جای خالی کرونا در بودجه حمل‌ونقل‌عمومی
- روزنامه همشهری نوشت: ناوگان حمل‌ونقل عمومی از ابتدای همه‌گیری بیماری کرونا همواره به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی شیوع این ویروس مطرح بوده است؛ اگرچه پژوهش‌های صورت گرفته توسط شورای شهر تهران این موضوع را رد می‌کند. البته طی یک سال گذشته مدیران شهری در شهر‌های مختلف کشور اقدامات گوناگونی را برای کاهش خطر ابتلای شهروندان به کرونا در حمل ونقل عمومی از جمله مترو انجام داده‌اند.
در این بین مدیریت شهری در شهر‌های مختلف روزانه به ضدعفونی واگن‌های مترو، اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها درچندین نوبت پرداختند که همچنان ادامه دارد. قرمز شدن وضعیت، فعالیت اتوبوس و مترو را در بسیاری از شهرها همچون مشهد، تبریز و شیراز به دلیل محدودیت امکانات سخت کرد و حتی گاهی به تعطیلی کشاند، از سوی دیگر کاهش مسافران تا مرز ۸۰ درصد باعث تحمیل هزینه‌ها و خسارت‌های سنگین به شهرداری‌ها شد.
حالا با گذشت یک سال از شیوع ویروس، سیاست‌های محدود‌کننده جای خود را به سیاست‌های همزیستی با کرونا می‌دهد، اما توجه کم دولت و مشکلات مالی و بودجه‌ای، بار سنگین هزینه‌ها را بر دوش مدیریت شهری در شهر‌های مختلف انداخته است. در این وضعیت خسارت‌های ناوگان حمل‌ونقل عمومی نه تنها جبران نشده بلکه روزبه‌روز نیز افزایش می‌یابد.
گلایه شهروندان از کمبود اتوبوس و مترو
نگرانی نسبت به شلوغی ناوگان حمل و نقل عمومی در بسیاری از شهرها گلایه شهروندان را نیز در پی داشت. مصطفی رجبی یکی از شهروندان مشهدی است که می‌گوید: تعطیلی قطارشهری برنامه زندگی‌مان را به‌هم ریخت. خیلی از کارمندان و حتی کسبه با قطار شهری تردد می‌کنند. به‌نظر من بازگشایی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی واقعا کار درست و مناسبی بود. البته امیدواریم شهروندان پروتکل‌ها را رعایت کنند، در غیراین صورت همه سختی‌هایی که کشیدیم، بر باد می‌رود.
هاشم سبحان‌زاده، شهروند اصفهانی هم درباره فعالیت دوباره ناوگان حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه قطارشهری می‌گوید: از سرگیری فعالیت حمل‌ونقل عمومی منطقی بود، چون ممکن است کرونا تا مدت زیادی با مردم و جامعه همراه باشد. اما برای کاهش حجم جمعیت در این ناوگان باید تعداد واگن‌های مترو و اتوبوس‌ها افزایش پیدا کند تا فاصله اجتماعی به درستی رعایت شود. محمود زارع، شهروند شیرازی، اما با بازگشایی ناوگان حمل‌ونقل عمومی مخالف است: چند‌ماه پیش فعالیت اتوبوس‌های شهری و مترو متوقف شد و توانست به کاهش آمار کرونا کمک کند. فعالیت مجدد این ناوگان یعنی جابه‌جایی خیل عظیمی از مسافران که رعایت درست پروتکل‌های بهداشتی برایشان غیرممکن است، زیرا تعداد اتوبوس‌ها و قطار شهری با جمعیت شهر همخوانی ندارد.
توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی
مدیران شهری در ماه‌های اخیر بیشتر از گذشته تکالیف انجام نشده دولت در حوزه توسعه حمل‌ونقل عمومی و تقویت ناوگان را یادآور شده‌اند، زیرا معتقدند با این تعداد اتوبوس و واگن مترو، رعایت فاصله اجتماعی رؤیایی دور محسوب می‌شود. پیروز حناچی، شهردار تهران معتقد است در ساعات اوج مسافر برای اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی در مترو و اتوبوس به ۳ برابر ناوگان فعلی نیاز است.
او در مراسمی خطاب به مسئولان دولتی گفت: «شهرداری‌ها به‌طور عمومی و مخصوصا در ایام کرونا با مشکل درآمد و هزینه مواجه هستند، همه کلانشهر‌های دنیا به‌ویژه در ایام کرونا در حوزه حمل‌ونقل مورد حمایت قرار گرفتند، ما هم امیدواریم قول‌هایی که در حوزه حمل‌ونقل داده شده عملی شود.» محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران هم در این درباره می‌گوید: تاکنون اعتباری برای مقابله با کرونا و فاصله‌گذاری اجتماعی در توسعه حمل‌ونقل عمومی به شهرداری اختصاص داده نشده است.
به‌گفته او حمل‌ونقل عمومی شهرداری تهران ماهانه حدود ۱۰۰میلیارد تومان خسارت می‌بیند و متأسفانه تاکنون ریالی از سوی دولت برای جبران خسارت، خرید اتوبوس و یا تأمین واگن پرداخت نشده است. درحالی‌که دولت در این زمینه تکلیف قانونی دارد.
افزایش هزینه‌ها و خسارت‌های شهرداری‌ها
ناوگان حمل‌ونقل عمومی در کلانشهر‌های کشور نیز همچون پایتخت از خسارت‌های کرونا در امان نمانده و مدیران شهری در نبود حمایت‌های دولتی به‌دنبال راهکار‌هایی برای کم کردن هزینه‌ها و کاهش تأثیرات کرونا در این حوزه هستند.
مجتبی زوربخش، مشاور شهردار شیراز در امور حمل‌ونقل با بیان اینکه شیراز نخستین کلانشهری بود که در نخستین روز‌های شیوع کرونا تصمیم به تعطیلی ناوگان حمل‌ونقل عمومی شهری گرفت، توضیح می‌دهد: تعطیلی مترو و اتوبوسرانی چرخه انتقال ویروس را در شهر کندتر، اما هزینه‌های زیادی را به شهرداری تحمیل کرد. پس از راه‌اندازی مجدد ناوگان نیز، به‌دلیل اینکه اتوبوس‌ها با ۵۰ درصد ظرفیت، مجاز به فعالیت بودند و مسافران مترو نیز کاهش چشمگیری داشت، هزینه‌های شهرداری حدود ۵/۲ برابر افزایش یافت، اما کرایه‌ها بالا نرفت تا بار این افزایش هزینه بر دوش مردم نیفتد.
او می‌افزاید: شهرداری شیراز تاکنون با صرفه‌جویی در بخش‌های مختلف از پس هزینه‌های حمل‌ونقل برآمده، اما از آنجا که کرونا همچنان ادامه دارد، حمایت‌های دولتی می‌تواند موجب تقویت این حوزه شود.
در شهر پر جمعیت مشهد نیز استفاده از مترو و اتوبوس در ماه‌های اخیر کاهش زیادی داشته است. مجید بخت‌آزما، سخنگوی معاونت عمران و حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری مشهد به همشهری می‌گوید: سال گذشته در یک بازه ۱۰ روزه از یکم تا ۱۰ دی در خط یک و ۲ قطار شهری روزانه ۲ میلیون و ۲۰۰ نفر جابهجا شدند. اما امسال در همین بازه زمانی تعداد مسافر به ۷۰۰ هزار و ۵۰۰ نفر رسید. در بخش اتوبوسرانی هم کاهش ۲۸ درصدی مسافر را داشتیم و تاکنون نتوانسته‌ایم این خسارت‌ها را جبران کنیم.
محمدرضا شفیعی، رئیس سازمان حمل‌ونقل شهرداری یزد هم با بیان اینکه از زمان شیوع کرونا ۹۰ درصد یزدی‌ها دیگر از اتوبوس‌های درون‌شهری استفاده نمی‌کنند، توضیح می‌دهد: اتوبوسرانی یزد در حال ورشکستگی است و بیشتر اتوبوس‌ها به‌علت کم شدن مسافر، دیگر کار نمی‌کنند. ما سعی کردیم با هوشمندسازی حمل‌ونقل در شهر مردم را به استفاده از این ناوگان ترغیب کنیم، اما میزان خسارت‌ها بسیار زیاد است و نیازمند کمک‌های دولتی هستیم.
جایگزینی حمل‌ونقل پاک
معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان عنوان می‌کند: کم‌شدن مسافر در ناوگان حمل‌ونقل شهری، موجب استفاده شهروندان از خودرو‌های شخصی و در نتیجه افزایش آلودگی هوا و ترافیک شده است. مسعود بنده‌خدا می‌گوید: پیش از شیوع کرونا در خط یک مترو، روزانه صدهزار نفر جابهجا می‌شدند که این تعداد اکنون به ۳۵ هزار مسافر کاهش پیدا کرده است. اتوبوس‌ها نیز روزانه با ۶۰۰ هزار مسافر تردد می‌کردند و حالا این تعداد نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر رسیده است. همه این‌ها هزینه‌های زیادی را به شهرداری تحمیل کرده و نبود حمایت‌های دولتی، شرایط سختی برای مدیران شهری رقم زده است.
او اضافه می‌کند: در یک‌ماه گذشته با آبی شدن وضعیت شهرها، تعداد مسافران هم افزایش داشت، اما به‌دلیل کمبود اتوبوس و واگن‌های مترو نمی‌توان فاصله اجتماعی را به درستی رعایت کرد.
به‌گفته بنده‌خدا، برنامه مدیریت شهری اصفهان استفاده از حمل‌ونقل پاک و توسعه مسیر‌های دوچرخه و پیاده راه‌هاست تا بتوانیم از میزان آلودگی و ترافیک شهری بکاهیم. از آنجایی که اکثر سفر‌های اصفهان زیر ۵ کیلومتر است و شبکه فیزیکی معابر هم شیب زیادی ندارد، می‌توان مردم را متقاعد کرد از دوچرخه به جای خودرو و موتورسیکلت استفاده کنند.
***
هرچند این روز‌ها استفاده از وسایل نقلیه عمومی کاهش یافته و مردم بیشتر ترجیح می‌دهند از خودروی شخصی استفاده کنند، اما به هرحال بخش مهمی از شهروندان همچنان برای سفر‌های درون‌شهری از اتوبوس و مترو استفاده می‌کنند. آنچه مسلم است اینکه حمایت نکردن دولت از بخش حمل‌ونقل همگانی می‌تواند موجب کاهش کیفیت خدمات شهری شود و ادامه حیات حمل‌ونقل منوط به حمایت جدی و پرداخت اعتبارات دولتی است.
ضرورت حمایت‌های دولتی
ایمان غنی‌زاده، مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تبریز از خسارت ۱۸ میلیارد تومانی به بخش حمل‌ونقل خصوصی می‌گوید و معتقد است اگر دولت در بخش تامین قطعات خودرو‌ها به شهرداری کمک کند، بخشی از خسارت‌ها جبران خواهد شد.
او می‌گوید: کاهش مسافر در تبریز نیز مانند دیگر کلانشهرها، هزینه‌های زیادی را برای شهرداری در برداشت. ما تاکنون نزدیک به دوونیم‌میلیارد تومان برای ضدعفونی اتوبوس‌ها هزینه کرده‌ایم و دولت در این زمینه هیچ کمکی نکرده است. تجهیز و تعمیر اتوبوس‌ها هم هزینه بالایی دارد که شهرداری مجبور است از درآمد خود آن را پرداخت کند. او اضافه می‌کند: ستاد مقابله با کرونا بر رعایت فاصله‌گذاری تأکید دارد، اما ناوگان حمل‌ونقل شهری تبریز که پیش‌از کرونا هم جوابگوی تقاضای موجود نبود، این روز‌ها بیشتر لنگ می‌زند.