رکورد شکنی تورم پس از یک ربع قرن

- روزنامه همشهری نوشت: ۲۵ سال از زمانی که اقتصاد و مردم ایران شاهد تورم ۴۹.۴ درصدی در پایان سال ۱۳۷۴ بودند، می‌گذرد و تازه‌ترین روایت مرکز آمار از نرخ تورم در ۱۲‌ماه منتهی به بهمن امسال نشان می‌دهد که هرچند از رکورد سال ۷۴ فاصله زیادی داریم، اما به‌احتمال زیاد نرخ تورم ایران در پایان سال ۱۳۹۹ به بالاترین میزان ممکن طی ۲۵ سال گذشته خواهد رسید.

بالاترین نرخ تورم سالانه در ۲۵ سال گذشته در پایان سال ۱۳۹۲ به‌میزان ۳۴.۷ درصد به‌روایت بانک مرکزی رقم خورده و هرچند این نهاد موتور انتشار نرخ تورم را در آبان سال ۹۷ خاموش کرد، اما برآورد‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که نرخ تورم در پایان بهمن امسال به ۳۴.۲ درصد رسیده است. با این توضیح که معمولا نرخ تورم محاسباتی مرکز آمار یک تا ۱.۵ درصد پایین‌تر از نرخ تورم محاسبه شده، اما منتشر نشده بانک مرکزی است، انتظار می‌رود با صعودی بودن نرخ تورم در آخرین ماه سال ۱۳۹۹، بالاترین نرخ تورم سالانه پس از نرخ تورم نزدیک به ۵۰ درصدی سال ۱۳۷۴، در پایان امسال ثبت شود.

اقتصاد ایران پس از انقلاب تنها در سال‌های ۱۳۶۴، ۱۳۶۹، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ یعنی ۴ سال نرخ تورم تک رقمی را تجربه کرده و کاهشی شدن نرخ تورم در سال‌های ۹۵ و ۹۶ به کمتر از ۱۰ درصد بیشتر منعکس‌کننده فروکش کردن شدید انتظارات تورمی پس از اجرای برجام بوده و وقتی دولت آمریکا در اردیبهشت ۹۷ تصمیم خود برای خروج از برجام و اعمال دور تازه تحریم‌ها را آغاز کرد، نرخ تورم سالانه ایران ۸ درصد به روایت مرکز آمار بود و شهریور همان سال‌ماه عسل تورم‌های تک‌رقمی پایان یافت و در شهریور سال ۱۳۹۸ نرخ تورم ۱۲ ماهه ایران به ۴۲.۷ درصد رسید.

از مهرماه ۹۸ به بعد به‌تدریج از درجه حرارت تب اقتصاد ایران کاسته شده و نرخ تورم روندی نزولی به‌خود گرفت و مردم ایران در مرداد سال ۹۹ شاهد پایین آمدن نرخ تورم ۱۲ ماهه تا ۲۵.۸ درصد بودند. نوسان شدید نرخ ارز و کسری بودجه شدید دولت ۲ شوک اولیه به روند نرخ تورم کاهشی بود تا جایی که نرخ تورم ماهانه در تیرماه امسال به ۶.۴ درصد، مهرماه به ۷ درصد و آبان هم به ۵.۲ درصد رسیده و همچنین شوک‌ها کافی بود تا برخلاف انتظار دولت و بانک مرکزی نرخ تورم از کف ۲۶ درصد ثبت شده در مهر امسال به سقف ۳۴.۲ درصد در بهمن‌ماه برسد و با درنظر گرفتن روند نرخ تورم ماهانه این احتمال قوی وجود دارد که نرخ تورم ایران در پایان امسال به حدود ۳۵ درصد یا حتی فراتر از آن برسد که بالاترین نرخ تورم در ۲۵ سال گذشته خواهد بود.

فاصله گرفتن نرخ تورم واقعی از نرخ تورم هدف ۲۲ درصدی بانک مرکزی زنگ خطری جدی برای سیاستگذاران اقتصادی است که چه تدبیری را به اجرا گذارند تا جلوی شکل‌گیری موج تازه‌ای از انتظارات تورمی را بگیرند. به‌ویژه اینکه نرخ تورم فزاینده طی سال‌های اخیر نشانه‌هایی از شکاف عمیق درآمدی به جامعه را نمایان کرده ازجمله سبقت نرخ تورم در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری، پراکندگی ناموزون تورم بین استان‌ها، گریز قیمتی کالا‌های خوراکی و آشامیدنی و نگرانی مردم از تکرار نرخ تورم بالاتر در سال آینده که همگی نمایانگر این واقعیت است که درجه حرارت اقتصاد ایران به‌شدت بالاست.

تازه‌های تورم در بهمن ۹۹

مرکز آمار ایران نرخ تورم ماهانه در بهمن امسال را ۲.۵ درصد در کل کشور، ۲.۴ درصد در مناطق شهری و ۳.۳ درصد در مناطق روستایی برآورد کرده و می‌گوید شاخص احساس تورم یعنی نرخ تورم نقطه به نقطه که نشان‌دهنده میزان افزایش سبد هزینه‌های مردم در هر‌ماه نسبت به‌ماه مشابه پارسال بوده هم با حرارت زیادی روند افزایشی داشته و در بهمن امسال به ۴۸.۲ درصد رسیده است.

این گزارش نشان می‌دهد که به‌طور میانگین یک خانوار شهری ایران برای خرید یک سبد کالا و خدمات یکسال در بهمن امسال ۴۷.۲ درصد و یک خانوار روستایی ۵۳.۶ درصد بیشتر از بهمن سال گذشته هزینه کرده‌اند. این بالاترین نرخ تورم نقطه به نقطه دست‌کم در طول دولت حسن روحانی است و محاسبات مرکز آمار نرخ تورم ۱۲ ماهه منتهی به بهمن ۹۹ را در کل کشور ۳۴.۲ درصد، در مناطق شهری ۳۴.۱ درصد و در مناطق روستایی ۳۵ درصد روایت می‌کند.

تورم خوراکی‌ها در مرز ۷۰ درصد

روایت رسمی مرکز آمار ایران این است که یک خانوار ایرانی ۶۷.۲ درصد در بهمن‌ماه امسال نسبت به بهمن‌ماه پارسال پول داده تا بتواند یک سبد از کالا‌های خوراکی و آشامیدنی را بخرد. نرخ تورم نقطه به نقطه گروه کالا‌های خوراکی و آشامیدنی، بالاترین میزان نسبت به دیگر گروه‌های کالایی و خدماتی مصرفی مردم در بهمن‌ماه بوده و پس از آن مبلمان و لوازم منزل با ۶۶.۹ درصد، تفریح و امور فرهنگی ۵۹.۵ درصد و حمل‌ونقل ۵۶.۷ درصد و دخانیات ۵۴.۳ درصد قرار دارد.

این گزارش می‌افزاید: در مقایسه قیمت کالا‌های خوراکی و آشامیدنی در بهمن امسال نسبت به بهمن پارسال، قیمت گروه کالا‌های نان و غلات ۶۴ درصد، گوشت قرمز و گوشت پرندگان ۵۶.۶ درصد، گوشت ماهی ۶۰.۶ درصد، شیر، پنیر و تخم‌مرغ ۷۹ درصد، روغن و چربی‌ها ۹۹.۵ درصد، میوه و خشکبار ۸۸.۲ درصد، قندوشکر و شیرینی‌ها ۶۹.۵ درصد و نوشیدنی‌های گرم و سرد غیرالکلی هم ۶۷.۷ درصد رشد کرده است.

این روند فزاینده قیمت‌ها در عمل باعث کوچک‌تر شدن سفره مردم و به خطر افتادن امنیت غذایی آن‌ها به‌ویژه در بین اقشار محروم، روستایی و دهک‌های پایین درآمدی شده و بسیاری از خانوارها، مصرف برخی کالا‌های ضروری و مهم ازجمله شیر و لبنیات و گوشت را کم یا حذف کرده‌اند. رشد ۷.۱ درصدی قیمت خوراکی‌های تازه و خیز ۴.۱ درصدی قیمت کالا‌های بی‌دوام براساس گزارش رسمی مرکز آمار ایران نشانه‌ای آشکار از گران‌تر شدن قیمت کالا‌های مصرفی عمدتا خوراکی و آشامیدنی مردم است.

خطر تورم فزاینده را جدی بگیرید

اقتصاد و مردم ایران تنها در سال ۱۳۲۲ نرخ تورم بالای ۱۱۰ درصد را تجربه کرده و پس از آن هرگز نرخ تورم سالانه ایران به بالای ۵۰ درصد نرسیده، اما در جهان امروز که اکثر قریب به اتفاق کشور‌های دنیا با نرخ تورم تک‌رقمی مواجه هستند و حل تورم به مسئله ساده و تجربه‌شدن در جهان تبدیل شده، اقتصاد ایران همچنان یکی از بالاترین نرخ‌های تورم دنیا را تجربه می‌کند. برآورد‌های همشهری نشان می‌دهد که فشار کسری بودجه دولت به‌ویژه در شرایط تحریم‌ها بیشتر شده و هزینه این کسری بودجه را مردم با تورم بالاتر می‌پردازند و حتی آمار‌های رسمی هم تأیید می‌کند که در شرایط تورمی بالا و رکود اقتصاد، کمک‌های مستقیم دولت‌ها در قالب یارانه نقدی و کمک معیشتی به بزرگ‌تر شدن سفره مردم کمک نمی‌کند.

به‌نظر می‌رسد درصورت موفقیت مذاکرات احتمالی برای پایان دادن به مناقشه بر سر برجام و توافق برای پایان یافتن تحریم‌ها تا اندازه زیادی فشار تورم از دوش مردم برداشته شود و شاید در یک سال پیش رو دوباره مردم ایران شاهد ثبات قیمت‌ها و کاهش چشمگیر تورم باشند. با این حال معضل اصلی همچنان باقی است و دولت پرهزینه و کم‌درآمد ایران در سال‌های آینده هم با نرخ تورم دست‌کم بالای ۱۰ درصد مواجه خواهد شد، حتی اگر تحریم‌ها هم برداشته شود، تورم به پاشنه آشیل اقتصاد ایران تبدیل شده است.