چرا در معماری جدید از «اُرُسی» استفاده نمی‌شود؟
محقق و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر نراق در رابطه با عدم استفاده از «ارسی» می‌گوید: ارسی سازی از هنر‌هایی است که به علت ورود در‌های فلزی و چوبی صنعتی رو به فراموشی گذاشته و هنرمندان ارسی ساز حرفه خویش را از دست داده اند.
_ فارس نوشت: نراق بخشی از شهرستان دلیجان در استان مرکزی همچنان به رسم قدیم در چند مکان از درب‌های چوبی و ارسی استفاده می‌شود.
اُرُسی چیست؟
ارسی گونه‌ای در چوبی و شبکه‌دار کشویی است که به جای گشتن روی پاشنه گرد، به صورت عمودی بالا و پایین رفته و باز و بسته می‌شود.
این در‌ها در قسمت بالا، دارای یک محفظه دو جداره هستند و زمانی که لنگه‌های ارسی بالا کشیده می‌شوند در میان جداره‌ها پنهان می‌شود تا منظره نامناسبی را به اتاق ندهد.
در قدیم چیزی به نام در کرکره‌ای وجود نداشت و همه در‌ها از چوب ساخته می‌شد که ارسی نمونه‌ای آن بود و کار همان در‌های کرکره‌ای امروزی را انجام می‌داد. بلندای ارسی از کف تا آسمانه (سقف) بود و عمدتا درگاه آن رو به حیاط باز می‌شدند و مستطیل شکل بودند.
بدنه ارسی با چوب به شیوه منبت کاری و مشبک (گره چینی) و نقش‌های متنوع هندسی ساخته می‌شود و سپس درون شبکه‌های چوبی شیشه‌های رنگی به رنگ‌های زرد، سبز، قرمز و آبی کار گذاشته می‌شود، ارسی‌ها معمولا از ۱ تا ۶ لنگه ساخته می‌شوند.
حقق و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر نراق در این رابطه می‌گوید: در بنای مسجد جامع نراق پای پله ورودی از این نوع در‌ها با شبکه‌های رنگی دیده می‌شود.
مرتضاری علی آقایی می‌افزاید: در اکثر خانه‌های قدیمی نراق ارسی‌های یک لنگه وجود دارد که یک نمونه آن در محله سفلی نراق در خانه قدیمی مرحوم سید جواد جوادی فرزند سید جعفر دیده می‌شود که درگاه آن رو به طرف بالکن و حیاط خانه است.
وی با بیان اینکه در‌های ارسی معمولا متحرک و مستطیل شکل و پنجره‌های آن ثابت و به شکل مربع، مستطیل، دایره‌ای می‌باشند. پنجره‌ها معمولا بالای ورودی اتاق و یا در قسمت فوقانی دیوار‌های بلند اتاق یا فضا‌های دیگر خانه‌ها دیده می‌شوند، ادامه می‌دهد: در بافت تاریخی نراق این پنجره‌ها چه در خانه‌هایی که تخریب شدند و یا سالم ماندند قابل رویت هستند، برخی از آن‌ها شیشه ندارند و به عنوان باد خور از آن‌ها استفاده می‌شده و بعضی دیگر دارای شیشه‌های رنگی هستند که به عنوان نورگیر کاربرد داشتند.
محقق و پژوهشگر نراقی هنر ارسی سازی را پیوندی بین نازک کاری چوب، شیشه بری، نجاری و طراحی معرفی کرده و می‌گوید: صنعت نجاری هم هنگامی که با هنر طراحی و ظرایف نازک کاری تلفیق شود حاصل آن پدیده‌ای زیبا و جذاب است که ارسی یکی از این پدیده‌هاست، اما متاسفانه این هنر ارزشمند با ورود آهن به کشور رو به نابودی گشته و گسترش پیشین خود را از دست داده است.
علی‌آقایی با اشاره به تاریخچه ارسی تصریح می‌کند: در بعضی فرهنگ‌ها این هنر را وارداتی از روس می‌دانند که باید متذکر شد که این هنر در دوران صفویه در ایران رواج داشته در حالی که مراودات ایران و روسیه از دوره قاجار به بعد بوده است؛ بنابراین تاریخچه این هنر در ایران طبق آثار به جا مانده در شهر‌های دارای بافت تاریخی از جمله شهر تاریخی نراق به دوره صفویه بر می‌گردد و در دوره قاجاریه هم تغییراتی در طرح‌های آن انجام شده است و به طور کلی ارسی و گره چینی که یادگاری از زمان قدیم است در اغلب نقاط کشور دیده می‌شود و نمایی منحصر به فرد و متفاوت برای خانه‌های قدیمی است.
وی می‌افزاید: در هنر ارسی سازی میخ و چسبی به کار نمی‌رود و تمام نقش و نگار‌های ارسی به وسیله اتصالات ظریف چوب (کام و زبانه) به هم وصل می‌شوند.
محقق و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر نراق ادامه می‌دهد: برای این کار ابتدا طرح اولیه با اطلاعاتی از هندسه و مثلثات روی کاغذ تهیه می‌شود و سپس با دقت و ظرافت چوب‌ها بریده می‌شود و شیشه‌ها با مهارت خاصی کنار هم چیده می‌شود و تمام اتصالات با فنون زیبای نجاری به هم وصل می‌شوند.
علی‌آقایی اظهار می‌کند: پنجره‌های ارسی می‌تواند دارای شیشه‌های رنگی کوچک یا بدون شیشه باشد. در خانه‌های قدیمی نراق هر دو نوع آن دیده می‌شود، در اتاق‌های تابستان نشین پنجره‌ها مشبک که بالای ورودی اتاق نصب می‌شوند عمدتا فاقد شیشه هستند و نقش باد خور را ایفا می‌کنند و در هوای گرم، باد ملایم و مطبوع را با کوران هوا به داخل اتاق هدایت می‌کنند، ولی در اتاق‌های زمستان نشین شیشه‌ها ساده و بی‌رنگ بودند و باعث تابش نور خورشید به داخل خانه می‌شوند.
شواهد حاکی از آن است در قدیم که مانند امروز در‌های چوبی چهار لنگه و صنعتی وجود نداشت از ارسی‌ها برای جدا کننده اتاق‌های بزرگ استفاده می‌کردند، این ارسی‌ها در بین دو تالار قرار می‌گرفتند تا در موقع لزوم در‌های آن‌ها باز شوند و یک فضای بزرگ برای اتاق‌ها ایجاد کنند.
محقق و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر نراق با اشاره به کاربرد ارسی می‌گوید: ارسی‌ها نور فضای داخل خانه را تامین می‌کند، دید و منظره بیرون را در اختیار افراد ساکن خانه قرار می‌دهد، از شدت نور آفتاب و گرمای آن می‌کاهد، مانع از دیدن افراد خارج از ساختمان به داخل خانه می‌شود، دور کردن حشرات مزاحم، شیشه‌های رنگی ارسی با ایجاد نور‌های رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضای بیرونی اتاق‌ها دارای پنجره‌های ارسی می‌شوند، ارسی باعث می‌شود نور خورشید به اندازه کافی وارد اتاق شود نه کمتر و نه بیشتر، ارسی باعث محدود کردن دید بیرون به داخل خانه و ایجاد محرمیت می‌شود.
ارسی سازی از هنر‌هایی است که به علت ورود در‌های فلزی و چوبی صنعتی رو به فراموشی گذاشته و هنرمندان ارسی ساز حرفه خویش را از دست دادند و در صورت لزوم بیشتر به مرمت در و پنجره‌های قدیمی با گره چینی می‌پردازند.
در شهر تاریخی نراق که بافت تاریخی دارد و ساختمان‌های قدیمی آن مجهز به انواع در‌های چوبی قدیمی مانند کوبه‌ای و حلقه‌ای، تخته‌ای، درب‌های بلند کاروانسرا‌ها و قلعه‌ها، سازه‌های بقاع متبرکه و از همه مهمتر در‌های شبکه‌ای با گره چینی می‌باشد نشانه آن است که در این کهن شهر استاد کاران نجار حرفه‌ای وجود داشتند که این سازه‌های چوبی بدست توانمند آن‌ها ساخته شده است.
علی‌آقایی می‌گوید: با توجه به اینکه حدود دو قرن از پیشینه در‌های ارسی و گره چینی در شهر نراق می‌گذرد هنوز نگذاشتند که این حرفه منسوخ شود و استادانی همچون میرزا علی و سلطانعلی قجری فرزندان غلامعلی و غلامرضا حمزه‌ای فرزند محمد علی و ... در این کار تبحر دارند.
وی می‌افزاید: این هنرمندان اگر چه کارشان جنبه تولیدی ندارد، ولی با کمال میل به مرمت و بازسازی پنجره‌های قدیمی و سایر سازه‌های چوبی نظیر نخل‌ها و سایر سازه‌های چوبی قدیمی اهتمام می‌ورزند که این خود باعث افتخار نراق است، حتی ساخت سازه‌های چوبی دکوری و تزیینی همراه با گره چینی در حال حاضر هم توسط غلامرضا حمزه‌ای انجام می‌گیرد و به همشهریان و گردشگران فروخته می‌شود.
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *