزموده است. توجه مبتنی بر پژوهش به عرصه اقتباس سینمایی، طرح دغدغه تازه «شیوه‌های نوین تأمین منابع مالی» پدید آمد، ترسیم و هدف‌گذاری «طراحی تولید در آثار سینمایی» و آزمودن آن، توجه به حرکت در مسیر «توسعه دیجیتال»، طراحی مرکز «نوآوری و شتاب‌دهی سینمای ایران» را برای گسترش نگاه کسب‌وکاری از جمله این گام‌ها بوده است.
وی ادامه داد: باید به این نکته توجه داشت که در قرنی که یک ویروس، در یک لحظه می‌تواند کل دنیا را از کار بیاندازد، شتاب و تسریع در هر طراحی، تبیین و اجرای هر گام پژوهشی می‌تواند بسیار تعیین‌کننده باشد و پژوهش، وقتی ثمربخش است که با درک شرایط روز، به سرچشمه‌ای برای روزآمدی، توسعه و ترسیم چشم‌انداز زیست فرهنگی در دنیای آینده بدل شود. وقوع و شیوع کرونا به عنوان یک بیماری همه‌گیر در قرن حاضر، همه اجزای زنجیره صنعت سینما را تحت‌تأثیر قرارداد و در کشور ما نیز این تأثیرپذیری به شکل وسیعی دیده شد.
تابش درباره تجربه‌هایی که کرونا به سینمای ایران داد، گفت: ما برای اولین بار تجربه اکران‌آنلاین را داشتیم که در نوع خودش، تجربه متفاوتی در عرصه فرهنگ و هنر در ایران بود. همان اندازه که تعطیلی فعالیت‌های میدانی، تلخ بود، اما جامعه هنری خودش را با شرایط خاص این روزگار تطبیق داد؛ بهره‌گیری مخاطبان سینمای ایران از پلتفرم‌ها به عنوان یک راهکار جایگزین به تدریج اتفاق افتاد و آنچه شاید فراگیر شدنش در شرایط عادی به طول می‌انجامید، در این سال سخت و پرالتهاب، تا حد رابطه مخاطب و سینما را به دنبال داشت.
وی ادامه داد: شرایط به وجودآمده از یک سو میزان مطلوبیت پلتفرم‌های نمایش آنلاین را در میان مخاطبان ایرانی و از طرف دیگر، ضعف غیرقابل انکار زیرساخت‌های اینترنت را برای پاسخ‌گویی به این حجم از مخاطب نشان داد. چرا که زیرساخت اینترنت به طور همزمان هم می‌بایست به چند میلیون دانش آموز و معلم، افراد دورکار در خانه‌ها و هم مخاطبان محصولات تصویری و ... خدمات ارائه می‌داد. واقعیت این بود که با شیوع کرونا، سبک زندگی در تمام کشور‌های دنیا دچار دگرگونی ناگهانی شد.
تابش همچنین گفت: اگرچه پلتفرم‌های عرضه و نمایش آنلاین پیش از این هم فعالیت داشتند، اما تغییر ناگهانی موجب جابه‌جایی حجم زیادی از مخاطبان بین بازار‌های سینمایی و نمایش خانگی شد. در این جا، نقش فناوری بیشتر از گذشته خود را در حوزه فیلم و سینما نشان داد و لزوم تمرکز دقیق و انجام مطالعه‌ای مفصل درباره عادات مصرف رسانه‌ای ایرانیان را پررنگ‌تر از گذشته یادآور شد. از یک سو، مخاطبانی که فیلم دیدن را به خاطر سینما رفتن و تجربه در سینما فیلم تماشا کردن، دوست داشتند با چالش مواجه شدند. از سوی دیگر، افرادی که به علت مشغله کمتر برایشان پیش آمده بود که برای دیدن فیلم‌های روز به سینما بروند، اما فیلم دیدن یکی از سرگرمی‌های مهم آن‌ها است، بیشتر از گذشته جذب پلتفرم‌های آنلاین شدند. گروه دیگری هم که به هر دلیلی سینمارو و یا بیننده برنامه‌های تلویزیونی نبودند، با بررسی محتوای به نمایش درآمده در پلتفرم‌های آنلاین احتمال آشتی‌شان با محصولات تصویری افزایش پیدا کرد.
مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی بیان داشت: در این نقطه، اهمیت بازاریابی محتوا را برای حفظ این گروه جدید تازه‌وارد به این بازار نباید نادیده گرفت. جستجوی مخاطبان برای یافتن سرگرمی‌های جدید در روز‌های قرنطینه موجب مطرح‌شدن عمومی‌تر پلتفرم‌های مختلف اعم از فیلیمو، نماوا، آپارات، تیوا، هاشور و. شدکه شاید تا پیش از آن، این عمومیت از شناخت حتی نام برند آن‌ها در بین مخاطبان ایرانی وجود نداشت و خود منجر به گسترش بازار وافزایش تعداد مخاطبان در این بخش از بازار فیلم به ضرر بازار سالن‌های سینما شد. گفتنی است، اختتامیه چهارمین دوره جایزه پژوهش سال سینمایی فروردین ۱۴۰۰ برگزار می‌شود.