آیا باید نگران کاهش بارش‌ها بود؟
بر اساس آمار‌های منتشر شده بارش‌های پاییزی امسال در مقایسه با سال قبل کاهش چشمگیری داشته است. در کنار این مساله افزایش یک تا یک و نیم درجه‌ای هوا نگرانی‌ها از احتمال وقوع خشکسالی و تغییرات اقلیمی را در ایران افزایش داده است.
_ روزنامه رسالت نوشت: شاید تفکیک و تشخیص این مسئله که کمبود بارش‌ها زیر سر خشکسالی بوده یا پای تغییرات اقلیمی در میان است، کار راحتی نباشد و باید به داده‌های بلندمدت تکیه کرد و مبتنی بر آن دریافت که آیا پنجه در پنجه تغییر اقلیم افکنده‌ایم یا در دام نوسانات آب و هوایی و خشکسالی گرفتار آمده‌ایم. البته با نگاهی به اعداد و ارقام ارائه‌شده، می‌توان به کاهش نزولات جوی پی برد، آمار‌ها روایتگر آن است که بارش‌های پاییزی امسال در مقایسه با سال قبل، ۱۳/۵درصد کاهش داشته و وزارت نیرو هم گزارشی منتشر کرده که نشان می‌دهد، ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر تا ۱۳ بهمن‌ماه سال آبی جاری بالغ‌بر ۸۷ میلی‌متر است که این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۱۱۲ میلی‌متر) ۲۲ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۱۴۷ میلی‌متر) ۴۱ درصد کاهش داشته است و حجم بارش اول مهر تا پایان ۱۳ بهمن معادل ۱۴۳/۳۷۸ میلیارد مترمکعب بوده، اما در حل این معادله باید به دمای کشور هم اشاره‌ای گذرا داشت که نسبت به ۵۰ سال گذشته حدود یک و نیم تا دو درجه گرم‌تر شده است.
بر همین اساس گفته می‌شود، افزایش درجه حرارت، ذوب شدن یخ‌های قطبی، بالا آمدن سطح آب‌های آزاد و بی‌نظمی در پدیده‌های آب و هوایی از مهم‌ترین پیامد‌های تغییر اقلیم محسوب می‌شوند.
کارشناسان حوزه اقلیم‌شناسی نیز معتقدند، کشور ما به همراه دیگر کشور‌های جهان دچار تغییر اقلیم شده است و در زمان حاضر نیز نشانه‌هایی از دگرگونی اقلیمی در ایران قابل‌مشاهده است. دراین‌باره «سید محمدمهدی میرزایی قمی»، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم معتقد است، «تبعات تغییرات اقلیمی در سطح جهان، به‌صورت یکسانی مشاهده نخواهد شد. منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بیشترین خسارات و صدمات اقتصادی را از گرمایش جهانی مشاهده خواهند کرد درحالی‌که کشور‌های اروپایی و آمریکای شمالی کمترین خسارات را خواهند دید».
به اذعان «میرزایی قمی» «شواهدی، چون افزایش متوسط دما در کشور، کاهش بارش‌ها، افزایش تعدد و شدت حوادث زیست‌محیطی شدید مانند سیل و خشکسالی در کشور نشان‌دهنده بروز روزافزون اثرات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در کشور است. مطالعات گسترده زیست‌محیطی نشان‌دهنده آن است که آسیب‌پذیری ایران از تغییرات اقلیمی بیش از متوسط جهان است و شواهدی، چون افزایش توالی بروز حوادث شدید زیست‌محیطی مانند امواج حرارتی روز‌های بسیار گرم در جنوب شرق کشور و روز‌های بسیار سرد در شمال غرب کشور از نشانه‌های اثرگذاری تغییر اقلیم در ایران است».
ولی در نقطه مقابل، گروهی چنین استدلالی را رد می‌کنند، به دلیل اینکه سخن از تغییرات درزمانی طولانی به میان می‌آید، برخی دانشمندان حوزه‌اقلیم‌شناسی اطلاق عبارت «تغییر اقلیم» را برای ناهنجاری‌های جوی مناسب نمی‌دانند و معتقدند امری به نام «نوسانات آب و هوایی» یا خشکسالی در حال وقوع است، اما درعین‌حال بسیاری از آن‌ها به گرم شدن کره زمین نیز معتقدند.
تغییر اقلیم باید در بازه بلندمدت بررسی شود
در همین رابطه، «احد وظیفه»، رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی می‌گوید: «نمی‌توان این موضوع را با قطعیت مطرح کرد که در حال ورود به دوره خشکسالی هستیم و یا تغییر اقلیم صورت گرفته، این مسائل را طی یک یا دو سال نمی‌توان ارزیابی کرد. کشور ما، منطقه‌ای جنب‌حاره‌ای است. یعنی در عرض‌های جغرافیایی، جنب مناطق حاره‌ای قرار دارد، این مناطق، نوسان بارش‌هایشان قابل‌ملاحظه است. به‌عنوان‌مثال در کشور ما، برخی سال‌ها، میزان بارش حدود ۳۰۰ میلی‌متر است و در برخی سال‌های کم بارش، حدود ۱۵۰ میلی‌متر است و اگر به آمار ۵۰ سال گذشته نگاه کنیم، همواره این نوسانات رخ‌داده، ولی در دهه‌های اخیر، تعداد سال‌های کم بارش بیشتر بوده است. مثلادر یک دوره ۱۰ساله که به سال آبی ۹۷-۹۶ منتهی شد، ما شاهد یک دوره خشکسالی طولانی‌مدت بودیم، اینکه آیا در حال ورود به دوره خشکسالی هستیم یا خیر، برای طولانی‌مدت قابل پیش‌بینی نیست.
اما امسال طبق گزارش وزارت نیرو، بارندگی‌ها کمتر از میزان نرمال بوده و بر اساس پیش‌بینی مدل‌های عددی اقلیمی و بارش‌های فصلی هم، به نظر می‌رسد طی سه ماه آینده هم که تقریبا دوره بارشی ماست، یعنی یک ماه و نیم قبل از عید و یک ماه و نیم بعد از عید تا نیمه اردیبهشت‌ماه، سرجمع بارش‌ها، کمتر از نرمال باشد؛ بنابراین احتمال اینکه بارندگی‌ها کمتر از نرمال باشد، قوی‌تر است از بارش‌ها در حد نرمال یا فراتر از نرمال و با توجه به کمبود بارشی که تاکنون داشته‌ایم و احتمال کم‌بارشی برای سه ماه آینده، در خوش‌بینانه‌ترین حالت می‌توانیم بگوییم که بارش‌ها به نرمال می‌رسد، ولی این احتمال ضعیف است و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که بارندگی‌ها تا پایان سال آبی، کمتر از نرمال است، به‌ویژه در مناطق جنوب شرق و جنوب کشور، این احتمال قوی‌تر است».
وظیفه در ادامه تأکید می‌کند: «درواقع برای امسال، چنین چشم‌اندازی قابل‌رؤیت است، اما اینکه بگوییم سال بعد و بعد هم به همین ترتیب است و وارد دوره خشکسالی شده‌ایم، قابل پیش‌بینی نیست. برای تغییر اقلیم هم با یک یا دو سال نمی‌توان گفت، تغییر اقلیم رخ‌داده است. این تغییرات را باید در بازه بلندمدت بررسی کنیم، یعنی در بازه ۵۰-۴۰ سال و وقتی دما و بارش را در کل کشور ارزیابی کنیم، مشاهده خواهیم کرد که طی ۵۰ سال گذشته، به‌طورکلی بارندگی‌های ما در واحد سطح، کمتر شده و از آن‌سو، دمای میانگین در کشور افزایش‌یافته است و در ایستگاه‌های هواشناسی، دما را در ارتفاع دو متری از سطح زمین، اندازه می‌گیرند که این به معنای تغییر اقلیم است. اگر امسال نسبت به سال‌های قبل تغییرات جزئی داشته باشد، این مقوله را نمی‌توان در حیطه تغییر اقلیم تعریف کرد، تغییر اقلیم، مفهومی خزنده است و با استفاده از داده‌های طولانی‌مدت قابل‌بررسی است».
گفته می‌شود، دمای کشور نسبت به ۵۰ سال گذشته حدود یک و نیم الی دو درجه گرم‌تر شده که رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی عنوان می‌کند: «تغییر اقلیم همین است، ضمن اینکه غلظت گاز‌های گلخانه‌ای در جهان افزایش پیداکرده و در عصر قبل از صنعتی شدن، مثلااز دهه ۱۹۱۰ میلادی، از یک‌میلیون مولکول، ۲۵۰ پی پی‌ام، دی‌اکسیدی کربن بوده است که گاز گلخانه‌ای محسوب می‌شود، یعنی گاز‌هایی که باعث گرمایش زمین می‌شوند. در حال حاضر این ۲۵۰ پی پی‌ام، ۴۳۰ پی پی‌ام است که تقریبانزدیک به دو برابر شده و در طول این مدت، بشر با سوزاندن سوخت‌های فسیلی، وضعیتی را ایجاد کرده که غلظت گاز‌های گلخانه‌ای به‌شدت زیاد شده و انرژی تابشی‌ای که از خورشید به زمین می‌رسد، در شب فرار می‌کند و می‌خواهد از زمین دوباره وارد جو آزاد شود، ولی باوجوداین گازها، نمی‌تواند و دوباره بخش بزرگی از این انرژی را به اتمسفر زمین و سطح پایین بازتاب می‌دهد و درنتیجه هوا، گرم‌تر از حد معمول می‌شود، بنابراین علت اصلی گرم شدن زمین، گاز‌های گلخانه‌ای است که اثر آن را در اندازه‌گیری دمای سطح زمین در ایستگاه‌های هواشناسی جهان مشاهده می‌کنیم و این در بسیاری از نقاط، مثل عرض‌های جغرافیایی و جنب‌حاره‌ای که ما در آن قرار داریم، اثر منفی دارد.
یعنی باعث کاهش بارندگی می‌شود و در برخی مناطق مثل شمال روسیه، بهتر است، چون هوا گرم شده و زمین‌هایی که یخ‌زده‌اند از زیر یخ خارج می‌شوند و زمین‌های بیشتری ازنظر کشاورزی قابلیت کشت خواهد داشت. به‌طورکلی این تغییر اقلیم را می‌توان با اندازه‌گیری سطح یخ در مناطق قطبی و یا ارتفاع سطح دریا‌ها سنجید. برخی نگران‌اند که جزایر طی ۵۰- ۴۰ یا ۱۰۰ سال آینده به زیرآب رفته و غرق شوند و یا در سواحل کشور‌ها به‌نوعی آب نفوذ کند، چون اگر سطح آب دریا بالا بیاید، وارد خشکی می‌شود و مناطق ساحلی بیشتر در معرض تهدید قرار می‌گیرند و یا تأسیسات دریایی آسیب می‌بینند، چون با استفاده از سطح آب طراحی‌شده‌اند که در یک ارتفاع مشخصی بوده و بعد از چند سال که سطح آب بالاتر می‌آید، در هنگام مواج شدن دریا، تأسیسات به زیرآب می‌روند و سطح یخ‌های قطبی کاهش پیدا می‌کند، بنابراین انرژی بیشتری صرف کرده و باعث ذوب بیشتر برف در مناطق قطبی می‌شوند و یا آثار و پیامد‌های مختلفی دارد که به آن تغییر اقلیم می‌گویند، در غیر این صورت، اگر امسال نسبت به سال قبل، چند درجه هوا گرم‌تر شده و یا از میزان بارندگی‌ها کاسته شود، تغییر اقلیم نیست و این موضوع در داده‌های بلندمدت قابل‌کشف و بررسی است».
وظیفه به تأثیر این کم بارشی‌ها بر آبخوان‌ها نیز اشاره‌کرده و می‌گوید: «سطح آبخوان‌های ما به سبب استفاده‌های بیش‌ازحد مجاز در قالب چاه‌ها و یا برداشت‌های غیرمجاز و مجاز، افت قابل‌ملاحظه‌ای داشته است که جای نگرانی دارد. این را هم مسئولان وزارت نیرو و هم مسئولان وزارت کشاورزی در جریان‌اند و در حال وضع مقرراتی هستند که به‌نوعی از افت سطح آبخوان‌ها در کشور جلوگیری کنند، ازجمله ممنوعیت کاشت برنج در استان‌هایی غیر از استان‌های غیرشمالی که این قانون را شورای عالی آب مصوب کرده است».
بارش‌های بهمن و اردیبهشت‌ماه در بیشتر نقاط کشور، کمتر از نرمال
«بهلول علیجانی»، استاد دانشگاه خوارزمی و اقلیم‌شناس نیز به‌منظور تبیین این مسئله توضیح می‌دهد: «پای تغییر اقلیم در بارش‌های امسال، در میان است، چون بارش‌های پاییزی ما، کمتر از حد نرمال بوده و طبق پیش‌بینی‌ها، بارش‌های بهمن و اردیبهشت‌ماه در بیشتر نقاط کشور، کمتر از نرمال است، اما اسفندماه و فروردین وضعیت بهتر خواهد بود و نرمال است؛ بنابراین نمی‌توانیم بگوییم کل بارش امسال کمتر خواهد شد، ولی از نشانه‌ها این‌طور برمی‌آید که نزولات جوی زیادی نداریم. موضوع تغییر اقلیم هم فقط به خاطر کمبود بارش نیست، بلکه ویژگی‌های دیگری هم دارد.
به‌عنوان‌مثال بالا رفتن دما، که امسال در زمستان شاهد آن هستیم و نابسامانی‌های اقلیمی هم از دیگر نشانه‌های تغییر اقلیم است، بر این اساس باید تأکید کرد که اقلیم ما منظم نیست و ممکن است بارندگی کم شده و هوا گرم‌تر شود. اگرچه این گرمایش هوا از قبل هم وجود داشته، اما میزان آن کمتر بوده و اثر محسوسی نداشته است. اما از اواسط دهه ۱۹۷۰ یعنی حدود ۴۵ سال پیش، آغازشده و در کشور ماهم در سال‌های ۱۳۷۵ به بعد یا ۱۳۸۰ این مسئله را به‌صورت رسمی احساس کردیم. به این دلیل که روند بارندگی‌ها از سال ۱۳۷۴ به بعد کاهش یافت تا اینکه در سال ۱۳۹۷، کمترین میزان بارندگی را داشتیم که به‌طور میانگین حدود ۱۷۰ میلی‌متر بود، اما سال ۱۳۹۸، میزان بارندگی‌ها افزایش یافت و ۹۹ هم خوب بوده، اما نشانه‌های کمبود بارش محسوس است».
علیجانی به این موضوع هم گریزی می‌زند که کشور ما ذاتادر یک منطقه نیمه بیابانی واقع‌شده، به این معنا که یا باران نمی‌بارد و یا اگر ببارد، بیشتر حالت رگباری دارد و در شرایط تغییر اقلیم، این ویژگی شدیدتر می‌شود. یعنی در یک روز چندین میلی‌متر باران می‌بارد و یا در یک سال مثل سال ۹۸، باران زیاد می‌بارد، درصورتی‌که سال قبل از آن، ۱۶۰ میلی‌متر باریده بود و این ویژگی ذاتی تغییر اقلیم و ویژگی تغییر اقلیم در کشور ماست، به همین جهت است که ما در کشورمان، یک سال از خشکسالی خسارت می‌بینیم و سالی دیگر، سیل راه می‌افتد و از سیلاب خسارت می‌بینیم و باید برای هر دو این مسائل آمادگی داشته باشیم. اما اینکه کمبود بارش فعلی، نشانه‌ای برای ورود به دوره خشکسالی است، ما هم‌اکنون در دوره خشکسالی قرار داریم، منتها بارش‌های سال ۹۸ مردم را به این فکر انداخت که در حال خروج از دوره خشکسالی و ورود به دوره ترسالی هستیم، اما همان موقع هم گفتم که نباید عجله کرد، اگر همین بارش‌ها ادامه داشته باشد، آن موقع می‌توانیم بگوییم به دوره ترسالی واردشده‌ایم، ولی اینکه با یک سال بارندگی به چنین نتیجه‌ای برسیم، ارزیابی درستی نیست، اما می‌توان این را مطرح کرد که در دوره خشکسالی و وضعیت تغییر اقلیم قرار داریم.»
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *