صنعت فضایی ایران اولین قربانی برجام/ صنعت فضایی؛ فرصت‌ساز و مولد در اقتصاد مقاومتی

- «محسن شاطرزاده» در میزگرد صنعت فضایی که به همت بسیج دانشجویی دانشکده فنی دانشگاه تهران در  سالن آمفی تئاتر دانشکده مکانیک این دانشگاه برگزار شد، گفت: سازمان فضایی در سال ۱۳۸۲ زیر نظر وزارت ارتباطات نو تاسیس، تشکیل شد که شامل شورای عالی فضایی و ساختار مربوط به خود بود. تا سال ۱۳۸۹ سازمان فضایی تقریباً خروجی خاصی نداشت. در سال ۸۹ به تصمیم ریاست جمهور تمامی نهاد‌های مرتبط با صنعت فضایی زیر نظر یک سازمان تحت نظارت رئیس جمهور تجمیع شدند.

 

قائم مقام سابق امور بین‌الملل سازمان فضایی افزود: خروجی این اقدام در سال ۸۹ اولین ماهواره‌ای بود که به فضا پرتاب شد، که به نوعی یک تحول بود. اما متاسفانه دولت یازدهم اعتقادی به صنعت فضایی نداشت.

 

وی ادامه داد: دولت یازدهم که مستقر شد تقریباً به مدت یک سال سازمان فضایی هیچ فعالیتی نداشت، بعد از آن طبق نظر دولت، سازمان فضایی یا پژوهشگاه فضایی دوباره تجزیه شد، که ضربه بزرگی به آن وارد کرد. در نتیجه این تصمیم سازمان فضایی تبدیل به چهار مجموعه شد، قسمتی وارد وزارت آموزش عالی، قسمتی وزارت ارتباطات، قسمتی وارد معاونت علمی و فناوری و قسمت دیگر وارد مرکز ملی فضایی شد که در اصل غیرقانونی می‌باشد. در نتیجه فعالیت صنعت فضایی متوقف شد.

 

شاطرزاده ادامه داد: ۱۰ دانشکده هوافضا، ۴۰۰ دانشجو هوافضا، همچنین بیش از ۱۲۰۰ نفر فارغ التحصیل این رشته از دانشگاه، ۸۰ آزمایشگاه تحقیقاتی، بیش از ۷۰ شرکت فعال در هوافضا، بیش از هزار نفر از اعضا انجمن هوافضا که در حال حاضر در بیش از ۱۶ سازمان بین المللی عضو می‌باشند و شش یا هفت ماهواره روی زمین مانده که به دلایل سیاسی و نه فنی پرتاب نشدند، ظرفیت علمی عظیم کشور می‌باشد که اصلاً در این مدت استفاده نشد.

 

وی در مورد اهمیت صنعت فضایی افزود: صنعت فضایی صنعت راهبردی است که باید فواید هر دو بعد اقتصادی و بعد ارتباطی آن را در نظر گرفت. امروز بدون رسانه کاری از پیش نمی‌رود. حجم اقتصادی فعلی صنعت فضایی ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار است و برای سال ۲۰۲۳ بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار پیش بینی شده است. عدم استفاده از این فرصت خسران است، صنعت فضایی فرصت ساز، مولد و پیش رو است و در راستای اقتصاد مقاومتی است.

 

قائم مقام سابق امور بین‌الملل سازمان فضایی گفت: مرکز ملی امور فضا زیر نظر معاونت علمی ریاست جمهوری هست که البته غیرقانونی است، که متولی سیاستگذاری حوزه فضا می‌باشد، که با سازمان فضایی موازی عمل میکند. همچنین دبیرخانه شورای عالی مجازی وجود دارد که زیر نظر سازمان فضایی میباشد. همچنین یک سازمان فضایی وجود دارد که زیر نظر وزارت ارتباطات است، یک پژوهشگاه هوافضا که زیر نظر وزارت علوم است، یک پژوهشگاه فضایی که بنا بود زیر نظر سازمان فضایی باشد که البته الان مستقل است یا وابسته به وزیر ارتباطات است. مجموعه‌های زیر نظر وزارت ارتباطات هیچ پروژه رسمی‌ را دنبال نمی‌کنند و پروژه‌های درآمدزایی و صنعتی دارند. به سازمان فضایی ماموریت دادند که ماهواره خریداری کند و برای این کار بودجه نیاز دادند. دانشگاه‌ها پروژه جدی ندارند، تیم‌های پژوهشی فضایی بیکار هستند و شورای عالی فضایی، که مسئول سامان دادن به شرایط است، اصلاً تشکیل نشده است. صنعت فضایی ما اولین قربانی برجام شد. 

 

همچنین محمدعلی فارسی در این میزگرد گفت: در دهه اخیر چند سند بالادستی در کشور تنظیم شده است، یکی نقشه جامع علمی کشور است. در چند سال اخیر بحث گام دوم انقلاب را مطرح کردند، همچنین اهداف کلان نظام در حوزه فناوری فضایی در اسناد بالادستی جزء اولویت الف فناوری کشور محسوب می‌شود. بعد از جنگ تحمیلی بحث موشک‌ها و راکت‌ها را داشتیم که به مرور زمان تکمیل شد. خانواده شهاب‌ها به وجود آمد و کم کم صحبت پرتاب ماهواره‌ها مطرح شد. سپس سفیر و یا امید ۱ و ۲ مطرح شد. مبحث سیمرغ مطرح شد که متاسفانه نتوانست به موفقیت برسد و انتظارات را برآورده کند. در یک سال اخیر شرایط کمی عوض شد و دو ماهواره‌بر قاصد و ذوالجناح ساخته شد، که ماهواره‌بر قاصد تولید سپاه پاسداران بود.

 

«معاون اجرایی سابق پژوهشگاه هوافضا» افزود: پایه اصلی حوزه فضایی ماهواره‌بر هست. اگر ماهواره بر نداشته باشیم، هرچند تعداد ماهواره‌های ما زیاد باشد، کسی در دنیا برای ما ماهواره پرتاب نخواهد کرد. مثل ماهواره مصباح ۲ که روس‌ها برای ما پرتاب نکردند و به موزه فرستاده شد. از جمله ماهواره‌هایی که ایران ساخته است ماهواره‌های: مصباح ۱ و ۲، سینا ۱، امید، طلوع، رصد، نوید علم و صنعت، ناهید، پیام، ظفر، نور، پارس، و... که همه مشکل پرتاب‌گر دارند. 

 

وی گفت: در مقایسه کشور ایران و دیگر کشور‌ها در زمینه فضایی فارسی به کشور ژاپن اشاره کرد، که همه بخش‌ها اعم از پرتاب کردن و لانچ به عهده آژانس است و بصورت اکادمیک و پژوهشی به کمک دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد که بخش مهمی از روند کار آن‌ها است.

 

فارسی اضافه کرد: در کشور هند، سازمان فضایی زیر نظر بالاترین مقام اجرایی (نخست وزیر) هند کار می‌کند و کشور هند هم برای خود، هم برای دیگر کشور‌ها ماهواره پرتاب می‌کند. همچنین کشور هند توانسته در سال ۲۰۰۷ ماهواره‌ای طراحی کند که وارد مدار مریخ شده است.

 

«معاون اجرایی سابق پژوهشگاه هوافضا» درباره آژانس فضایی کشور کره گفت: کشور کره در عرصه فضایی نو ظهور است و با تاسیس مؤسسه‌ای فضایی در سی سال پیش، توانستند برای ۶۲۰۰۰ نفر ایجاد شغل کنند. همچنین کشور کره توانسته به کشور امارات هم ماهواره بفروشد و در برنامه آینده خود سفر به ماه را قرار داده است. ما از نظر اختصاص یافتن بودجه در صنعت فضایی حتی از کشور‌های پاکستان و نیجریه و اسرائیل هم عقب‌تر هستیم و این نیاز به بررسی دارد. 

فارسی چالش‌های صنعت فضایی را اینگونه دسته بندی کرد: ۱. اساسنامه سازمان فضایی که همه¬ی نگاه آن به ماهواره است و به پرتاب‌گر توجه‌ای نشده است. اساسنامه با توجه به نگاه اول بودن در منطقه و مایه افتخار کشور‌های مسلمان بودن تدوین نشده و باید اصلاح شود. ۲. قوانین و اسناد بالا دستی، سند جامع علمی کشور و بیانیه گام دوم انقلاب با سازمان‌ها هماهنگی ندارد و با هم تناقض دارد. ۳. شورای حل فضایی چند سال تشکیل نشده پس کاری هم صورت نگرفته ۴. عدم باور جدی مسئولین به اهمیت مسائل فضایی ۵. کمبود بودجه و نیروی متخصص با کیفیت ۶. ارتباط کم دانشگاه با صنعت ۷. تحریم‌ها

در بخش دوم برنامه علی‌پرست در ارائه خود حول ارتباط این صنعت با دانشگاه گفت: یکی از مهمترین چالش‌های پروژه یا برنامه فضایی مخصوصا در کشور ما بودجه است، چون عملا هر برنامه فضایی را می‌توان شامل سه قسمت دانست: اول آنکه شما برای انجام آن متخصص داشته باشید. دوم پول داشته باشید و سوم بتوانید مدیریتش کنید.

 

«مدیر سابق بخش پژوهش و فناوری پژوهشگاه هوافضا» اظهار کرد: اگر این مثلث تکمیل شود، آن برنامه فضایی موفق می‌شود. اگر تکمیل نشود، بر اساس آن چه تکمیل شده است موفق می‌شود. این در واقع شعاری است که خود ناسا می‌دهد، اگر پول داریید، مدیریت و متخصص دارید، پروژه فضایی برای شما قابل تحقق است. کشور ما کشور ثروتمندی است، ما کشور فقیری نیستیم. کشور خیلی ثروتمندی هم هستیم و پول داریم. متخصص هم به نظر من خوب داریم. متخصص کم ندایم، حداقل از چهل پنجاه سال پیش خیزشی برای علم در کشور شکل گرفته است و تحولش را در کشور داریم میبینیم.  بنابراین متخصص هم به اندازه کافی داریم. پس تنها جایی که به نظر می‌رسد چالش است، همین مدیریت است.

 

وی با بیان اینکه چالش مدیریت همه برنامه‌های فضایی کشورمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد گفت: اما ساختار کشور در حوزه فضایی: بالاترین مقام فضایی کشور شورای عالی فضایی است که در ۸ سال گذشته یک جلسه هم تشکیل نشده است. علی‌رغم نامه‌های بالادستی! به رییس جمهور هم این شورا تشکیل نشده است. پروژه‌هایی که وارد سازمان فضایی می‌شود همه پروژه‌های سیویل‌ (مهندسی سیویل زیر مجموعه مهندسی عمران است) هستند، که توسط سازمان فضایی به پروژه‌های سامانه‌ای، ابر سامانه‌ای تبدیل می‌شوند. در حقیقت یک پروژه‌ فضایی یک ابر سامانه است؛ و هیچ کسی نمی‌تواند به تنهایی آن را مدیریت کند. مدیریت ریسک؛ این که در کدام فناوری سرمایه گذاری کنیم، کمک می‌کند راهبردمان را بین فناوری‌های مختلف تعیین کنیم.

 

فارسی گفت: از هر ۳۰۰۰ ایده‌ای که وجود دارد یکی از آن به صنعت تبدیل می‎‌شود. پس خیلی مهم است شما در TRL۱‌ها هم سرمایه گذاری کنید. آن TRL۱ خیلی خیلی ارزان هستند. تامین پول و توسعه فناوری چگونه بهم مرتبط میشوند. در اینجا چالش اساسی داریم. چالش اساسی چیست؟ چالشی که داریم این است که چهقدر سرمایه‌گذاری کنیم تا تعادل ایجاد شود.

وی در مورد چالش‌های این حوزه افزود: یکی از چالش‌ها خود دانشگاه است. فرد دانشگاهی انتخاب کرده که علم را بیشتر از ثروت دوست دارد (قشر غالب دانشگاهی‌ها این گونه هستند)، اما این روحیه را صنعت‌گر‌ها نمیتوانند درک کنند. اینجا چالش ارتباط صنعت و دانشگاه شکل میگیرد. ادبیات صنعت در دانشگاه جا نگرفته است. مسئله اساسی‌تر مسئله مدیریت است. پروژه‌های فضایی در همه جای دنیا دولتی است، کارفرمای خصوصی وجود ندارد. اگر این مسائل حل شود، امکان ارتباط گیری صنعت با دانشگاه یا ارتباط فضایی پروژه‌های دانشگاهی با دانشگاه‌ها شکل بگیرد بیشتر میشود. چون صنعت فضایی بدون دانش روز امکان پذیر نیست. 

فکور «مدیر بخش هوافضای دانشکده علوم و فنون دانشگاه تهران» در رابطه با سیر ارتباط صنعت فضایی با دانشگاه افزود: این صنعت از سال ۷۵-۷۶ با تشکیل یک سری هسته‌های طراحی و ساخت ماهواره‌ها شکل گرفت. آن جا تمام مدیران، اساتید دانشگاه بودند، در همه حوزه‌ها و مباحث؛ و افرادی که زیر سیستم‌ها را پیش میبردند همه دانشجو بودند. همین دانشجو‌ها در ادامه مدیران پروژه‌های بعدی شدند.

 

مدیر بخش هوافضای دانشکده علوم و فنون دانشگاه تهران ادامه داد: حرکت بعدی که ایجاد شد با تشکیل سازمان فضایی، پروژه‌های دانشجویی بود. با سه چهار دانشگاه این قرارداد‌ها بسته و تیم‌های مختلفی تشکیل شد. اما تنها دانشگاهی که عملیاتی به موضوع ورود کرد دانشگاه علم و صنعت بود؛ و تمام اعضا دانشجو بودند. سیستم فناوری فضایی در دانشگاه توسط اساتید و دانشجویان شکل گرفت و کم کم کارمندان و مدیران سازمان‌ها شدند. اگر ما الان ارتباط درستی با صنعت نداریم همان دانشجو‌هایی هستند که جذب شدند، پایان‌نامه هایشان را انجام دادند و خودشان در این موضوع حمایت شدند، ولی زمانی که در سیستم مدیریت رسیدند، ارتباطات را با دانشگاه قطع کردند. برای اینکه بتوانیم از تکنولوژی‌های خارج از کشور استفاده کنیم. دانشجویانی بورس شدند و به عنوان افرادی که در این زمینه مسلط هستند اکنون در داخل کشور صنعت فضایی را به پیش می‌برند.

 

علی‌پرست بیان داشت: صنعت فضایی ما به طور جدی از سال ۸۰ شکل گرفت پس نباید با ناسا خودمان را مقایسه کنیم. اهداف پروژه‌های دانشجویی خیلی بزرگ نیستند، آن‌ها تقریبا به ۵۰ درصد اهداف خودشان می‌رسند و حتی ماهواره علم و صنعت به اهداف بیشتری هم رسید. کارفرما‌های دولتی باید بتواند روی فناوری تمرکز کند و این کار را باید به دانشگاه‌ها بسپارند، اما این کار را متاسفانه انجام نمی‌دهند، چون اندیشه غالب دولت این نیست.

 

وی گفت: در حال حاضر عربستان بیش‌ترین ماهواره را در خاورمیانه دارد و رتبه اول منطقه است، اما هیچکدام را خود عربستان نساخته است، دولت ماهم باید سیاست خود را در این زمینه مشخص کند. یعنی دولت باید تصمیم بگیرد می‌خواهد ماهواره بخرد و سریع به آن برسد یا می‌خواهد پایه‌ریزی کند و ریشه‌دار باشد. از سویی دانشجویان و بسیج دانشجویی وظیفه خود را به خوبی انجام نداده‌اند در حالیکه باید مطالبه‌گری را افزایش دهند. 

در بخش سوم میزگرد صنعت فضایی «برزگری» با اشاره به توسعه خدمات فضاپایه اظهار داشت: در گام نخست ما تامین داده را برای بخش فضایی کشور داریم. این فرایند از سال ۵۱ بوده است. گام به گام پیشرفت داشتیم. اکنون چند ماهواره داریم که به صورت آفلاین و آنلاین از آنها داده دریافت می‌کنیم. در مجموع حدود ۳۰ گذر از تصاویر ماهواره‌ای را در روز دریافت می‌کنیم.

 

وقتی سامانه‌های ما به بلوغ رسیدند به نظر می‌رسید نیاز ما را تامین می‌کنند، اما متاسفانه ارگان یا مجموعه‌ای که نیازمند این داده‌های سنجش از دور هست، از این داده‌ها استفاده نمی‌کنند چه برسد به اینکه بخواهند سرمایه‌گذاری کنند

مدیر کل توسعه زیر ساخت‌های فناورانه فضایی افزود: گام بعدی این بوده که ذخیره سازی و توزیع داده را داشته باشیم. برای این کار هم یک پلتفرم تحت عنوان مرکز داده فضایی در نظر گرفته‌ایم. موازی با این کار هم سامانه‌هایی در نظر گرفته شده که طبق برنامه باید یازده سامانه را توسعه دهیم، ۹ سامانه در دست کار و تقریبا ۶ سامانه در مراحل پایانی است. سامانه‌های پایش آتش؛ سیل، برنج، گرد و غبار، پوشش اراضی طبیعی، گندم، جو. به موازات این بحث، توسعه کتابخانه طیفی که برای دانشجویان حوزه سنجش از دور مفید خواهد بود. وقتی سامانه‌های ما به یک بلوغی رسیدند به نظر می‌رسید نیاز ما را تامین می‌کنند، اما متاسفانه ارگان یا مجموعه‌ای که نیازمند این داده‌های سنجش از دور هست، از این داده‌ها استفاده نمی‌کنند چه برسد به اینکه بخواهند سرمایه‌گذاری کنند. 

وی در پاسخ به اینکه استفاده نکردن سازمان‌های مختلف از این داده‌ها ناشی از عدم اطلاع کافیست یا نبود بودجه کافی گفت:
تغییر برای خیلی‌ها سخت است. فرض کنید پایه‌های کشاورزی بخواهد داده‌های فضایی بشود، این تغییر را خیلی از دوستان نمیپذیرند، در حالیکه در صورت انجام، بهره وری بسیار بالا میرود. فلذا یکی از برنامه‌هایی که ما داشتیم، این بود که برایشان توضیح بدهیم این به نفع شماست و خب این را شاید خیلی از جامعه نبینند، که ما حتی امادگی تامین نیاز را هم داریم، بستر هم اماده است و میخواهیم این ۹ سامانه را استفاده کنیم، جایگاه ارزش افزوده اش برای ما مشخص بوده، ولی در حال حاضر استفاده و توسعه آن با بخش خصوصی است و ما نمیتوانیم بخش خصوصی را رها کنیم، چون از بین میروند. چرا؟ چون بخش‌های دیگر نمی‌آیند از خدمات این‌ها استفاده کنند. پس ما دولتی به این‌ها سوبسید میدهیم که این‌ها بمانند. در کنار این‌ها سیاست‌های حمایت از کسب و کار‌ها را هم داریم.

 

برزگری در پاسخ به محدودیت‌های بخش خصوصی و شفاف نبودن حدود ورود این بخش به صنایع فضایی اضافه کرد: در بحث توسعه کسب و کارها، اولین اقدام تسهیل قوانین اپراتوری بود. به این معنی که اگر شرکتی خواست از صفر تا صد یک ماهواره را داشته باشد، هیچ مانعی برای آن وجود نداشته باشد. اولین پروانه اپراتوری را برای ماهواره مخابراتی تدوین کردیم. پروانه برای ماهواره سنجشی در حال تدوین است و در کنار این‌ها دو پروانه‌ی اپراتوری ایستگاه‌ها (که از بخش‌های سودآور صنعت فضایی است) و منظومه هاست که خیلی در اسناد بالادستی به آن‌ها پرداخته نشده است. با توجه به سرعت بالای رشد صنعت فضایی، یا اسناد بالادستی ما باید خیلی کلان باشند، یا خیلی جزیی، و هرچند وقت یکبار بازبینی شوند. در همین بحث منظومه‌ها اسناد بالادستی نداریم، اما در سازمان فضایی به جد به دنبال آن هستیم. 

در ادامه این بحث جلیلی افزود: بخش خصوصی می‌تواند به همه عرصه‌ها وارد شود، جز دو مورد که در اساس نامه سازمان ذکر شده: یک مورد پرتاب (نه توسعه فناوری‌ها بلکه خود پرتاب) و دومی ایستگاه‌های کنترل ماهواره، در سایر موارد بهره برداری و ساخت ماهواره و ... ورود بخش خصوصی بلامانع است.

 

«مدیرکل توسعه کسب و کار‌های فضاپایه» در پاسخ به حمایت‌هایی که از کسب وکار‌های این حوزه صورت گرفته اضافه کرد: ما در چهار محور در اداره کل کسب و کار‌ها برنامه‌ها را جلو می‌بریم. دو حوزه به همین کسب و کار‌ها، یک حوزه ترویج و دیگری حوزه ایجاد کسب و کار است. در این مسیر چند کار انجام میشود. یکی شبکه کردن مراکز نوآوری که در دانشگاه‌ها ایجاد میشود یا ایجاد شده است. در تهران این امر اتفاق افتاده، اما در بقیه شهر‌ها کمتر بوده. نه فرایند جذب ایده بوده نه کسی که بخواهد این ایده‌ها را پالایش کرده و به نتیجه برساند و لذا کمک ما از سمت سازمان این است که با ارائه تسهیلاتی این مراکز شکل بگیرد.

 

وی با اشاره به اینکه حمایت از ایده تحت عنوان گرنت‌ها ادامه داد: سازمان فضایی زیر نظر وزارت ارتباطات دو بازوی اجرایی دارد اعم از پارک فناوری ارتباطات و اطلاعات که مسئول هدایت ایده‌ها و گرنت دادن (وام بلاعوضِ مراکز علمی) است. ایده‌هایی که مناسب و مورد تایید شتابدهنده باشند تا سقف ۹۰ میلیون تومان تحت گرنت جوانه و حدود ۱۰۸ میلیون برای ساخت. حمایت‌های دیگر حمایت از خود شتابدهنده است. اینکه بتواند ایده را پخته کند، برساند به محصول و محصول را عرضه و این فرایند را کامل کند. چندمورد شتابدهنده داریم، اما هدف ما این است که تعداد آن‌ها را بیشتر کنیم و در مراکز استان دیگر هم داشته باشیم.

 

جلیلی با بیان اینکه یک بخش دیگر از حمایت‌های ما این است که یک شتابدهنده شکل بگیرد. اظهار کرد: یک بازوی دیگر سازمان فضایی اطلاعات است که به شتابدهنده‌ها وام می‌دهد. در حقیقت یک بحث وام دهی و یک بحث تضمین وام (ریسک آن معمولا ۵۰ درصد) است تا اگر به نتیجه نرسید، ریسک آن را بتوانند جبران کنند. کاری که ما انجام می‌دهیم تسهیل‌گری است؛ به صور مثال از ۳۰ گرنت برسند به ۵۰ برای دوره سه ساله؛ حمایت بعد از آن دیگر شتابدهنده شکل گرفته و با هزینه خودش روی استارتاپ‌ها هزینه می‌کند. 

«مدیرکل توسعه کسب و کار‌های فضاپایه» گفت: در حال حاضر تقریبا ۳ شتاب‌دهنده در حوزه فضایی داریم؛ دو مورد در تهران هستند. یکی مرکز «سما» که با همت پژوهشگاه فضایی و همکاری معاونت شکل گرفته و قرار است کار شتابدهی انجام دهد. یکی هم مرکز نوآوری «امید». مرکز «گرانش» هم در مشهد. هدف ما بیشتر کردن این تعداد است و سعی در تمرکز زدایی داریم. یک مورد در سمنان و دیگری در ساری در حال شکل گیری است. سه مرکز دیگر در یزد، شاهرود و گیلان هم در گام‌های بعدی. وزارت ارتباطات برای هر استان مبلغ ۱۰ میلیارد تومان اختصاص داده، ولی شرایط آن به صورت قانونی آنقدر سخت بود که کسی داوطلب دریافت نمی‌شد. کاری که انجام می‌دهیم این است که موضوعات و روال قانونی وامی که شتابدهنده می‌خواهد دریافت کند، حل شود تا بتواند راحت‌تر وام بگیرد. 

برزگری افزود: به صورت ذاتی با توجه به وجود پژوهشگاه‌ها، یک تاثیر دیگر هم در جامعه داشتیم، یعنی به این صورت نبوده است که همه کار‌هایی که بخش خصوصی انجام می‌دهد از سمت استارتاپ‌ها باشد. در پروزه‌های قبلی و فعلی، شرکت‌هایی را می‌بینیم که در این مدت جان گرفتند و برخی به مرحله‌ای رسیدند که به دنبال صادرات محصولشان هستند. به هر حال دو مسیر بوده است. 

جلیلی در پاسخ به اینکه چقدر از نیاز‌های ما در حوزه فضا بومی تامین می‌شود، گفت: در یکی دو سال اخیر استارتاپ‌ها و شرکت‌های خوبی شکل گرفتند، که با پردازش تصاویر می‌توانند داده‌های خوبی را در اختیار افراد (مانند کشاورزان) یا دولت (برای تصمیم‌گیری در شرایط مختلف سیل، میزان حمایت یارانه‌ای با توجه به مساحت زیر کشت زمین و ...) قرار دهند و در حال توسعه هستند. کاری که ما می‌کنیم نزدیک کردن این مصرف کنندگان و دولت به استارتاپ و ارائه دهنده خدمات است. یک سری بسته‌های حمایتی هم در حال شکل گیری است که این فرایند تسریع شود. 

در ادامه میزگرد فارسی سوالی در مورد وجود مراکز مشابه در نهاد‌های دیگر کشور و اینکه چرا سازمان فضایی به این حوزه ورود کرد و چه ارزش افزوده‌ای را ایجاد می‌کند، مطرح کرد و  جلیلی در پاسخ گفت: از چهار محوری که پیشتر ذکر شد، دو محور دوم شاید به سوال شما پاسخ دهد. سازمان فضایی نقش سیاست‌گذاری، حمایت و تسهیل‌گری دارد؛ و سعی می‌کنیم به حوزه فضایی استقلال ببخشیم. برای مثال اگر می‌خواهید شرکتی را دانش بنیان کنید برای آن کارگروه ویژه فضایی تشکیل دهید. در حوزه رتبه بندی برای آنکه کارفرمایان در جایگاه صحیح خود در مدیریت برنامه و بودجه قرار بگیرند، در تلاشیم این زیست بوم در حوزه خصوصی شکل بگیرد. پرتابگر خصوصی هم در همین حوزه است که پایان همین ماه، برنامه ظرفیت سنجی در همین زمینه با بخش خصوصی داریم. در بحث حمایتی مثلا ۲ تضمین خرید می‌دهیم به بخش خصوصی، در حوزه پرتابگر سرمایه گذار هم معرفی می‌کنیم تا بخش خصوصی به کلاس سبک ورود کند. این‌ها همه زیر چتر حمایت شخصیت‌های حقوقی‌ هستند که می‌توانند بحث پرتابگر را جمع کنند. در کلاس سنگین‌تر بخش خصوصی با آن مجموعه به عنوان دفتر طراحی مشترک می‌تواند ورود کند. سازمان فضایی در این میان تضمین خرید انجام می‌دهد؛ بعد از این ظرفیت سنجی یک یا دو نمونه از این حوزه‌ها را پیشرو خواهیم داشت.

بودجه لازم برای توسعه فناوری و زیرساخت اصلا قابل مقایسه با بخش خدمات نیست

 

وی سپس با اشاره به چرخه فضایی (توسعه فناوری- توسعه زیرساخت – بهره برداری- خدمات) افزود: اگر در سه مورد اول هنوز به عملیات نرسیدیم هدف ما این است، دستکم لایه پایین دست که خود تجارت بسیار بزرگی است را درگیر کنیم. بودجه لازم برای توسعه فناوری و زیرساخت اصلا قابل مقایسه با بخش خدمات نیست. اینکه تعدد در حوزه کسب و کار را مشاهده میکنیم، به معنی اینکه تمرکز هزینه‌ای ما آنجاست نمیباشد، بلکه از این جهت است که قشر زیادی را درگیر میکند، هرچند ارزش افزوده پرتابگر و ماهواره بسیار بیشتر خواهد بود. البته بخش خصوصی پیشنهاد شراکت در یک بخش از ماهواره را هم میدهد. 

وی در اشاره به اینکه گزارش سال ۹۶ مرکز پژوهش‌ها اعلام داشته، تمرکز سازمان فضایی در دولت یازدهم بر توسعه خدمات بوده تا فناوری، اظهار بی اطلاعی کرد و گفت اعداد و ارقامی که من اطلاع دارم اینطور نیست.  

برزگری نیز در این زمینه گفت: یک موضوع واضح این است که هزینه بر‌ترین بخش ما بخش توسعه زیرساخت است که خب ماهواره هم زیرساخت محسوب می‌‌شود. هزینه بر‌ترین بخش، بخش توسعه زیرساخت هاست. در تقسیم بندی سازمان فضایی، ماهواره‌ای که بتوان از آن داده گرفت هم به عنوان یک زیرساخت حساب میشود. پس عمده مسائل ازآزمایشگاه تا پرتابگر و ماهواره، در مقوله توسعه زیرساخت‌ها بررسی میشوند و بالای ۹۰ درصد بودجه‌ای که صرف پروژه‌ها میشود مربوط به همین توسعه زیرساخت است.

 

مدیر کل توسعه زیر ساخت‌های فناورانه فضایی گفت: هم اکنون ما با دانشگاه علم و صنعت و با دانشگاه امیرکبیر پروژه داریم و پروژه‌هایی هم با پژوهشگاه هوافضا و پژوهشگاه فضایی داریم. کشور گام به گام پیشرفت داشته است. بله، در گام اول بخش عمده‌ای از تحقیقات در دانشگاه انجام شده و ماهواره‌های دانشجویی داشته ایم. در گام بعدی میخواستیم به صنعت نزدیک‌تر شویم و برای این کار باید پژوهشگاه‌ها وارد میدان میشدند. پژوهشگاه هوافضا و پژوهشگاه فضایی. پژوهشگاه‌ها باید به یک بلوغی برسند تا تبدیل شوند به یک صنعت؛ حالا صنعت خصوصی یا دولتی. صنعت فضایی باید این دوره را بگذراند.

 

وی اظهار کرد: انتظار ما از جامعه دانشجویی این است که به کمک حوزه فضایی بیایند و این صنعت را سیاسی نکنند. طبق بیانات رهبری هم این صنعت نباید سیاسی شود. یعنی وقتی دولتی تغییر می‌کند سیاست‌های این حوزه نباید عوض شود.

 

در ادامه پیشینی، «مدیر کل مرکز روابط و همکاری‌های بین المللی» با اشاره به لزوم وجود قانون ملی فضا و عدم پیوستگی بین نهاد‌های این حوزه، گفت: ایران مدعی است چرخه کامل این فناوری را دارد و تعداد بازیگران فضایی کشور ما در چندسال اخیر افزایش یافته است. بخش خصوصی و بخش‌های مختلف دولتی اضافه شده‌اند و باید دید چطور قرار است این سیستم در کنار هم به درستی کار کنند. ما دستورالعمل‌هایی داریم، اما این‌ها کافی نیست. الان تقریبا تمام کشور‌های پیشرو و دارای فناوری فضایی حتی فیلیپین و اخیرا امارات قانون ملی فضایی خود را نوشته‌اند. ما هم نباید از این موضوع عقب بیفتیم و باید مشخص شود چه کسی مجوز می‌دهد چه کسی نظارت، چه کسی حمایت، چه کسی سرمایه گذاری. یا اگر بخش خصوصی در سطح بین المللی خطایی کرد و خسارتی وارد کرد چه کسی قرار است پاسخگو باشد (داخل کشور). سازمان فضایی سال ۹۵ قراردادی با دانشگاه تهران منعقد کرد که قرار شد دانشگاه تهران پیش نویس قانون ملی را تکمیل کند و دانشگاه تهران این کار را کرد و اواخر سال ۹۸ ما این پیش نویس را دریافت کردیم. اصلاحاتی انجام شد با توجه به تغییرات عرصه و نسخه اولیه این قانون به تمام نهاد‌های درگیر ارسال شد و بازخورد‌هایی گرفته شد و درنظر است کارگروه حقوق دیپلماسی ذیل شورای عالی فضایی تشکیل شود و نظرات بررسی شود. سازمان فضایی به عنوان متولی این موضوع مصر است. 

 

پیشینی در جواب سوالی که در مورد عدم تشکیل شورای عالی فضایی در این سال‌ها پرسیده شد، گفت: اینکه بگوییم عدم تشکیل شورای عالی فضایی به کشور لطمه می‌زند را من خیلی قبول ندارم، چون شورای عالی در سطوحی وارد می‌شود که تصمیم گیری برای کل نظام است. در حال حاضر کارگروه‌هایی ذیل دبیرخانه شورای عالی ماهانه تشکیل و گزارش آن‌ها به یک سطح بالاتر یعنی کارگروه راهبردی که وزیر ارتباطات و مقامات ارشد نهاد‌ها حضور دارند ارسال می‌شود. من احساس می‌کنم هر زمان نیاز باشد شورا تشکیل خواهد شد و قانون ملی فضایی هم هنوز پختگی لازم برای مطرح شدن در این سطح را ندارد. 

 

وی در مورد پیشرفت‌های اخیر امارات و نگرانی دانشجویان در مورد جایگاه منطقه‌ای ایران در این مورد، گفت: صرفا رسیدن به سطحی از فناوری موجب نمی‌شود که ما تبدیل به یک هاب (گره متصل کننده دستگاه‌های مختلف به یکدیگر) شویم و باقی به سراغ ما بیایند. خیلی مسائل دیگر مانند مسائل سیاسی، امنیتی، اتحاد‌ها و پیمان‌های سطح بالای دو کشور، مطرح است. در حال حاضر امارات با سرعت زیاد در حال پیشروی است و قطعا در حال برنامه ریزی و آماده سازی زیرساخت‌ها هستند. اما زمانی که حرف از توسعه زیرساخت و توسعه فناوری می‌شود، سه موضوع خیلی پررنگ است؛ برنامه‌ریزی، بودجه و مشارکت بین‌المللی. حوزه فضایی حوزه‌ای نیست که کشوری به تنهایی بتواند در آن از صفر پیش برود، چون بسیار وقت گیر است. سازمان فضایی کشورمان سال گذشته تحریم شد. حال شما قضاوت کنید؛ در نتیجه ما قابل مقایسه با امارات نیستیم.

 

هرچند امارات خیلی سریع در حال پیش روی است، اما تا وقتی در حال خرید از کشور‌هایی مثل آمریکا و کره جنوبی است، تبدیل به هاب منطقه نخواهد شد. کشور‌های منطقه هم از همان منبع اصلی خریداری می‌کنند.