تأثیر مثبت و منفی کرونا بر کره زمین و محیط‌زیست
- روزنامه همشهری نوشت: مدتی پس از شیوع ویروس کرونا، اعلام کردند که قرنطینه باعث پاک‌شدن هوا و درنتیجه بسته‌شدن حفره لایه اُزن شده است. بعضی دیگر استفاده از این حد پاک‌کننده و شوینده را عاملی برای تشدید آلودگی اعلام کردند و گروهی دیگر عقیده داشتند دفع زباله‌های بیمارستانی و زباله‌های خانگی که همراه آن‌ها ماسک و دیگر اقلام آلوده به ویروس کروناست، زمینه‌ساز آلودگی محیط‌زیست هم‌اکنون و تا سال‌ها بعد است. این خبر‌های ضد‌و‌نقیض درباره تأثیر مثبت و منفی کرونا را همه ما شنیدیم، اما حقیقت چیست؟ تأثیر ناخواسته مثبت کرونا روی محیط‌زیست و موجودات ساکن کره زمین بیشتر بوده یا تأثیر منفی آن؟ در ادامه چه اتفاقی قرار است رخ دهد؟ همه این پرسش‌ها را پژوهشگران دانشگاه هاروارد با طرح سؤال از دکتر برستین، یکی از مدیران ارشد مرکز تحقیقات تغییرات اقلیمی آرون هاروارد پاسخ داده‌اند که در ادامه می‌خوانید.
تغییرات اقلیمی روی شیوع ویروس کرونا تأثیر دارد؟
هنوز هیچ مدرک مستدلی مبنی بر اینکه تغییرات اقلیمی به شکل صددرصد باعث شیوع ویروس کرونا شده، در دست نیست. از سوی دیگر، نمی‌دانیم تغییرات اقلیمی چه تأثیری روی گونه‌های مختلف داشته تا بتوانیم تأثیر انتقال آن را به‌درستی بررسی کنیم. اما با گرم‌شدن کره زمین، حیوانات کوچک و بزرگ ساکن دریا و خشکی برای گذر از این گرما به سرما و به قطب پناه می‌برند. این یعنی حیواناتی که تا پیش از شیوع کرونا و گرم‌شدن زمین، یکدیگر را ملاقات نمی‌کردند، اکنون امکان ملاقات داشته و این باعث می‌شود تا عامل بیماری‌زا، میزبان‌های جدیدی پیدا کند.
بسیاری از عوامل اثرگذار روی گرمای زمین می‌توانند خطر پاندمی را افزایش دهند. برای مثال، قطع درختان جنگلی که در حوزه کشاورزی رخ می‌دهد، یکی از بزرگ‌ترین عوامل تغییرات اقلیمی و از عوامل اثرگذار روی زندگی حیات‌وحش است. ازدست‌دادن زیستگاه طبیعی باعث مهاجرت حیوانات و نزدیک‌شدن آن‌ها به انسان‌ها و درنتیجه اشتراک عوامل بیماری‌زا بین انسان و حیوانات می‌شود. اقدام‌های مثبت بشر در راستای کنترل تغییرات آب و هوایی می‌تواند باعث کاهش بروز و شیوع بیماری‌های عفونی مانند ویروس کرونا شود؛ اگر این راهکار‌ها و اقدام‌ها به‌درستی و کامل انجام شوند.
آیا آلودگی هوا، باعث افزایش خطر شیوع ویروس کرونا می‌شود؟
ساکنان شهر‌های آلوده که از تهویه خوب هوا محرومند، بیش از دیگران درمعرض خطر مرگ ناشی از ویروس کووید-۱۹ قرار دارند، اگر از نظر عوامل دیگری مانند مراقبت‌ها و نیاز‌های پزشکی، وضعیت اقتصادی- اجتماعی و امکان دسترسی به شرایط بهداشتی نیز دچار کمبود باشند. به این عوامل، سیگار و کاهش روز‌های دسترسی به هوای پاک را هم اضافه کنید؛ بنابراین در شرایط آلودگی هوا و شیوع بیماری - مانند اکنون - تمرکز باید برای مراقبت از گروه‌های خاص و درخطر مانند بیماران، افراد بی‌خانمان، زنان باردار، کودکان و افراد ساکن نقاط پرخطر از نظر آلودگی هوا باشد.
چقدر احتمال دارد شاهد بروز بیماری‌های عفونی، ناشی از تغییرات اقلیمی باشیم؟
تغییرات اقلیمی می‌توانند شرایطی را برای شیوع بیماری به‌ویژه درباره بعضی از بیماری‌ها ایجاد کنند. برای مثال، بیماری «لایم»، بیماری‌های قابل انتقال از آب مانند «ویبرو پارا امولیتیسوس» که زمینه‌ساز اسهال و استفراغ است و یا بیماری‌های قابل انتقال از حشرات مانند مالاریا، ازجمله این بیماری‌ها هستند. به این ترتیب تغییرات اقلیمی می‌توانند زمینه‌ساز ابتلا به بیماری شوند، اما عوامل دیگری مانند میزان رطوبت و دما نیز در این زمینه دخیل هستند. به‌طورکلی برای کاهش خطر ابتلا به بیماری، همه مردم جهان باید از سوخت‌های سبز استفاده کرده و از سوی دیگر تلاش کنند تا جایی که می‌توانند از تولید زباله پرهیز کنند. علاوه بر این، باید برای توقف افزایش دمای زمین (تاکنون یک‌و‌نیم درجه گرم‌تر شده است) همکاری کنند.
چرا بیماری‌ها عفونی جدیدی درحال ظهور هستند؟
طی دهه‌های اخیر، شاهد بیماری‌های عفونی همه‌گیری بوده‌ایم. بسیاری از این بیماری‌ها از سوی حیوانات، به‌ویژه حیوانات وحشی به انسان منتقل شده است (مثل سارس، مرس، کرونا و...) این اتفاق دلایل متعددی دارد. بعضی از این حیوانات، عامل اصلی بیماری هستند که می‌توانند در همان منطقه یا با مهاجرت، آلودگی را منتقل کنند. درباره انسان هم همینطور است، آن‌ها میزبان عوامل بیماری‌زا هستند که بازهم می‌توانند با یک عطسه یا سرفه در همان منطقه و یا به‌دلیل مسافرت، بیماری را به دورترین نقطه ممکن، منتقل کنند، مانند آنچه درباره همه بیماری‌های فراگیر اتفاق افتاد و می‌افتد.
برای مراقبت از ابتلا و همه‌گیری به ویروس‌هایی مانند کرونا، چه تمهیداتی درنظرگرفته شده است؟
نخستین اقدام، ارتقای سطح سلامت افراد کم‌بضاعت است. به این ترتیب امکان زندگی سالم و دسترسی به نیاز‌های درمانی برای آن‌ها نیز میسر خواهد شد. قدم بعدی، تلاش برای حذف «همه‌چیزخواری» بعضی از جوامع و دور‌کردن و بازگرداندن حیوانات وحشی به جایگاه و شرایط زندگی طبیعی آنهاست.
گام بعدی، جلوگیری از تغییرات اقلیمی - مانند توقف قطع درختان جنگلی - و جلوگیری از تغییر مکان سکونت حیوانات از محل زندگی طبیعی خود به زیستگاه‌های انسانی است. عاملی که باعث انتقال عوامل بیماری‌زا از حیوانات به انسان و از سوی دیگر تبدیل‌شدن این حیوانات به خوراک انسانی است.
برای مثال، مصرف خوراک خفاش - که حیوانی ذاتا وحشی است - دلیل ایجاد بیماری شد. یکی از دلایل در دسترس‌شدن خفاش‌ها، قطع درختان جنگلی و مهاجرت آن‌ها به‌سوی زیستگاه‌های انسانی و سهولت شکار آنهاست. تغییر الگو‌های کشاورزی سنتی به پیشرفته، کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی در وسایل گرمایشی منازل و خودروها، تامین برق با استفاده از منابع با میزان کربن پایین، کاهش آمار افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی، اضافه‌وزن، دیابت و تولد نوزادان با وزن کم از دیگر راهکار‌های جلوگیری از پاندمی‌های آینده است.
زمینه‌سازی برای برخورداری مردم همه کشور‌ها از خدمات سلامت‌پایه از دیگر راهکار‌های مهم جلوگیری از ایجاد پاندمی است. پس از فروکش‌کردن و مهار کرونا، مشکلات اقتصادی باید برطرف شوند. با برطرف‌شدن مشکل اقتصادی امکان تغذیه مناسب، دسترسی به نیاز‌های بهداشتی‌پایه برای مردم جوامع فراهم خواهدشد. از سوی دیگر امکان رشد و پیشرفت دولت‌ها با هدف کنترل تغییرات نامطلوب اقلیمی از دیگر گام‌های مهم دولت‌ها برای جلوگیری از تکرار پاندمی‌ها‌ست.
در ایران چه گذشت؟
آمار‌های موجود بیانگر این است که وضعیت هوای تهران به‌عنوان پایتخت و بزرگ‌ترین کلانشهر ایران، با وجود محدودیت‌ها و کاهش ۲۲ میلیون لیتر مصرف بنزین نسبت به‌مدت مشابه آن در سال گذشته (سال ۹۸) راضی‌کننده نیست. از ابتدای سال ۹۹، تهران دارای ۱۵ روز هوای پاک، ۷۱ روز هوای قابل‌قبول و ۶ روز هوای ناسالم بوده است. این درحالی است که در مدت مشابه یعنی سال ۹۸، بدون وجود محدودیت تردد، تهران دارای ۲۵ روز هوای پاک بوده است.
در بسیاری از روز‌ها برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، طرح ترافیک به اجرا درنیامد و امکان تردد با خودروی شخصی درسطح شهر میسر بود. به‌گفته محمد درویش، کارشناس و فعال محیط‌زیست، به‌دلیل توقف پرواز‌ها و ناوگان حمل‌ونقل زمینی، در پنج‌ماهه نخست سال ۲۰۲۰ میلادی به نسبت زمان مشابه آن در سال ۲۰۱۹ میلادی، میزان استفاده از سوخت‌های فسیلی، ۳۰ تا ۳۵ درصد کاهش یافت. در کشور ما آمار سالانه مرگ ناشی از آلودگی هوا، به‌طور متوسط ۱۱ هزار مورد گزارش شده که امسال این رقم، ۳۰ درصد کاهش نشان می‌دهد.