زهره یک میلیارد سال بدون صفحات تکتونیکی فعال

- ایسنا و به نقل از نیو اطلس نوشت: نتایج یک مطالعه جدید می‌گوید که سیاره زهره احتمالا طی یک میلیارد سال گذشته "صفحات تکتونیکی" یا "زمین‌ساخت صفحه‌ای" شبیه به سیاره زمین نداشته است و در عوض، این سیاره که اغلب به آن دوقلوی زمین گفته می‌شود، ممکن است در یک صفحه ضخیم خارجی پوشانده شده بوده است.

سیاره زهره همچنان یکی از جذاب‌ترین و مرموزترین اجرام منظومه شمسی است. با وجود این واقعیت که این سیاره نزدیک‌ترین همسایه سیاره‌ای زمین است و ویژگی‌های مشابه بسیاری را با زمین ما دارد، ما در مورد آن نسبتاً اطلاعات کمی داریم.

این مسئله عمدتا به این واقعیت برمی‌گردد که سطح زهره توسط یک جو بسیار غلیظ با کربن دی اکسید غالب از دید پنهان است. این حجاب جوی از مشاهده سطح زهره توسط تلسکوپ‌هایی که سعی در کشف سیاره در قسمت قابل مشاهده طیف الکترومغناطیسی دارند و توسط چشم انسان قابل مشاهده است، جلوگیری می‌کند.

با این حال، فضاپیما‌ها با استفاده از امواج رادیویی توانسته‌اند زهره را نقشه برداری کرده و سطح آن را که دارای ویژگی‌های جغرافیایی جذاب و بعضاً آشنا است، آشکار کنند. از میان این ویژگی‌ها، دانشمندان برجستگی‌هایی را در سطح این سیاره شناسایی کرده‌اند که به نظر می‌رسد شبیه آن‌هایی است که در اثر حرکت صفحات زمین‌ساختی روی زمین ایجاد شده است.

بر روی زمین، قسمت بیرونی سفت و سخت سیاره ما معروف به "لیتوسفر" به بخش‌های منحنی معروف به صفحات تکتونیکی شکسته شده است. این صفحات در حال حرکت مداوم نسبت به یکدیگر قرار دارند و حرکت آن‌ها تحت تأثیر فرآیند‌های زیرسطحی قدرتمند است.

فعل و انفعالات بین این صفحات باعث ایجاد ویژگی‌های زمین شناسی مانند گسل‌ها، شکاف‌ها و برجستگی‌های سطح زمین می‌شود. برخی از ویژگی‌های سطحی مشخص شده در سطح زهره توسط برخی دانشمندان به عنوان شاخص‌هایی انگاشته شده که این سیاره نیز در این اواخر از نظر زمین شناسی نسبتا فعال بوده است.

یک مطالعه جدید تلاش کرد تا با تجزیه و تحلیل بقایای حادثه یک برخورد عظیم که دهانه برخوردی آن هنوز هم مانند یک زخم بر سطح زهره است، به مسئله فعالیت تکتونیکی بالقوه این سیاره بپردازد. تصور می‌شود که این محل برخورد که به طور رسمی به عنوان "دهانه مید" (Mead crater) شناخته می‌شود، بین ۳۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد سال پیش تشکیل شده است، زمانی که یک جرم بزرگ از جو زهره باستانی عبور کرده و یک زخم عظیم بر سطح این سیاره گذاشته است.

اکنون این دهانه برخوردی بیش از ۲۷۴ کیلومتر قطر دارد و دارای مجموعه‌ای از دو گسل دایره‌ای مانند شکاف صخره‌ای است که در پی وقوع این برخورد ایجاد شده است.

محققان این مطالعه از مدلسازی رایانه‌ای برای بازآفرینی فرآیندی که می‌توانسته "دهانه مید" را ایجاد کند استفاده کردند. تحقیقات قبلی حاکی از آن بود که موقعیت حلقه‌ها نسبت به مرکز دهانه برخوردی با افت حرارتی سنگ زیرین آن مرتبط است.

در این زمینه، گرادیان حرارتی اساساً همان نرخی است که دمای سنگ هرچه بیشتر از سطح باشد، افزایش می‌یابد. این می‌تواند بر نحوه تشکیل دهانه تأثیر بگذارد، زیرا دما عامل مهمی در تعیین نحوه تغییر شکل آن در اثر ضربه و همچنین نحوه شکل گیری ویژگی‌های حلقوی در دهانه است.

ترکیبی از مدلسازی رایانه‌ای و موقعیت فیزیکی حلقه‌ها در حوضه دهانه، محققان را به این نتیجه رساند که زهره باید دارای گرادیان حرارتی کمی باشد. این به نوبه خود نشان می‌دهد که این سیاره دارای یک لیتوسفر بسیار ضخیم است و احتمالاً میزبان صفحات تکتونیکی رانش‌پذیر نیست. به علاوه، به گفته نویسندگان این مطالعه، ممکن است از زمان ایجاد دهانه تا یک میلیارد سال پیش، چنین چیزی نبوده باشد.

تجزیه و تحلیل سایر دهانه‌های حلقوی بررسی شده توسط محققان نیز نشانه‌های مشابهی را ارائه می‌دهد.

"ایوان بجونس" از دانشگاه "براون" و نویسنده اصلی این مطالعه جدید گفت: این به ما می‌گوید که زهره احتمالاً در زمان برخورد دارای چیزی بوده که آن را "درپوش راکد" (stagnant lid) می‌نامیم. بر خلاف زمین که دارای "درپوش فعال" با صفحات متحرک است، به نظر می‌رسد زهره حداقل تا زمان این برخورد یک سیاره تک صفحه‌ای بوده است.

این مطالعه در مجله Nature Astronomy منتشر شده است.