زلزلـه آن ها، زلزلـه ما!
- روزنامه خراسان نوشت: عصر شنبه که خیلی از ما ایرانی‌ها بازی استقلال و سپاهان را تماشا می‌کردیم، زلزله مهیب ۷.۳ ریشتری، استان فوکوشیمای ژاپن را لرزاند. هیجان فوتبال در یک کشور بود و وقوع زلزله در کشور دیگر؛ اما تلاقی‌شان خاطره تلخ ۳۰ سال قبل را برای ما ایرانی‌ها زنده کرد. بازی برزیل و اسکاتلند در جام جهانی ۱۹۹۰ و زلزله ۷.۴ ریشتری رودبار و منجیل. ریشترهایشان تقریبا مشابه هم بود، اما تفاوت‌شان از زمین است تا آسمان: فقط ۱۲۰ مجروح در ژاپن (تا دیشب) در مقابل ۳۵ هزار جان‌باخته و ۶۰ هزار مصدوم در ایران....
مرور خاطرات تلخ
سازمان هواشناسی ژاپن، کانون زلزله ساعت ۲۳:۰۸ شنبه (به وقت ژاپن) را در عمق ۵۵ کیلومتری زمین اعلام کرده، اما مشاهده فیلم‌ها نشان می‌دهد شدت زمین لرزه در سطح زمین هم قابل توجه بوده و خسارت‌هایی به بار آورده است. از جمله قطع برق ۸۵۰ هزار خانواده در دقایق اولیه، ریزش خاکریز حاشیه بزرگراه‌ها و ترکیدگی لوله آب برخی مناطق. با این حال پایین‌بودن آمار تلفات انسانی این زمین‌لرزه لااقل برای ما تعجب‌برانگیز و بهت‌آور است و دلیلش با مرور خاطرات تلخ گذشته مشخص می‌شود.
زلزله طبس-۲۵ شهریور ۵۷:
۷.۸ ریشتر (بزرگ‌ترین زلزله ایران تا کنون)، ۱۵ تا ۲۵ هزار جان‌باخته و ویرانی شهر طبس و روستا‌های مجاور
زلزله رودبار-۳۱ خرداد ۶۹:
۷.۴ ریشتر، ۳۵ هزار جان‌باخته و ۶۰ هزار زخمی (نابودی شهر‌های رودبار، منجیل، لوشان و ۷۰۰ روستا)
زلزله بم- ۵ دی ۸۲:
۶.۶ ریشتر، ۴۲ هزار قربانی، ۵۰ هزار مجروح (فروریختن ۹۰ درصد از سازه‌های شهر بم)
زلزله کرمانشاه-۲۲ آبان ۹۶:
۷.۳ ریشتر، ۶۲۱ جان‌باخته و ۹۳۸۸ زخمی (۳۸ هزار واحد مسکونی کاملا تخریب شد)
آمار‌هایی که باید تن‌مان را بلرزاند
میزان تلفات و خسارت زلزله‌ها در ایران و مقایسه آن با زلزله‌های مشابه در ژاپن را بگذارید در کنار خبر‌ها و آمار‌های ترسناکی که مرورش هم باید تن‌مان را بلرزاند:
حدود ۸ درصد زمین لرزه‌های دنیا و ۱۷ درصد زلزله‌های بزرگ دنیا در فلات ایران رخ می‌دهد.
* طبق گزارش مرکز لرزه‌نگاری کشور، در ۱۰ ماه امسال ۹ هزار و ۱۸۲ زمین لرزه در کشور ثبت شده که ۶۷۰ مورد آن بین ۳ تا ۴ ریشتر و ۱۳۲ مورد بالای ۴ ریشتر بوده است.
* ۷۰ درصد از مناطق کشور زلزله‌خیز است.
* حدود ۲۰ میلیون نفر در حاشیه شهر‌ها زندگی می‌کنند که به دلیل مستحکم نبودن ساختمان‌ها، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
تجربه ژاپنی‌ها
شاید دانستن این که چرا ژاپن با وجود زلزله‌ها و سونامی‌های متعدد، به کشور ضدزلزله معروف شده، برای شما هم جالب باشد. اقدامات و برنامه‌ریزی اساسی ژاپنی‌ها برای این مقاوم‌سازی، از ۲۶ سال قبل آغاز شد؛ زمانی که ۶۴۰۰ نفر در زلزله ۶.۸ ریشتری شهر کوبه، جان باختند. پس از آن برنامه‌ریزی‌ها و وضع قوانین سختگیرانه برای جلوگیری از تکرار این تراژدی آغاز شد: استفاده از بتن مسلح در ساخت‌وسازها، استفاده از غلتک‌های فنری شکل و ایزوله‌سازی پِی ساختمان‌ها، تاسیس وزارت مدیریت ریسک، آموزش‌های فراگیر برای مقابله با بلایای طبیعی، طراحی سامانه‌های اعلام هشدار، مطالعات در زمینه پیش‌بینی و کاهش خطرات زلزله و ....
یک پیش بینی وحشتناک
نگرانی‌ها وقتی بیشتر می‌شود که رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی، گزارشی از میزان مقاومت کشور در برابر زلزله ارائه می‌کند. صحبت دکتر «علی بیت‌اللهی» از زلزله اخیر ژاپن و خطرات ناشی از وقوع احتمالی آن در ایران آغاز می‌شود و او می‌گوید: «تجربه زلزله ۷.۳ ریشتری را در کشورمان داشته‌ایم و مطمئن باشید اگر چنین زلزله‌ای در یک مرکز جمعیتی بزرگ یا در مجاورت کلان‌شهر‌ها رخ بدهد، حتی تصور ابعاد حادثه و تلفاتش هم وحشتناک است».
۴۳ درصد خانه های کشور مقاوم نیست
بیت‌اللهی می‌افزاید: «علت این پیش‌بینی تلخ این است که از حدود ۲۳ میلیون واحد مسکونی کشور، ۱۰ میلیون فاقد اسکلت است که حدود ۳۵ میلیون نفر در آن‌ها زندگی می‌کنند». این یعنی ۴۳ درصد ساختمان‌های کشور که محل سکونت ۴۲ درصد مردم کشور است، نمی‌تواند سرپناه مقاومی در برابر زلزله باشد. نگران‌کننده‌تر این‌که، آمار این ساختمان‌های غیرمقاوم در برخی از استان‌ها مثل خراسان رضوی از میانگین کشوری بیشتر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر اقداماتی برای افزایش توان مدیریت بحران و کاهش مخاطرات زلزله انجام شده است.
آن طور که رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اعلام کرده، در قانون جدید مدیریت بحران، رویکرد‌های پیشگیرانه قابل توجهی اتخاذ شده است. به گفته «محمد شکرچی‌زاده»، تعیین حریم گسل‌ها با اولویت کلان‌شهر‌ها به همراه دستورالعمل‌های فنی ساخت‌و ساز، تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی خطر زلزله، ایجاد سامانه‌های پاسخ سریع زلزله، بررسی پدیده‌های فرونشست و فروریزش و ارزیابی پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌های واقع در حریم گسل‌ها از جمله این برنامه هاست. البته شکرچی زاده این را هم گفته که مجموعه این اقدامات ممکن است چند ۱۰ سال به طول بینجامد. این یعنی فعلا فقط باید دعا کنیم که تا چند ۱۰ سال دیگر زلزله‌های مهیب به سراغ‌مان نیاید!
وضعیت ما، وخیم‌تر از ژاپن
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی درباره تجربه ژاپنی‌ها در مقابله با زلزله می‌گوید: «ژاپن در چند دهه اخیر با جدیت برای کاهش مخاطرات زلزله تلاش کرده و نمونه‌اش این‌که برای برخورد با تخلفات ساختمانی، نیرو‌های نظامی این کشور وارد عمل می‌شوند. در واقع ژاپنی‌ها خودشان را با شرایط زندگی در منطقه زلزله‌خیز وفق داده‌اند و الفبای زندگی در کنار زلزله را آموخته‌اند». بیت اللهی ادامه می‌دهد: «میزان لرزه‌خیری کشور ما حتی از ژاپن هم بالاتر است چرا که حدود ۷۰ هزار کیلومتر گسل‌های سرزمینی داریم که از نظر مقیاس، تقریبا دو برابر محیط کره زمین است. ضمن آن‌که زلزله‌های متعدد هفته‌ها و ماه‌های اخیر هم نشان می‌دهد که گسل‌های داخل کشور ما فعال است؛ بنابراین تردیدی نیست که باید اقداماتی مانند نظارت بر ساخت و سازها، کیفیت مصالح ساختمانی و پرهیز از ساختمان‌سازی را جدی‌تر بگیریم».